کریم‌خان زند: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کریم‌خانHHکریم‌خان زَند''' (زادهٔ ۱۰۸۶ خورشیدی در [[روستای پری (پیروز)|روستای پری]]، [[ملایر]] – درگذشتهٔ ۱۱۵۷ در [[شیراز]]) فرمانروای [[ایران]] از (۱۱۶۳ تا ۱۱۹۳ ه‍.ق) و بنیان‌گذار دودمان [[زندیه]] بود. پس از مرگ [[نادرشاه|نادر شاه افشار]] جانشینان او نزاع‌های فراوانی نمودند. کشور ایران وارد مرحله‌ای از عدم ثبات سیاسی و اقتصادی شدیدی گردید و به دلیل عدم قدرت دولت مرکزی خوانین و حکام نواحی طغیان نموده و در صدد کسب قدرت بیشتر و رسیدن به منصب پادشاهی برآمدند. علی قلی خان، ابراهیم خان، شاهرخ و سلیمان دوم هر کدام مدت کوتاهی سلطنت کردند. [[احمدشاه درانی]] از سرداران افغانی نادر در شرق ایران، [[محمدحسن‌خان قاجار]] در [[گرگان|استرآباد]] و [[آزادخان افغان]] در نواحی شمال ایران در صدد تشکیل حکومت و کسب قدرت بودند. در این آشفتگی‌ها، کریم خان زند نیز در صدد کسب قدرت برآمد. او نواحی [[تویسرکان]] و [[کزاز (شازند)|کزاز]] را تصرف کرد و توانست محمد علی خان حاکم [[همدان]] و حسنعلی خان حاکم [[اردلان]] را شکست دهد و حامیانی پیدا کند. کریم خان پس از پیروزی بر دشمنان خود شهرت عظیم کسب نمود و عنوان «کریم خان» یافت. کریم خان بعد از پیروزی‌های متعدد و کسب شهرت با [[علی‌مردان‌خان چهارلنگ|علی‌مردان خان بختیاری]] متحد شد و بنا بر پیشنهاد علی‌مردان‌خان تصمیم گرفتند به [[ابوالفتح‌خان بختیاری]] حاکم [[اصفهان]] و [[عراق]] که منصوب [[شاهرخ‌میرزا]] افشار بود، حمله کرده و او را شکست دهند. متحدین توانستند ابوالفتح را شکست دهند، اما آن‌ها بعد از این پیروزی پیمان اتحاد سه جانبه‌ای منعقد نمودند تا برای نجات ایران از هرج و مرج چاره‌ای بیندیشند. متحدین [[شاه‌اسماعیل سوم|ابوتراب]] نوهٔ مادری [[شاه سلطان حسین]] را با نام [[شاه‌اسماعیل سوم]] بر تخت نشاندند و مناصب را بین خود تقسیم کردند. علی‌مردان‌خان به علت سن کم شاه جدید نایب السلطنه او شد و همچنین کریم خان زند سردار کل سپاه و ابوالفتح خان نیز حاکم اصفهان شد. بعد از این پیمان کریم خان عازم فتح نواحی غربی ایران شد. هنگامی که وی مشغول فتوحات بود، علی‌مردان‌خان با استفاده از غیبت وی ابوالفتح خان حاکم اصفهان را کور و مقتول نمود و عمویش باباخان بختیاری را حاکم اصفهان نمود و خود عازم دفع صالح خان حاکم [[شیراز]] شد. علی‌مردان‌خان خود را پادشاه واقعی ایران می‌دانست و شاه اسماعیل سوم برایش آلت دستی بیش نبود.

در موقعی که سران سپاه [[قزلباش]] برای قتل [[نادرشاه|نادر]] هم پیمان شده بودند بر این عزم بودند که پس از کشتن نادر بر [[افغانستان|افاغنهافغان ها]] و [[ازبکان]] هجوم آورند و ایشان را نابود سازند. افاغنهافغان ها از این کیفیت مطلع شدند و یکی از رؤسای ایشان که از سرداران نادر بود یعنی [[احمدخان ابدالی]] افاغنهافغان ها را همراه برداشته و عازم [[قندهار]] گردید و به زودی [[هرات]] و [[مشهد]] و قسمتی از [[هندوستان]] و [[پنجاب]] و [[کشمیر]] را مسخر خود ساخت و این احمدخان ابدالی که او را به نام طایفهٔ مخصوص او را '''احمد خان دُرانی''' نیز می‌خوانند. چنان‌که بعد خواهیم دیدبانیدید بانی استقلال افغانستان است، یکی دیگر از سرکردگان افغانی نادر از طایفه غلجائی به اسم [[آزادخان افغان|آزادخان]] در [[کردستان]] بنای سرکشی را گذاشت و پس از زوال دولت [[ابراهیم شاه]] بر قلعه ارومیه دست یافت و بر [[گرجستان]] حمله بردوبرد و بعد از مصالحه با پادشاه این مملکت چنین مقرر گردید که [[ارس|رودخانهٔ ارس]] بین متصرفات پادشاه گرجستان و آزادخان فاصله شناخت.<ref>کریم خان و زمان او- ص ۱۴</ref>

زند نام طایفه‌ای از [[مردم لک]] می‌باشد که بخشی از شمالی ترین شاخه‌های [[مردم لر|قوم لر]] هستند.<ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/karim-khan-zand |عنوان =KARIM KHAN ZAND | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |تاریخ = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵|تاریخ بازدید = ۲ مارس ۲۰۱۶}}</ref><ref name="ToolAutoGenRef1">''Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, suc- ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire'', David Yeroushalmi, ''The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture'', BRILL, 2009, {{ISBN|978-90-04-15288-5|en}}, [https://books.google.com/books?id=XYlGS3s3zTQC&pg=PR39 p. xxxix.]</ref><ref>''Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, suc- ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire'', David Yeroushalmi, ''The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture'', BRILL, 2009, {{ISBN|978-90-04-15288-5|en}}, p. xxxix</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/zand-dynasty The founder of the dynasty was Moḥammad Karim Khan b. Ināq Khan (Figure 1; commonly known as Karim Khan Zand) of the Bagala branch of the Zand, a pastoral tribe of the Lak branch of Lors].</ref><ref>Perry, J. R. (January 2004). "Lokman I. Meho and Kelly L. Maglaughlin, Kurdish Culture and Society: An Annotated Bibliography". ''Journal of Near Eastern Studies'' '''63''' (1): 72.doi:10.1086/382580. Archived from the original on 2004-09-17. <q>…the Zand tribe is generally considered (and considered themselves) to be Lurs rather than Kurds.</q></ref><ref name="p. xxxix">''Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, suc- ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire'', David Yeroushalmi, ''The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture'', BRILL, 2009, {{ISBN|978-90-04-15288-5|en}}, [https://books.google.com/books?id=XYlGS3s3zTQC&pg=PR39&dq=%22Muhammad+Karim+Khan,+of+the+Zand+clan+of+the+Lur+tribe,+suc-+ceeded+in+imposing+his+authority+on+parts+of+the+defunct+Safavid+empire%22&hl=en&ei=_gJLTsPHGYPEmAXM_oiPCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q=%22Muhammad%20Karim%20Khan,%20of%20the%20Zand%20clan%20of%20the%20Lur%20tribe,%20suc-%20ceeded%20in%20imposing%20his%20authority%20on%20parts%20of%20the%20defunct%20Safavid%20empire%22&f=false p. xxxix.]</ref><ref>{{یادکرد کتاب |کتاب = رستم التواریخ| نام خانوادگی = آصف| نام = محمد هاشم| سال = 1352| ناشر = انتشارات امیرکبیر|مکان = تهران| صفحه = صفحه 284}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |کتاب = ارتش ایران در دوره زندیه| نام خانوادگی = شعبانی| نام = رضا| صفحه = صفحه 62}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |کتاب = لطفعلی خان زند از شاهی تا تباهی| نام خانوادگی = پناهی سمنانی| نام = محمد|ناشر = انتشارات کتاب نمونه|مکان = تهران| صفحه = صفحه 19 و 21}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |کتاب = دلاور زند| نام خانوادگی = نظمی| نام = نصرت| سال = 1369| ناشر = انتشارات عارف و انتشارات ارغوان| صفحه = صفحه 5}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی=رمضانی| نام=عباس| عنوان=کریمخان زند| سال=1386| ناشر=ترفند| مکان=تهران| شابک=964-7332-46-7}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی=فاروقی| نام=فواد| عنوان=شهریار بی تاج و تخت| سال=1391| ناشر=کوشش| مکان=تهران| شابک=964-6326-05-6}}</ref><ref>''the bulk of the evidence points to their being one of the northern Lur collectively called Lak , who may originally have been of Kurdish origin. '',John R. Perry, ''Karim Khan Zand '', 2012, {{ISBN|1-78074-199-5|en}},[https://books.google.com/books?id=hQfrAQAAQBAJ&lpg=PP1&dq=Karim%20Khan%20Zand&pg=PT24#v=onepage&q&f=false]</ref><ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی=گلستانه| نام=ابولحسن بن محمدامین| عنوان=مجمل التواریخ گلستانه| سال=| ناشر=انتشارات دانشگاه تهران| مکان=تهران| صفحه= صفحه ۴۷۶}}</ref> <ref>{{cite web|last1=Perry|first1=John|title=ZAND DYNASTY|url=http://www.iranicaonline.org/articles/zand-dynasty|website=www.iranicaonline.org|publisher=Encyclopaedia Iranica|accessdate=24 March 2017|language=en|quote=The founder of the dynasty was Moḥammad Karim Khan b. Ināq Khan (...) of the Bagala branch of the Zand, a pastoral tribe of the Lak branch of Lors (perhaps originally Kurds; see Minorsky, p. 616) (...)}}</ref><ref>''...the bulk of the evidence points to their being one of the northern Lur or Lak tribes, who may originally have been immigrants of Kurdish origin.'', Peter Avery, William Bayne Fisher, Gavin Hambly, Charles Melville (ed.), ''The Cambridge History of Iran: From Nadir Shah to the Islamic Republic'', Cambridge University Press, 1991, ISBN 978-0-521-20095-0, [https://books.google.com/books?id=H20Xt157iYUC&pg=PA64 p. 64.]</ref> آن‌ها در حدفاصل [[زاگرس]] و دشت‌های همدان به روش دامداری زندگی کرده و مرکز استقرارشان در روستاهای [[پری (ملایر)|پری]] و [[کمازان]] در نزدیکی [[ملایر]] بود. در مورد دلاوری و پهلوانی زندیان در رستم التواریخ آورده شده‌است که سفیر روم (عثمانی) در هنگام مراجعه به ایران جهت دیدار با کریم خان زند پهلوانی را با خود به شیراز آورده و پهلوان نیز به نام آغاسی هماورد جهت مبارزه دعوت می‌کرد و به اصطلاح عامیانه جهت پهلوان‌های ایران کری می‌خواند که کلبعلی خان زند فرزند شیخعلی خان زند به فرمان کریم خان زند با او گلاویز شده چنان او را در زمین کوبید که جان خود را از دست داد و سفیر روم در این موقع رو به کربم خان زند کرد و گفت پهلوان روم دلیرترین پهلوان کشورم بود و در واقع هماوردی نداشت آیا پهلوان‌های دیگری هم دارید و کریم خان زند هم خطاب به او گفت تمام ۳۰ تا ۴۰ هزار سرباز من همین‌طور هستند.<ref name=ToolAutoGenRef2 /><ref name=ToolAutoGenRef1 /> ایل زند که اصلاً در یکی از مضافات [[ملایر]] اقامت داشتند در ایام تسلط [[امپراتوری عثمانی|عثمانی‌ها]] بر مغرب ایران در عهد افاغنهافغان ها گاهی بر ترکان می‌تاختند و زمانی بر افغانان. نادر پس از بیرون کردن این دو طایفه از ایران زندیه را سرکوبی نمود و جمع کثیری از ایشان را به همراه ایل [[چگنی]] به خاک [[دره گز]] [[خراسان]] کوچ داد و آنان را در مقابل مساکن ترکمنان حوالی [[ابیورد]] نشاند.<ref name="کریم خان و زمان او- ص ۲۱">کریم خان و زمان او- ص ۲۱</ref><ref name="تاریخ ایران- ص۴۵۱">تاریخ ایران- ص۴۵۱</ref>