باباطاهر: تفاوت میان نسخه‌ها

|نام = باباطاهرطاهر

|توضیح تصویر = نگاره‌ای از باباطاهر عریان همدانی

|نام اصلی = باباطاهر عریان همدانی<ref name=loghatnaameh>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-ba7fb2d00328490e96587ae64b139b2d-fa.html |عنوان =باباطاهر| ناشر =[[لغت‌نامه دهخدا]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱ نوامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref name=britannica>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47335/Baba-Taher-Oryan |عنوان =Bābā Ṭāher ʿOryān | ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia Britannica]]|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref>

|زمینه فعالیت = [[شعر]]، [[موسیقیعرفان]] و [[نویسندگی]]

|محل تولد = [[استان لرستان|لرستان]] یا [[همدان]]<ref name=britannica loghatnaameh/>

|والدین =فریدون (پدر)

|محل‌مرگ =[[همدان]]<ref name=loghatnaameh /><nowiki>
|محل‌زندگی یا =[[خرم‌آبادهمدان]]</nowiki><ref name=loghatnaameh />

|آرامگاه =مقبره باباطاهر همدان

|در زمان حکومت =در زمان سلجوقیان{{سخ}}در زمانو [[طغرل بیک سلجوقی]]

|لقب = طاهر، باباطاهر، باباطاهر عریان همدانی

|فرزندان =فریدون

'''باباطاهر''' یا '''باباطاهر عریانهمدانی'''،<ref name=loghatnaameh /><ref name=britannica /> [[عارف]]،مشهور [[شاعر]]به [[ایرانی‌ها|ایرانی‌تبار]]'''عریان'''، وشاعری [[دوبیتی]]درویش سرایاز اواخرناحیه سدههمدان چهارم و اواسط سده پنجم هجری ([[سده ۱۱ (میلادی)|سده ۱۱م]]) [[ایران]] و در دوران [[طغرل بیک|طغرل بیک سلجوقی]] بوده‌استبوده.<ref name=iranica>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/baba-taher-oryan |عنوان =BĀBĀ ṬĀHER ʿORYĀN | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref> [[بابا]] لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و [[عریان]] به دلیل بیان کردن مسائل به صورت بی پرده و عریان بوده استبوده‌است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5020 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 10، مدخل باباطاهر، القاب باباطاهر]</ref> باباطاهر عریانعریان، [[همدان|همدانی]] بوده و مسلک درویشی و فروتنی او که شیوهٔ عارفان است سبب شد تا وی گوشه‌گیر گشته و گمنام زیسته و تفصیلی از زندگانی خود باقی نگذارد.<ref>تاریخ ادبیات شفق ص 108 و 109</ref>

از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته [[راوندی]] در [[راحةالصدور]]، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری در [[همدان]] و در کوهکی به نام خضر -که امروزه در شمال شهر همدان واقع شده- با [[طغرل سلجوقی]] دیدار کرده و مورد احترام وی نیز قرار گرفته‌است.<ref>شنیدم درکه یکیچون سلطان طغرل بیگ به همدان آمد، از [[دوبیتی]]‌هایاولیا مشهورش<ref>{{شعر}}سه پیر بودند: باباطاهر، باباجعفر و شیخ همشا که در کوهکی بر همدان که آن را خضر خوانند، ایستاده بودند. نظر سلطان بر ایشان آمد. کوکبه لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصرالکندری پیش ایشان آمد. باباطاهر پاره ای شیفته گونه بود. او را گفت: با خلق خدا چه خواهی کرد؟ سلطان گفت: آنچه تو فرمایی، باباطاهر گفت: آن کن که خدا می‌فرماید: ان الله یأمر بالعدل والاحسان. سلطان بگریست و گفت: چنین کنم. باباطاهر دستش بگرفت و گفت: پذیرفتی؟ سلطان گفت آری.

{{پایان شعر}}</ref> سال تولدش را به [[حروف ابجد]] گنجانیده که پس از محاسبه توسط [[میرزا مهدی خان کوکب]] به سال ۳۲۶ هجری رسیده‌است. اما [[رشید یاسمی]] با استناد به همان دو بیتی و اشاره به اهمیت عدد ۱۰۰۰ نزد اغلب ملل برآن رفته‌است که مقصود باباطاهر از واژه الف سال ۱۰۰۰م بوده و در نتیجه مقارن سالهای ۳۹۰ و ۳۹۱ (برابر با ۱۰۰۰ میلادی) زاده شده‌است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5020 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 10، مدخل باباطاهر، سال تولد باباطاهر]</ref> او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان<ref name=britannica /><ref name=iranica /> وفات یافته‌است.

آرامگاه باباطاهر در [[شمال]] شهر [[همدان]] و در میدانی به نام وی قرار دارد. این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ ساخته شده و در سال ۱۳۸۳ بازسازی شده‌است.<ref name=britannica /> بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده‌است. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده‌است. در دوران حکومت [[رضاشاه]] [[دودمان پهلوی|پهلوی]] نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه‌ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد که دارای کتیبه‌ای به [[خط کوفی]] برجسته و آیاتی از [[قرآن]] است و هم‌اکنون در [[موزه ایران باستان]] نگهداری می‌شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی به همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت [[همدان]] و توسط مهندس [[محسن فروغی]] انجام شده‌است. این بنای تاریخی طی شماره ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت [[فهرست آثار ملی ایران|آثار تاریخی و ملی ایران]] رسیده‌است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده‌است.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5020 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 10، مدخل باباطاهر، آرامگاه باباطاهر]</ref>

* [[میرزا علی نقی کوثر]] از [[دانشمند]]ان سده ۱۳ و
* [[مفتون همدانی]] از شاعران سده ۱۴

و نیز مزار امامزاده هادی ابن علی در جوار میدان باباطاهر قرار دارد. [[پرونده:Babataher Khorramabad.JPG|بندانگشتی|آرامگاه منسوب به باباطاهر در خرم‌آباد]]

آرامگاهی نیز بنام [[آرامگاه باباطاهر (خرم‌آباد)|آرامگاه باباطاهر]] در [[خرم‌آباد]] منسوب به این شاعر است که هویت واقعی صاحب آرامگاه همچنان ناشناخته است.<ref>[http://yaftenews.ir/notes/cultural/1740-1392-06-14-00-28-08.html پایگاه خبری یافته- شماره ثبت مقبره باباطاهر خرم‌آباد اشتباه درج شده‌است!]</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://lorestan.ichto.ir/Default.aspx?tabid=1631&articleType=ArticleView&articleId=266 |عنوان =مقبره باباطاهر، خرم‌آباد | ناشر =وبگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان|تاریخ = |تاریخ بازدید =۸ فروردین ۱۳۹۰}}</ref> لازم است ذکر شود این آرامگاه با شماره ثبت ۱۹۲۲ متعلق به امام‌زاده حیات‌الغیب و گنبد الیاس به ثبت رسیده<ref>[http://yaftenews.ir/notes/cultural/1740-1392-06-14-00-28-08.html پایگاه خبری یافته- شماره ثبت مقبره باباطاهر خرم‌آباد اشتباه درج شده‌است!]</ref> و با توجه به قدمت آن که از پانصد سال متجاوز نیست، می‌توان گمان برد که این مزار متعلق به یکی از بزرگان اهل حق باشد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۱۱ مرداد ۱۳۹۱|وبگاه=|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/232275/%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE-%D8%A8%D9%87-%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1|عنوان=پاسخ به یک ابهام دربارهٔ باباطاهر}}</ref>

== تبار قومیزبان ==

بنا به نوشته ایرانیکا، اغلب منابع قدیمی اشعار او را به [[زبان یهودیان همدان|گویش یهودیان همدان]] واشتباه [[لری]] نزدیکتر دانسته‌اندمی‌خوانند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/baba-taher-oryan Most traditional sources call it loosely Lorī, while the name commonly applied from an early date to verses of this kind, fahlavīyāt, presumably implies that they were thought to be in a language related to the Middle Iranian dialect Pahlavi.]</ref> [[هنریک ساموئل نوبری|نیبرگ]] معتقد است که اشعار باباطاهر، نزدیکی هاییی با [[زبان پارسی میانه|پارسی میانه]] دارد. ایرانیکا از ویژگی‌های شعر باباطاهر، محلی بودن آن را نام می‌برد و نیز او را نخستین شاعر عشق تصوف در ادبیات ایران معرفی می‌کند.<ref name=":2"/> ایرانیکا ضمن معرفی باباطاهر در رده [[فهرست شاعران فارسی‌زبان|شاعران پارسی گوی]]، می‌نویسد: «اشعار او به گویشی از زبان فارسی نوشته شده.»<ref name=":3"/> رپیکا اشعار او را پارسی دانسته<ref>Jan Rypka, ''History of Iranian Literature''. Reidel Publishing Company. ASIN B-000-6BXVT-K</ref> و [[تاریخ ایران کمبریج|کمبریج]] نیز معتقد است اشعار باباطاهر به‌طور قطع در زبان [[زبان فارسی|پارسی]] سروده شده‌اند.<ref>Bosworth, C. E. (1975). "The rise of the new Persian language". In Frye, R. N. (ed.). ''The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs''. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 595–633. ISBN <bdi>0-521-20093-8</bdi>.</ref> دهخدا به نقل از شفق، لهجهٔ باباطاهر را در لغتی شبیه به لری معرفی می‌کند.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://www.vajehyab.com/dehkhoda/باباطاهر|عنوان =باباطاهر| ناشر =[[لغت‌نامه دهخدا]]}}</ref> خودنصرالله او نیزامامی در تأییدمقاله اینخود موضوعشعری دراز دوبیتییک زیرشخص کهاهل بهحق اورا منسوبکه است،به خودباباطاهر رامنتسب ازشده [[قوم لک]] معرفی می‌کندمی‌آورد:<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = دکتر نصرالله امامی |نشانی= http://www.anjomanfarsi.ir/pdf/pa5/pa5%20(146).pdf |عنوان= نکاتی در مشرب عرفانی باباطاهر همدانی}}</ref>

برخی معتقدند [[ترانه]]‌ها یا [[دوبیتی|دو بیتی‌های]] باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده‌است.<ref>ادیب طوسی، محمد امین، «فهلویات للی»، نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات تبریز، ۱۳۳۷ ه‍. ش</ref> البته اطلاق عنوان [[فهلویات]] بر این نوع دو بیتی‌ها احتمالاً نشان می‌دهد که آن‌ها در زبان پهلوی و مربوط به گویش ایران میانه آن باشد.<ref name=iranica /><ref name=ToolAutoGenRef1 /> با این حال [[روبن آبراهامیان]] خاورشناس ارمنستانی به این نتیجه رسید که گویش بکار رفته در دوبیتی‌های باباطاهر گرایش نزدیکی با گویش مورد استفاده توسط [[یهودیان]] معاصر همدان دارد.<ref name=iranica /><ref>R. Abrahamian, Dialecte des Israélites de Hamadan et d’Ispahan et dialecte de Baba Tahir, Paris, 193</ref> [[زبان یهودیان همدان|گویش یهودیان همدان]] در شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی طبقه‌بندی شده‌است.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/hamadan-ix</ref> دو [[قطعه]] و چند [[غزل]] و مجموعه کلمات قصار به زبان [[عربی]] از آثار دیگر اوست. کتاب سرانجام شامل دو بخش عقاید عرفاً و [[صوفیان|صوفی]] و الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی است. تعداد دوبیتی‌های وی تا ۳۵۴ دوبیتی برشمرده‌اند. چند نمونه از دوبیتی‌های باباطاهر:<ref>The Lament of Baba Tahir: Being the Rubaiyat of Baba Tahir, Hamadani (Uryan)

Tomb of Baba Taher.jpg|آرامگاه باباطاهر در [[همدان]]، تجدید بنا شده در سال ۱۳۴۴<ref name=britannica />