باباطاهر: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
نجات ۳ منبع و علامتزدن ۰ بهعنوان مرده.) #IABot (v2.0 |
حذف مطالب غیر بی طرفانه برچسبها: دارای ادبیات عامیانه افزودن نویسهٔ تکراری همهٔ ردهها را حذف کرد ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
|نام =
|تصویر = babatahr.png
|توضیح تصویر = نگارهای از باباطاهر عریان همدانی
|نام اصلی = باباطاهر عریان همدانی<ref name=loghatnaameh>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-ba7fb2d00328490e96587ae64b139b2d-fa.html |عنوان =باباطاهر| ناشر =[[لغتنامه دهخدا]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱ نوامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref name=britannica>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/47335/Baba-Taher-Oryan |عنوان =Bābā Ṭāher ʿOryān | ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia Britannica]]|تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref>
|زمینه فعالیت = [[شعر]]، [[
|ملیت = [[ایرانیها|ایرانی]]
|تاریخ تولد =۳۲۶ خورشیدی
|محل تولد = [[
|والدین =فریدون (پدر)
|تاریخ مرگ =۴۱۱ خورشیدی
|محلمرگ =[[همدان]]<ref name=loghatnaameh
|محلزندگی |مختصات محل زندگی =
|آرامگاه =مقبره باباطاهر همدان
|مدفن =[[همدان]]<ref name=loghatnaameh/>
|در زمان حکومت =در زمان سلجوقیان{{سخ}}
|اتفاقات مهم =
|نام دیگر =
|لقب = طاهر، باباطاهر، باباطاهر عریان همدانی
|بنیانگذار =
|پیشه =[[شاعر]]، [[دوبیتی]] [[سرا]]
سطر ۳۳ ⟵ ۳۲:
|همسر =
|شریک زندگی =
|فرزندان =فریدون
|تحصیلات =
|دانشگاه =
سطر ۴۶ ⟵ ۴۵:
|امضا =
}}
'''باباطاهر''' یا '''
== زندگی ==
از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته [[راوندی]] در [[راحةالصدور]]، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری در [[همدان]] و در کوهکی به نام خضر -که امروزه در شمال شهر همدان واقع شده- با [[طغرل سلجوقی]] دیدار کرده و مورد احترام وی نیز قرار گرفتهاست.<ref>شنیدم
راوندی، محمدبن علی. ''راحةالصدور و آیةالسرور.''</ref> در یکی از [[دوبیتی]]های مشهورش<ref>{{شعر}}
{{ب|مو آن بحرم که در ظرف آمدستم | مو آن نقطه که در حرف آمدستم}}
{{ب|به هر اَلفی اَلِف قَدّی برآیه | اَلِف قَدّم که در اَلف آمدستم}}
{{پایان شعر}}</ref> سال تولدش را به [[حروف ابجد]] گنجانیده که پس از محاسبه توسط [[میرزا مهدی خان کوکب]] به سال ۳۲۶ هجری رسیدهاست. اما [[رشید یاسمی]] با استناد به همان دو بیتی و اشاره به اهمیت عدد ۱۰۰۰ نزد اغلب ملل برآن رفتهاست که مقصود باباطاهر از واژه الف سال ۱۰۰۰م بوده و در نتیجه مقارن سالهای ۳۹۰ و ۳۹۱ (برابر با ۱۰۰۰ میلادی) زاده شدهاست.<ref>[http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5020 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد 10، مدخل باباطاهر، سال تولد باباطاهر]</ref> او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان<ref name=britannica
== خاندان ==
از خانواده و خویشان باباطاهر اطلاعات موثقی در دست نیست اما با استناد به برخی دوبیتیهای او میتوان اطلاعاتی راجع به آنها به دست آورد. در یکی از دوبیتیهای باباطاهر او خود را پورفریدون معرفی میکند<ref>{{شعر}}
{{ب|عزیزا مردی از نامرد نایه|فغان و ناله از بیدرد نایه}}
{{ب|حقیقت بشنو از پور فریدون|که آتش از تنور سرد نایه}}
{{پایان شعر}}</ref> که البته برخی این دوبیتی را از آثار شاعری به نام '''پور فریدون''' میدانند که بعدها در اشعار باباطاهر وارد گشته. صاحب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] نیز پدر باباطاهر را '''فریدون''' خوانده. در دوبیتی دیگر، او به فرزند از دست رفته خویش '''فریدون''' اشاره میکند<ref>{{شعر}}
{{ب|بوره کز دیده جیحونی بسازیم|بوره لیلی و مجنونی بسازیم}}
{{ب|فریدون عزیزم رفتی از دست|بوره کز نو فریدونی بسازیم}}
{{پایان شعر}}</ref> که احتمالاً او را همنام پدرش، فریدون نامیده.
== تولد ==
در رابطه با مکان ولادت باباطاهر نظرات مختلفی وجود دارد. در این رابطه برخی او را زاده [[همدان]] دانسته و برخی هم از مردمان [[استان لرستان|لرستان]] معرفی میکنند. برخی دیگر نیز نظری نداشته و در این باب سکوت اختیار کردهاند. در این میان، [[علیاکبر دهخدا|دهخدا]] او را '''طاهر همدانی''' خوانده و مینویسد: «ازخاک پاک همدان بوده.»<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=دهخدا|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1+%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C|عنوان=طاهر همدانی}}</ref> [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] به نقل از [[دانشنامه ایرانیکا|ایرانیکا]] مینویسد: «همهٔ آنچه دربارهٔ باباطاهر میدانیم، این است که شاعری صوفی منش و از حوالی همدان بودهاست.»<ref name=":1">{{یادکرد وب|نویسنده=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5020|عنوان=بابا طاهر}}</ref> [[دانشنامه ایرانیکا|ایرانیکا]] نیز وی را از مردمان ناحیه همدان معرفی میکند.<ref name=":2">{{یادکرد وب|نویسنده=Encyclopædia Iranica|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/baba-taher-oryan|عنوان=BĀBĀ ṬĀHER ʿORYĀN}}</ref> [[صادق رضازاده شفق]] در تاریخ ادبیات ایران، این چنین میگوید: «باباطاهر عریان، همدانی بود»<ref>رضازاده شفق، صادق (۱۳۴۲). ''تاریخ ادبیات ایران.''</ref> و دهخدا نیز این جمله را به نقل از او، در لغتنامه اش آورده.<ref name=":0"/> اما در این میان، [[دانشنامه بریتانیکا|بریتانیکا]] علاوه بر [[همدان]]، [[استان لرستان|لرستان]] را نیز به عنوان زادگاه احتمالی باباطاهر مطرح میکند.<ref name=":3">{{یادکرد وب|نویسنده=Encyclopædia Britannica|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Baba-Taher-Oryan|عنوان=Bābā Ṭāher ʿOryān}}</ref> در هشت دوبیتی بجا مانده از باباطاهر، چندین بار نام همدان، الوند کوه، ازناوه و گَرُین به چشم میخورد.<ref>دستگردی، وحید. ''دیوان باباطاهر''. تهران: ۱۳۴۷.</ref><ref>مینوی، مجتبی. ''از خزاین ترکیه''. مجله دانشکده ادبیات، تهران: ۱۳۳۵.</ref>
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|از آن اسپیده بازم همدانی|لانه در کوه دیرم در نهانی}}
{{ب|به بال خود پرم کوهان به کوهان|به چنگ خود کرم نخچیر بانی}}
{{پایان شعر}}{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|بشم بالوند دامان مو نشانم|دامن اج هر دو گیتی هاوشانم}}
{{ب|نشانم توله و مویم بزاری|بی که بلبل هنی وا ول نشانم}}
{{پایان شعر}}{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|یا از این بند در ازناوه کتیم|خونم ادخورد و در خوناوه کتیم}}
{{ب|یا در این شومه گیتی ام نیاپا|اج خوبی باده در ورلاوه کتیم}}
{{پایان شعر}}
== وفات ==
هدایت بدون ذکر مأخذی وفات وی را در ۴۱۰قمری ضبط کردهاست.<ref>هدایت، رضاقلی. ''ریاض العارفین''.</ref> نخستین مأخذی که در آن به نام باباطاهر اشاراتی رفته، نامههای [[عینالقضات همدانی|عین القضات همدانی]] است. اینکه ''عین القضات به زیارت قبر طاهر میرفته''، یا ''[[شیخ فتحه|فتحه]] هفتاد سال میکوشیده تا ارادت خود را نسبت به طاهر استوار سازد و نمیتوانسته''، یا اینکه ''عین القضات گاهی نامه ای را در محل تربت طاهر مینوشتهاست''،<ref>منزوی، علینقی، و عفیف عسیران. ''نامههای عین القضات همدانی''. تهران: ۱۳۶۲.</ref> میرساند که اولا، باباطاهر در همدان زیسته، و در همانجا درگذشته، و مدفون شدهاست و ثانیاً، در نظر اهل معرفت منزلتی داشته و عارفی هم شأن مشایخی چون [[شیخ فتحه|فتحه]] و برکه بهشمار میرفتهاست.<ref name=":1"/>
== آرامگاه ==
[[پرونده:Mausolée Baba Taher Hamedan.jpg|بندانگشتی|آرامگاه باباطاهر عریان در همدان]]
آرامگاه باباطاهر در [[شمال]] شهر [[همدان]] و در میدانی به نام وی قرار دارد. این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ ساخته شده و در سال ۱۳۸۳ بازسازی شدهاست.<ref name=britannica
برخی از بزرگانی که در جوار مزار باباطاهر آرمیدهاند:
* [[محمد ابن عبدالعزیز]] از ادیبان سده ۳ هجری
* [[ابولفتح اسعد]] از فقیهان سده ۶
* [[میرزا علی نقی کوثر]] از [[دانشمند]]ان سده ۱۳
* [[مفتون همدانی]] از شاعران سده ۱۴ و نیز مزار امامزاده هادی ابن علی در جوار میدان باباطاهر قرار دارد. [[پرونده:Babataher Khorramabad.JPG|بندانگشتی|آرامگاه منسوب به باباطاهر در خرمآباد]]
آرامگاهی نیز بنام [[آرامگاه باباطاهر (خرمآباد)|آرامگاه باباطاهر]] در [[خرمآباد]] منسوب به این شاعر است که هویت واقعی صاحب آرامگاه همچنان ناشناخته است.
==
بنا به نوشته ایرانیکا، اغلب منابع قدیمی اشعار او را به
{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|مه دوریشم لکم اعجاز دیرم| مه دوسی چوی خُوشین دمساز دیرم}}
{{ب|مه معشوقی وَ نام فاطمه لُر| صنوبر قامت و پرناز دیرم}}
{{پایان شعر}}
اما در یکی از اشعاری که برای نخست بار وحید دستگردی آن را یافت کرد، چنین آمده:{{شعر|نستعلیق}}
{{ب|زبان پهلوی را اوستادم|کتاب عاشقی را مسطرستم}}
{{پایان شعر}}
== مقایسه واژگان محلی در اشعار ==
{| class="wikitable"
|+مقایسه واژگان شعر باباطاهر با گویشهای همدانی و لری<ref>[http://lorfa.ir/ لغتنامه لری-لرفا]</ref><ref>اذکایی، پرویز. ''فرهنگ مردم همدان''. همدان: مادستان ۱۳۸۵.</ref>
!فارسی
!شعر باباطاهر
!همدانی
!لری
|-
|آتش
|آلاوه
|الو
|آگر/تش
|-
|آب
|آوه
|آو/اِو
|آوو
|-
|اظطراب
|تلواسه
|تلواسه
|تلواسه
|-
|گذاشتن
|هشتن
|هشتن
|هشتن
|-
|نگذار
|مَهَل
|نیَل
|نَل
|-
|شعله
|گُر
|گُر
| -
|-
|درخت
|دار
|دار
|دار
|-
|خواب
|خو/خاو
|خو/خاو
|خاوو
|-
|کاشتن
|نشاندن
|نشاندن
| -
|-
|شمردن
|اشمردن
|اشمردن
|شِمَردِن
|-
|ببینم
|وینم
|وینم
| -
|-
|سوختن
|وریج
|بیریز
| -
|-
|باز شکاری
|واشه
|واشه
|اَلَو
|-
|نوعی خار با
گلهای زرد
بومی همدان
|ورک
|ورک
| -
|-
|باز
|هنی
|هنی
|هنی (این
هنی به معنی
دیگر است که
با شعر انطباق
پذیر نیست)
|-
|بر، در کنار
|ور
|ور
| -
|-
|با، در معیت
|وا
|وا
| -
|-
|من
|مه
|مه
|مِه/مو
|-
|بیش
|ویش
|ویش
| -
|-
|می مثل:
میسازم
|اد مثل:
ادساجم
(میسازم)
|اد مثل:
اِپا: نگاه کن
(می پا)
دگرگون شده
اد
|اد مثل:
ایزنم: میزنم
دگرگون شده
اد
|-
|سر و اندام
|بشن
|بشن
| -
|-
|شب
|شو
|شو
|شو
|-
|سیلاب
|سیلاوه
|سیلاو
|لافاو
|-
|گفتن، خواندن
|واتن
|واتن (در گویش
کهن همدانی.
و نیز مقدسی
در باب گویش
مردمان زنگان و
همدان به واژه
های واتم، واتوا
و … اشاره می
کند)
|گوتن
|-
|توانستن
|دانستن
|دانستن
|تونسن
|-
|خارج، بیرون
|در
|در
|دروا
|-
|شدن
|واویدن
|واویدن (امروزه
منسوخ شده
اما تا کمتر از
نیم قرن پیش
هم در شعری
کهن به گویش
همدانی آمده:
سر و بشنت
توچیده، وا کی
دعوات واویده؟)
|آویدن
|-
|نهال
|تولَه
|تولکی و در
گویش قدیم
تولَه
|تیل
|-
|بنفشه
|بنوشه
|بنوشه
|بنوشه
|-
|سبزه
|سوزه
|سوزه
|سوزه
|-
|خونابه
|خوناوه
|خوناو
|خوناوو
|}
== آثار باباطاهر ==
برخی معتقدند [[ترانه]]ها یا [[دوبیتی|دو بیتیهای]] باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف سروده شدهاست.<ref>ادیب طوسی، محمد امین، «فهلویات للی»، نشریهٔ دانشکدهٔ ادبیات تبریز، ۱۳۳۷ ه. ش</ref> البته اطلاق عنوان [[فهلویات]] بر این نوع دو بیتیها احتمالاً نشان میدهد که آنها در زبان پهلوی و مربوط به گویش ایران میانه آن باشد.<ref name=iranica
By Elizabeth Curtis Brenton. Pages: 23, 33, 35, and 43</ref><ref>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20140824163237-9483-284.pdf]</ref>
سطر ۱۱۰ ⟵ ۳۶۶:
{{وسطچین}}
<gallery>
Tomb of Baba Taher.jpg|آرامگاه باباطاهر در [[همدان]]، تجدید بنا شده در سال ۱۳۴۴<ref name=britannica
File:Baba Taher First Tomb.JPG| آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
File:آرامگاه قدیمی بابا طاهر.jpg| آرامگاه پیشین باباطاهر عریان در شهر همدان
سطر ۱۱۹ ⟵ ۳۷۵:
== جستارهای وابسته ==
* [[بوستان باباطاهر]]
* [[زبان پارسی میانه]]
* [[آرامگاه باباطاهر (همدان)]]
== پانویس ==
سطر ۱۲۸ ⟵ ۳۸۲:
== منابع ==
* [
* اذکایی، پرویز. ''فرهنگ مردم همدان''. همدان: مادستان ۱۳۸۵.
* اذکایی، پرویز. ''ترانههای باباطاهر''. همدان: مادستان ۱۳۸۶.
* اذکایی، پرویز. ''همدان نامه''. همدان: مادستان ۱۳۸۰.
* غمامی آزاد، علی محمد. ''مشاهیر همدان''.
* ادیب طوسی، بابامحمدامین، «فهلویات لری»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، ۱۳۳۷ش
* صفا، ذبیحالله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۳۶ش
* گبینو، ژ.آ. سفرنامه، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، ۱۳۶۷ش
سطر ۱۳۵ ⟵ ۳۹۳:
* آذربیگدلی، لطفعلی، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران، ۱۳۳۷ش
* هدایت، رضاقلی، ریاض العارفین، تهران، ۱۳۱۶ش
*[http://lorfa.ir/ لغتنامه لری-لرفا]
== پیوند به بیرون ==
{{ویکیگفتاورد}}
{{ادبیات فارسی}}
[[رده:ادبیات زبان فارسی]]
[[رده:اهالی ایران در سده ۱۱ (میلادی)]]
سطر ۱۵۰ ⟵ ۴۰۷:
[[رده:شاعران مرد اهل ایران]]
[[رده:صوفیان اهل ایران]]
[[رده:نویسندگان سده ۱۱ (میلادی)]]
[[رده:نویسندگان مرد اهل ایران]]
|