مردم براهویی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''براهویی''' نام قومی است از اقوام بلوچ که در جهان بالغ بر حدود ۲٫۲ میلیون نفر جمعیت دارند، و عمدتاً در [[ایالت بلوچستان|بلوچستانِ پاکستان]] و [[ایران]] زندگی می‌کنند.<ref name=":1">{{یادکرد دانشنامه|نام خانوادگی=Elfenbein|نام=Josef|مقاله=BRAHUI|دانشنامه=[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]]|سال=1989|نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/brahui|جلد=IV/4|صفحه=433-443|زبان=en}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.livemint.com/Sundayapp/lWCoIZ2K5dPycrhS1gk6nJ/A-slice-of-south-India-in-Balochistan.html|title=A slice of south India in Balochistan|last=Venkatesh|first=Karthik|date=2017-02-18|work=livemint.com/|access-date=2017-12-27}}</ref> زبان براهویی متعلق به خانوادهٔ [[زبان‌های دراویدی]] است و دین آن‌ها عمدتاً [[اسلام]] و مذهب‌شان [[سنی]] است. براهویی‌ها اکثراً چادرنشین اند و در سیاه چادر بسر می‌برند.تيره هاي براهويي ١.موسي زهي ٢.جنگي زهي٣.عيسي زهي ٤.مستان زهي٥.كيازهي٦.زيركاري٧.شاكزهي٨.عيدوزهي٩مينگل١٠لوارزهي

براهویی‌ها را بازماندهٔ اقوام اولیهٔ ساکن ایران ،و هند، قبل از هجوم [[آریایی]]‌ها دانسته‌اند که در هندوستان به دراویدیان شهرت یافتند و طبقهٔ پاریا یا نجس از این دسته‌اند. تقریباً همهٔ محققان، بنابر ویژگی‌های ظاهری و اندامی براهویی‌ها، آن‌ها را غیر بلوچ می‌دانند. براهویی‌ها قامتی کوتاه و صورتی گرد و فربه دارند، در صورتی که بلوچ‌ها بلند و لاغر اندام و باریک صورتند. مو و ریش عده‌ای از براهویی‌ها خرمایی، و برخی دیگر سیاه و مجعد است.<ref name=":0">{{یادکرد دانشنامه|مقاله=براهویی|دانشنامه=[[دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|ویرایش=|جلد=۱۱|سال=۱۳۸۱|ناشر=[[مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]]|مکان=تهران|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7539|زبان=fa|نام۱=عباس عبدالله|نام خانوادگی۱=گروسی|نام۲=محمد سعید|نام خانوادگی۲=جانب الهی}}</ref>

تعداد زیادی از براهویی‌های ایران از حوزهٔ بلوچستان بهبه‌ندرت بیرون رفته‌اند و بیشتر در نواحی [[زاهدانسراوان]]، [[خاش]] و [[سیستان]] پراکنده بوده‌اند. شهر نیمروزسراوان در قدیم اردوگاه تابستانی مهاجران براهویی بوده‌است. بنابه روایات شفاهی، در زمان مددخان کُرد در خاش میان او و گروهی از براهویی‌ها جنگ درگرفت و با آنکه براهویی‌ها شکست خوردند، ولی گروهی از آن‌ها در همان‌جا اقامت گزیدند و جمعی نیز به همراه شریف‌خان به سیستان مهاجرت کردندرفتند.<ref name=":0" /> گزارش‌های مکتوبی دربارهٔ اقامت براهویی‌ها در سیستان در دست نیست و حتی مؤلف ''[[جغرافیای نیمروز]]'' که کتاب خود را در ۱۲۸۸ قمری تألیف کرده، و شمار طوایف سیستان را ذکر کرده، از براهویی نام نبرده‌است، اما ۳ دهه بعد، تیت از حضور دو هزار براهویی در سیستان خبر می‌دهد.<ref name=":1" />

براهویی‌های سیستان به دو گروه یکجاکوچندهیکجانشین و کوچنده تقسیم شده‌اند. گروه‌های یکجاکوچندهیکجانشین بیشتر در نواحی [[دریاچه هامون|دریاچهٔ هامون]]، در روستاهای [[حسین‌آباد خواجه|حسین‌آباد]]، [[دهستان لوتک|لوتک]]، [[ده امامی|ده‌امامی]] (پشت آب)، [[ده حاج علیم خان]]، و در مشرق [[پلگک|پَلْگَک]] زندگی می‌کنند و به کشاورزی اشتغال دارند. گروه‌های دام‌دار و کوچنده در همان ناحیه و در لوتک دشت کبوتران، [[ورمال]]، [[دشت میرآخوری]]، [[پوزه عدل شاه]]، [[گینکه|گینَکه]]، اسبی، اَسَک، ریگاوَک، [[چاه لشکران پایین|چاه لشکران]]، [[چاه الله داد]] و شیله استقرار دارند. برخی از براهویی‌ها که در مناطقی مثل ورمال و سوردگال (سوردغال) و اطراف شیله هستند، در تمام فصول در سیاه‌چادر به‌سر می‌برند. براهویی‌های دامدار نزدیک به ۳ ماه از سال، معمولاً از نیمهٔ اسفند به مناطق ییلاقی می‌روند. یک گروه از آن‌ها به خاش و منطقهٔ [[قطارخنجک]] و [[جون‌آباد (زاهدان)|جون‌آباد]] در دامنهٔ [[کوه تفتان]]، و گروه دیگر از مسیر [[سفیدابه (نیمروز)|سفیدابه]] به نواحی ییلاقی [[بیرجند]]، مثل حسین‌آباد و سربیشه می‌روند. وگروهیهر همدو درگروه مناطقتا جنوبیاواخر استان کرماناردیبهشت در شهرستان‌هایییلاق رودبارجنوبتوقف وکهنوج و بخش اسماعیله جیرفت و عنبرآباد ساکن هستنددارند.<ref name=":0" />

براهویی‌های کنونی ایران یک طایفهٔ بزرگ متشکل از چند تیره را تشکیل می‌دهند که عمدتاً بهدر سیستان مهاجرتزندگی کردندمی‌کنند. مهم‌ترین و پرجمعیت‌ترین تیره‌های براهویی ایران زرکاری یا زیرکاری است که بیشتر دام‌دارند و در منطقهٔ لوتک زندگی می‌کنند. شاخه‌های رهبری بزرگْ طایفهٔ براهویی نیز از این تیره برمی‌خاستند.<ref name=":0" /> تیره‌های یاگی‌زیی (یاغی‌زیی)، موسی‌زیی، جنگی زیی، عیسی زیی، مستان زیی، شاهی زیی و شربتشاهی زیی نیز از تیره‌های دیگر براهویی هستند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=جانب‌اللهی، محمد سعید|عنوان=مقدمه‌ای بر شناخت طوایف سیستان|ژورنال=مجموعه مقالات مردم‌شناسی، دفتر دوم ایلات و عشایر|ناشر=|تاریخ=۱۳۶۲|صفحه=۱۴۷|زبان=|شاپا=|doi=|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref>

براهویی‌ها در دوره‌ای نسبتاً طولانی - از اواخر [[صفویان|دورهٔ صفوی]] تا اواخر [[قاجاریان|دورهٔ قاجار]] - یکی از قدرتمندترین گروه‌های حکومت‌گر بلوچستان بوده‌اند. آنان در زمان [[نادرشاه]] با تشکیل اتحادیه‌ای از طوایف مختلف، حکومت قسمت عمدهٔ بلوچستان را در دست گرفتند و قدرت بسیار یافتند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=جانب‌اللهی، محمد سعید|عنوان=مقدمه‌ای بر شناخت طوایف سیستان|ژورنال=مجموعه مقالات مردم‌شناسی، دفتر دوم ایلات و عشایر|ناشر=|تاریخ=۱۳۶۲|صفحه=۱۳۴}}</ref> در زمان سلطنت [[شاه جهان|شاه‌جهان تیموری]] حکومتی منسجم و قوی با عنوان خان‌نشین کلات ظهور کرد که اقتدار آن برپایهٔ نظام پیچیدهٔ اتحادیهٔ براهویی ها (شامل طایفه‌های قمبرانی یا قنبرانی، میرواری، ایلتازیی) و اقوام مماسنی که با براهویی‌ها هم ریشه بودند و همچنین بلوچهای رَند و لاشاری و دهواری‌های کشاورز استوار بود. نخستین رهبر این حکومت شخصی به نام میرواری میراحمدخان یکم بود که قلمرو خود را گسترش داد و به خودمختاری دست یافت. جانشین او میرعبدالله‌خان بر وسعت قلمرو و تثبیت نفوذ براهویی‌ها افزود و با تصرف کراچی ایالت سند را به قلمرو خود ملحق ساخت.<ref name=":1" />

پاتینجر مؤسس دولت براهویی را قنبر، نیای طایفه یا تیرهٔ قنبرانی می‌داند و [[پرسی سایکس|سایکس]] قنبر را سرکردهٔ شبانان براهویی دانسته که در اواسط سدهٔ ۱۷ میلادی، به دعوت یکی از راجه‌های هندوستان با افاغنهٔ مهاجم به بلوچستان جنگیدند و پس از شکست افغان‌ها بر منطقه تسلط یافتند و حتی راجه را از حکومت برداشتند و خود مستقلاً زمام امور را در دست گرفتند.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=جانب‌اللهی، محمد سعید|عنوان=مقدمه‌ای بر شناخت طوایف سیستان|ژورنال=مجموعه مقالات مردم‌شناسی، دفتر دوم ایلات و عشایر|ناشر=|تاریخ=۱۳۶۲|صفحه=۱۳۵}}</ref> مقارن لشکرکشی‌های نادرشاه، عبدالله خان نوادهٔ قنبر در کلات حکومت داشت. او پس از جنگ با اشرف افغان و به قتل رساندن او و لشکریانش، سر او را برای نادرشاه افشار فرستاد و نادرشاهنادر حکومت او، و سپس حکومت پسر او نصیر یا ناصرخان را تأیید کرد و به او لقب بیگلربیگی داد. با این‌همه، او بعد از مرگ نادر ادعای استقلال کرد و با احمدخان درّانی حاکم افغانستان به جنگ برخاست، ولی توفیق نیافت و بعد از او محمودخان و سپس مهراب خان حاکم شدند. مهراب خان نخست با نمایندهٔ انگلیس قرارداد همکاری بست، ولی پس از مدتی از تعهد شانه خالی کرد و از کسانی بود که با نیروهایش در ۱۲۵۴ قمری/۱۸۳۹ میلادی در گردنهٔ بولان، همراه با افغانان از پیشروی ارتش انگلیس جلوگیری کرد. انگلیسی‌ها اردویی برای تنبیه او به کلات فرستادند و در جنگی که بین آن‌ها درگرفت، مهراب خان با اتباعش کشته شدند و کلات به تصرف قوای انگلیس درآمد. انگلیسی‌ها ناصرخان دوم را جانشین او کردند و یک نفر انگلیسی را به عنوان مشاور او در نظر گرفتند. وقتی در ۱۲۷۲ قمری/۱۸۵۶ میلادی بین دو کشور ایران و انگلیس جنگ درگرفت، مشاور انگلیسی او به مأموریت [[بوشهر]] رفت و ناصرخان توسط مخالفانش مسموم شد و خدادادخان جای او را گرفت.<ref name=":0" /> او نیز با انگلیس پیمان مودت بست و ۲۰ سال بر ناحیه‌ای که تا [[بمپور]] امتداد داشت، فرمانروایی کرد، تا آنکه بلوچستان تجزیه شد و دولت بریتانیا کلات را جزو امپراتوری هند درآورد و قسمتی از بلوچستان به پاکستان ملحق شد.<ref name=":1" />