علی بن موسی الرضا: تفاوت میان نسخه‌ها

علی، اسمی است که در معنای آن آورده‌اند: «هرگاه گفته شود مرد علی، یعنی شخصی که والامقام و بلند مرتبه است.»<ref>{{پک|ابن منظور|۱۳۳۵|ک=لسان العرب|ص=۸۳|ج=۱۵}}</ref> و در معنای مفردش گفته شده: «علی یعنی بلند مرتبه.»<ref>{{پک|راغب اصفهانی|۱۴۱۲|ک=مفردات|ص=۵۸۲|ج=}}</ref> شیعیان معتقدند، نام علی برای او در [[حدیث لوح فاطمه|لوح فاطمه]] که مطابق منابع دست‌اول و کتب شیعی، [[خدا]] آن را از طریق [[جبرئیل]] به [[محمد]] داد و محمد آن را به دخترش [[فاطمه]] هدیه داده، موجود است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=امامت از منظر حدیث لوح {{!}} دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم|نشانی=http://pajoohe.ir/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB-%D9%84%D9%88%D8%AD__a-44158.aspx|وبگاه=pajoohe.ir|بازبینی=2019-10-26}}</ref> علی بن موسی، سومین امام شیعی است که پس از [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] و [[سجاد|علی بن حسین]]، به اسم علی نامگذاری شده‌است. پس از او نیز [[علی النقی]] (نوه علی بن موسی) نیز به اسم علی نامگذاری گردید.

پدر علی بن موسی از همان لحظه تولد،‌ لقب رضا و ابوالحسن را برایش برگزید.<ref>{{پک|مدرسی|۱۳۸۲|ک=زندگی ثامن الائمه|ص=۱۳}}</ref> نزدیکان او، وی را ابوعلي می‌گفتند و دیگر القاب ايشان رضا، صابر، زكي، ولي، وفي، سراج الله، نورالهدي، قرة عين المؤمنين، مكيدة الملحدين، كفو، الملك، كافي الخلق، رب السرير مي‌باشد.<ref name=":3">{{پک|قمی|۱۳۸۶|ک=منتهی الآمال|ص=۳۵۸|ج=۲}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ولادت امام رضا (علیه السلام) {{!}} دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم|نشانی=http://pajoohe.ir/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85__a-31656.aspx|وبگاه=pajoohe.ir|بازبینی=2019-10-26}}</ref> در منابع شیعی از او به نام ابوالحسن ثانی یاد می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=پایگاه اندیشوران حوزه|نشانی=http://saadat.andishvaran.ir/fa/ShowNote.html?ItemId=7608|وبگاه=saadat.andishvaran.ir|بازبینی=2019-10-26}}</ref> به این منظور که با پدرش موسی کاظم که ابوالحسن اول خوانده می‌شد اشتباه نشود. مشهورترین لقب وی، رضا می‌باشد؛ برخی معتقند، پس از آنکه علی بن موسی، [[ولایتعهدی علی بن موسی الرضا|ولایتعهدی]] مأمون را پذیرفت، وی توسط مأمون به لقب رضا ملقب شد. به این معنا که وی به ولایتعهدی راضی شده‌است. اما [[احمد بن ابی نصر بزنطی|بزنطی]] گزارش کرده‌است که محمد بن علی (فرزند علی بن موسی) در پاسخ پرسش او دربارهٔ شایعه لقب داده شدن علی بن موسی به رضا، آن هم توسط مأمون، گفته‌است: «دروغ می‌گویند و خیانت می‌کنند، بلکه خدا او را ملقب به رضا نموده‌است.»<ref name=":22">{{پک|مرتضوی|۱۳۸۵|ک=ولایت عهدی امام رضا علیه السلام|ص=۵۸}}</ref> در معنای لقب رضا آورده‌اند: «خداوند در لوح محفوظ آن حضرت را رضا نامیده و با این نام‌گذاری اعلام فرموده است كه دوستان و دشمنان از او راضی هستند؛ همچنین فرشتگان از شمایل و اخلاق و اعمال امام رضایت دارند؛ و خدا از او راضی بوده و او را هم راضی كرده است.»<ref>{{پک|راوندى|۱۳۷۶|ک=ألقاب الرسول وعترته|ص=۶۶}}</ref> بزنطی در سوالاتی که از محمد بن علی الجواد پرسیده‌است،‌ سوال می‌کند: «آیا همه پدران گذشته تو محبوب و پسندیده خدا نبوده‌اند؟ و محمد بن علی می‌گوید، بله، بوده‌اند. سپس بزنطی سوال می‌کند: پس چرا پدرت علی بن موسی به لقب رضا شهره است؟ که پاسخ می‌شنود: برای آنکه مخالفان و دشمنان او را پسندیدند و از او راضی بودند.»<ref name=":3" /> به گفته [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی]]، علی بن موسی ﻧﻪ ﭼﻮﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻡ ﺭﺿﺎ ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻟﻘﺐ ﻣﻠﻘّﺐ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ! ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻮﻥ ﺩﯾﮕﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﻣﻘﺎﻡ می‌رساند، ﻣﻠﻘّﺐ ﺑﻪ ﺭﺿﺎ ﺷﺪ.»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=امام رضا(ع)؛ مصداق أتم و اکمل مقام ﺭﺍﺿﯽ ﻭ ﻣَﺮﺿﯽ|نشانی=http://iqna.ir/fa/news/3733141|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۷|بازبینی=2019-10-26|کد زبان=fa|نام=iqna ir {{!}} خبرگزاری بین المللی|نام خانوادگی=قرآن|نویسنده=}}</ref>

نقلمادرش است[[نجمه خاتون]] برده‌ای از [[مغرب عربی|مغرب]] یا شمال آفریقا بود که خریداری و آزاد شده بود، تا به ازدواج موسی کاظم دربیاید.<ref name="Donaldson" /><ref name=":0" /><ref name=":1" /> نقل است مادر موسی کاظم، [[حمیده|حمیدة المصفاه]] نام داشت؛ وی که از زنان عجم بود، کنیزی خریداری نمود که در سرزمین عرب به دنیا آمده بود و در همانجا رشد و نمو یافته بود. پس از آنکه حمیده، آن کنیز را آزمود و دریافت که در دین و خرد از دیگر مردمان برتر است، وی را برای فرزندش موسی بن جعفر برگزید و به فرزندش گفت: فرزندم! تکتم (یکی از نام‌های آن کنیز) کنیز است، اما هرگز کنیزی بهتر و برتر از او ندیده‌ام و تردید ندارم که اگر او را سلاله‌ای باشد، خداوند متعال سلاله‌اش را بزودی پاکیزه خواهد نمود. من او را به تو می‌بخشم و تو را سفارش می‌کنم در حق او نیکی کنی.<ref>{{پک|مدرسی|۱۳۸۲|ک=زندگی ثامن الائمه|ص=۱۱}}</ref> از آنجا که یکی از القاب او خَیزُران مَرسِیَّه گزارش شده، عده‌ای احتمال داده‌اند که وی اهل جزیره مارسی در جنوب [[فرانسه]] بوده‌است. و در مقابل از آنجا که وی به شَقْرَاء نُوبِیَّه نیز شهره است، برخی احتمال داده‌اند که او اصالتاً اهل شهر نوبه در [[آفریقا|شمال آفریقا]] هستند. این درحالی است که نوبه، به چهار منطقه اطلاق می‌شود: شهرکى در [[تونس]]، موضعى در [[حجاز]] با فاصله سه روز راه از مدینه، ناحیه‌اى در نزدیکى دریاى تهامه [[دریای سرخ|دریاى سرخ]]، سرزمینى در جنوب [[مصر]].<ref>{{پک|قائمی|۱۳۸۵|ک=در مکتب آل محمد|ص=۳۰}}</ref>

در منابع شیعی از وینجمه خاتون به نیکی یاد کرده، و او را هم‌چون حمیده از علما و پاکان می‌دانند. وقتی از او پرسیدند آیا شیرش برای رضا کفایت می‌کند پاسخ داد: «شیرم برایش کافی است اما علی همه وقت آن را طلب می‌کند و من وقت کافی برای نماز و عبادت ندارم.»<ref name="Donaldson" /><ref name=":0">{{cite book|last1=Jaffer|first1=Masuma|title=Lady Fatima Masuma (a) of Qum|date=2003|publisher=Jami‘at al-Zahra - Islamic Seminary for Women|location=Qum|edition=first|url=http://www.al-islam.org/lady-fatima-masuma-of-qum-masuma-jaffer/biography-lady-fatima-masuma}}</ref><ref name=":1">{{cite book|last1=Rizvi|first1=Sayyid Saeed Ahktar|title=Slavery, from Islamic & Christian perspectives|date=1988|publisher=Vancouver Islamic Educational Foundation|location=Richmond, B.C.|isbn=0-920675-07-7|edition=2nd (rev.) ed. , 1988.}}</ref>

اکثر مورخین و محدثین همچون شیخ مفید در الارشاد، کلینی در کافی، صدوق در علل الشرایع، مسعودی در مروج الذهب و غیر ایشان<ref group="یادداشت">شیخ مفید در الارشاد، شبراوی در الاتحاف بحب الاشراف، کلینی در کافی، کفعمی در مصباح، شهید در دروس، طبرسی در اعلام الوری، فتال در روضه الواعظین، صدوق در علل الشرایع، تاج الدین محمد بن زهره در غایه الاختصار، ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه، اردبیلی در جامع الوراه، مسعودی در مروج الذهب، ابو افداء در تاریخ خود، کنجی شافعی در کفایه الطالب، ابن اثیر در کامل، ابن حجر در صواعقش، شبلنجی در نورالابصار، بغدادی در سبائک الذهب، ابن جوزی در تذکره الخواص، ابن الوردی در تاریخ خود، که از تاریخ غفاری و نوبختی نیز نقل کرده. عتاب ابن اسد نیز می گفت که گروهی از اهل مدینه را شنیده که همین مطلب را می گویند و... [{{پک|مرتضی عاملی|۱۳۷۳|ک=زندگی سیاسی هشتمین امام|ص=۷۳}}]</ref>، ولادت علی بن موسی الرضا را در یازدهم ذی‌القعدهٔ سال ۱۴۸ هجری قمری، مصادف با ۲۹ دسامبر ۷۶۵ میلادی در شهر [[مدینه]] گزارش کرده‌اند؛ البته کسانی چون، اربلی در کشف الغمّه، ابن شهر آشوب در مناقب، صدوق در عیون الاخبار؛ ولادت وی را در سال ۱۵۳ هجری دانسته‌اند. و برخی نیز تاریخ تولد علی بن موسی را سال ۱۵۱ دانتسه‌اند ولی به هر حال قول نخست از همه قوی‌تر و مشهورتر است و دو قول اخیر طرفدار بسیار کمی دارد.<ref>{{پک|مرتضی عاملی|۱۳۷۳|ک=زندگی سیاسی هشتمین امام|ص=۷۳}}</ref> بر اساس تاریخ مشهور، رضا یک ماه پس از مرگ پدربزرگش [[جعفر صادق]] به دنیا آمد و زیر نظر پدرش کاظم تربیت شد.<ref name="madelung">{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ali-al-reza|title=ALĪ AL-REŻĀ, the eighth Imam of the Emāmī Shiʿites.|author=[[Wilferd Madelung|W. Madelung]]|date=1 August 2011|website=Iranicaonline.org|publisher=|accessdate=18 June 2014}}</ref>

به عقیده شیعه هر امام به وسیله امام قبلی و به امر الهی عهده‌دار منصب امامت می‌شود و علی بن موسی از این امر مستثنا نبود.<ref name="shiite Islam">{{cite book|last = Tabatabaei|first = Sayyid Mohammad Hosayn|authorlink = Allameh Tabatabaei|title = Shi'ite Islam|url=https://books.google.com/books?id=Be5DeNM8d1EC&pg=PA258|year = 1975|isbn = 0-87395-390-8|pages=68–69&76| others=Translated by [[Seyyed Hossein Nasr|Sayyid Hossein Nasr]]|publisher=State University of New York Press}}</ref> روایات مختلفی در منابع شیعی به انتصاب رضا توسط پدرش [[موسی کاظم]]، به عنوان امام بعدی تأکید دارد، با این حال فضای خفقان‌آور دوران [[هارون الرشید]] به حدی شدید بود که این پیغام نمی‌توانست آزادانه به گوش همه برسد تا جایی که برخی معتقد بودند امامت با موسی کاظم پایان رسیده‌است. این گروه به [[واقفیه]] معروف شدند. از [[علی بن یقطین]] نقل شده که از قول کاظم می‌گوید: «علی بهترین فرزندانم است و من کنیه‌ام (ابوالحسن) را به او داده‌ام.»<ref name="yaqtin">{{cite book|last1=Al-Tabrizi|first1=Al-Mirza Jawad|title=A Concise Treatise of Authentic Traditions Regarding the Right to Divine Leadership (Imamate) of the Twelve Imams|publisher=[http://www.sunbehindthecloud.com/index.html The Sun Behind The Clouds Publications]|url=httphttps://www.al-islam.org/articles/concise-treatise-authentic-traditions-regarding-right-divine-leadership-imamate-twelve-imams|language=Persian|accessdateyear=|isbn=|location=|pages=September 2014}}</ref> همچنین یزید بن صلت از موسی کاظم نقل می‌کند که وقتی او را در راه مکه ملاقات کرد، کاظم به او گفت: «علی که همنام امام اول و چهارم است پس از من امام خواهد بود. آنچه شنیدی نزد خود نگه دار و برای کسی نقل مکن مگر اینکه اطمینان داشته باشی از اصحاب و یاران ماست.»<ref>{{cite book|last1=Al-Kulayni Arazi|first1=Sheikh Abu Jafar Muhammad Ibn Yaqub Ibn Isha|title=Al Kafi|url=http://www.ahl-ul-bayt.org/en.php/page,336Book1853P157.html?PHPSESSID=d19790ad7c803dd2a03942b6d0dd572d|accessdate=۲۱ نوامبر ۲۰۱۵|archiveurl=https://archive.is/20140925034331/http://www.ahl-ul-bayt.org/en.php/page,336Book1853P157.html?PHPSESSID=d19790ad7c803dd2a03942b6d0dd572d|archivedate=۲۵ سپتامبر ۲۰۱۴|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite book|last1=Tabarsi|first1=Fazl ibn Hassan|authorlink=Shaykh Tabarsi|title=Elam al-Vora Be-A'lam al-Hoda|volume=Vol. 2|page=50}}</ref>

*{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مدرسیقائمی|نام=محمدتقیعلی|پیوند نویسنده=سید محمدتقی مدرسی|پیوند نویسنده۲=|پیوند ویراستار=|عنوان=زندگیدر ثامنمکتب الائمهآل حضرتمحمد: علی بن موسی علیهالرضا السلام(ع)|کوشش=|ویرایش=|سری=اول|سال=۱۳۸۲۱۳۸۵|ناشر=محبانپیام الحسین(ع)قدس|مکان=تهران|زبان=فارسی|گفتاورد=|پی‌نوشت=|مترجم=محمدصادق شریعت|شابک=9649925090}}