آتش‌سوزی سینما رکس آبادان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سینما رکس آبادان''' در شب هنگام [[۲۸ مرداد]] [[۱۳۵۷ (خورشیدی)|۱۳۵۷]] و در حین نمایش فیلم [[گوزن‌ها (فیلم)|گوزن‌ها]] دچار [[آتش‌سوزی]] گردید و چند صد نفر به همین دلیل کشته‌شدند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/02/110215_revolutions_iran_egypt از ایران تا مصر: انقلاب‌ها چگونه رخ می‌دهند]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> تحقیقات حاکی از عمدی بودن حریق بود. همزمانی این رویداد با اعتراضات [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب ۱۳۵۷]] و طولانی شدن رسیدگی به آن در سالهایسال‌های پس از انقلاب، گمانه‌های مختلفی را پیرامون عاملان این حادثه ایجاد کرد.

در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، انقلابیون، [[ساواک]] را متهم کردند و [[سید روح‌الله خمینی]] واقعه سینما رکس را «شاهکار بزرگ شاه برای بدنام کردن انقلاب» خواند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090131_ir_revolution_timeline گاهشمار انقلاب]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> پس از انقلاب ۵۷، مشخص شد این عمل توسط انقلابیون افراطی به سرکردگی [[حسین تکبعلی‌زاده]] انجام شد که بعد از انقلاب توسط قاضی موسوی با چند نفر دیگر به اعدام محکوم شد.<ref>[http://www.radiofarda.com/content/f4_Abadan_cinema_Rex_fire_revolution_57/2136997.html سالگرد آتش‌زدن سینما رکس آبادان؛ روایت حادثه از زبان شاهدان]، رادیو فردا</ref><ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = https://ir.voanews.com/a/4533051.html |عنوان =نماینده خمینی در آبادان و اطرافیان او سینما رکس آبادان را آتش زدند |اثر =[[مهدی فلاحتی]] | ناشر =صدای آمریکا |صفحه = |تاریخ = |بازیابی = ۱۸ اوت ۲۰۱۸}}</ref>

[[پرونده:Rex cinema of abadan disaster 1979.png|بندانگشتی|چپ|250px264x264px|[[نگاره]] پیکر بی‌جان کشته‌شدگان سینما رکس [[آبادان]]]]

یکی از مهمترین حوادث سال ۵۷ که باعث خشمگین کردن مردم و سرعت بخشیدن به انقلاب ۵۷ شد، فاجعه به آتش کشیدن سینما رکس آبادان بود. علت خشمگینی مردم، نسبت دادن این فاجعه به عوامل حکومت پهلوی بود.<ref>{{یادکرد وب |url=http://noorportal.net/90/134/137/2907.aspx |title=اوج‌گیری مبارزات انقلاب اسلامی در سال ۵۷<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۷ نوامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111012135723/http://noorportal.net/90/134/137/2907.aspx |archivedate=۱۲ اکتبر ۲۰۱۱ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.pezhvak.com/Pezhvakm/196/pezh196b_23.pdf یادداشت‌های بی‌تاریخ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120315103727/http://www.pezhvak.com/Pezhvakm/196/pezh196b_23.pdf |date=۱۵ مارس ۲۰۱۲}}، ماهنامه پژواک، اکتبر ۲۰۰۷</ref> در حدود ساعت ۲۱:۴۵ شب بیست و هشتم۲۸ مرداد طبق آمار دقیق ۶۳۰نفر۶۳۰ نفر از کسانی که به تماشای فیلم [[گوزن‌ها (فیلم)|گوزن‌ها]] در آخرین سانس به سینما رفته بودند در آتش سوختند.<ref>http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100524030647/http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |date=۲۴ مه ۲۰۱۰}} به نقل از کیهان</ref> تعداد کشته‌شدگان بعداً به بیش از ۶۷۷ نفر افزایش یافت.<ref name="autogenerated1">[http://www.radiofarda.com/content/backgrounderembedded/307493.html آتش‌سوزی سینما رکس آبادان]، رادیو فردا، ۲۸ مرداد ۱۳۸۴</ref>

سینما در زمانی دچار [[آتش‌سوزی]] شد که در حال نمایش فیلم گوزنها،[[گوزنها|گوزن‌ها]]، ساخته [[مسعود کیمیایی]] بود. این فیلم به گونه‌ای اشاره کوتاه و گذرایی داشت به روزهای فرار و مرگ یک مبارز مسلح علیه [[حکومت پهلوی]] و بسیاری بر این عقیده بودند که فیلم به بخش کوچکی از [[واقعه سیاهکل]] پرداخته‌است. همین امر موجب برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر دخالت [[ساواک]] در این آتش‌سوزی گردید.

متقابلاًدر مقابل در فضای انقلابی سال ۱۳۵۷ مقامات وقت حکومت پهلوی با نسبت دادن این رویداد به «مارکسیست‌های اسلامی» آن‌ها را متهم کردند «به جای تمدن بزرگ، وحشت بزرگ» به مردم می‌دهند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/lg/iran/2009/01/090131_ir_revolution_timeline.shtml گاهشمار انقلاب]، بی‌بی‌سی فارسی، بازیابی ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹</ref><ref>[http://www.radiozamaaneh.com/revolution/2008/08/print_post_88.html رادیو زمانه | خارج از سیاست | سی سال پیش در چنین روزی | ۶۰۰ کشته در آتش‌سوزی سینما رکس آبادان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

اما مخالفان، ساواک را به تدارک این «آتش‌سوزی رایشتاگ»، قفل کردن درهای سینما و کارشکنی در آتش‌نشانی محل متهم کردند. فردای آنروزآن روز ۱۰٬۰۰۰ تن از بستگان قربانیان که در مراسم تشییع گرد هم آمده بودند، ساواک را مسئول این حادثه دانسته و شعارهای تندی علیه حکومت سر دادند. (

بعدها در دادگاهی که پس از انقلاب برگزار شد، گروهی شامل افراد متعصب مذهبی مسئول این حادثه شناخته شدند و به همراه چند افسر پلیس به جرم کوتاهی در جلوگیری از وقوع حادثه، محاکمه شدند. طبق گفته برخی، این گروه با روحانیون عالی‌رتبه ارتباطاتی داشته‌اند).<ref name="autogenerated6" /><ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص۶۳۳</ref><ref>Abrahamian, Modern Iran, p۲۱۱</ref><ref>''شیدا نبوی''، «آبادان، ۲۸ مرداد ۱۳۵۷، سینما رکس»، چشم‌انداز، شماره ۲۰، بهار ۱۳۷۸</ref>

[[سید روح‌الله خمینی]]: سینما رکس را شاه به آتش کشید] (رادیو زمانه، ۳۱ مرداد ۱۳۸۷)</ref><ref>{{یادکرد وب |عنوان =سی سال بعد:مقصر اصلی آدم سوزی سینما رکس آبادان کیست؟ |ناشر = |تاریخ = |نشانی =http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |accessdate =۵ نوامبر ۲۰۰۸ |archiveurl =https://web.archive.org/web/20100524030647/http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |archivedate =۲۴ مه ۲۰۱۰ |dead-url =yes}}</ref> اظهارات خمینی در اندک زمانی مقبولیت عام یافت. این در حالی است که مخالفان در سال ۱۳۵۷ بیش از ۳۰ سینما را آتش زدند و سال ۵۷ را سال سینما سوزیسینماسوزی نامگذاری کردند.<ref name="autogenerated1" />

در سال ۱۳۵۹ فردی به نام ''[[حسین تکبعلی‌زاده]]'' که قبل از انقلاب به همین اتهام دستگیرشده بود، اقرار کرد که عامل جنایت او و دوتن از دوستانش، نامهاینام‌های یدالله و فلاح و شخصی به نام فرج بذرکار<ref>https://www.yjc.ir/fa/news/6637239/حسین-تکبعلی‌زاده-که-بود-تلاش-تاریخ-برای-پیدا-کردن-یک-قاتل-تصاویر</ref> که پس از آتش‌سوزی مفقود شدند، بوده‌اند. او دستگیر و پس از ۵۰ ساعت محاکمه در ۲۰ جلسه و در مدت ۳ روز، در دادگاهی به ریاست [[سید حسین موسوی تبریزی]] به [[اعدام]] محکوم و در تاریخ پنج‌شنبه ۱۳ شهریور ماه ۱۳۵۹ به [[دار زدن|دار آویخته]] شدند.<ref>http://www.tabnak.ir/fa/news/427008/چه-کسانی-سینما-رکس-را-به-آتش-کشیدند</ref>

در جریان محاکمات مشخص شد که حسین تکبعلی‌زاده که فردی [[معتاد]] و بیکار بود، هیچ وابستگی به رژیم شاه نداشته و این حرکت انقلابی را در جهت پیشبرد مقاصد انقلاب انجام داده بود.<ref name="tarikhirani.ir" /><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |title=سی سال بعد: مقصر اصلی آدم سوزی سینما رکس آبادان کیست؟/ الاهه بقراط<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۵ نوامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100524030647/http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |archivedate=۲۴ مه ۲۰۱۰ |dead-url=yes}}</ref>

* هنری پرکت، افسر مسئول امور سیاسی و نظامی [[سفارت آمریکا در تهران]] در سال‌های ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۶ [۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵] و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجهٔ [[ایالات متحده]] در سال‌های پرالتهاب ۱۹۷۸ تا ۱۹۸۱ [۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹] ضمن گفتگویی تفصیلی با چارلز استوارت کندی گفت:

«متعاقباً اواخر ماه اوت، شاید بیست و پنجم، توی تالار سینمایی در بندرعباس [گوینده اشتباه می‌کند. منظور آبادان است. م.] آتش‌سوزی شد و فکر کنم ۷۰۰ نفر کشته شدند چون درها قفل شده بودند. فاجعهٔ هولناکی بود. آدم‌های شاه تقصیر را انداختند به گردن روحانیون. در جریان راهپیمایی‌های ماه قبلش، روحانی‌ها اغلب به تالارهای سینما حمله کرده بودند که فیلم‌های غربی گناه‌آلود نشان می‌دهند. این بود که ساواک در جامعه جو انداخت که این قضیه هم کار روحانی‌ها است. در ایران هیچ‌کس این ادعا را باور نکرد. همه اعتقاد داشتند حکومت این کار را کرده و تقصیرش را انداخته به گردن روحانی‌ها. همین سطح بی‌اعتمادی مردم به حکومت را نشان می‌داد. هیچ‌کس در هیچ زمینه‌ای حرف حکومت را باور نمی‌کرد. ما در آن برهه گزارش خیلی کوتاهی ــ در حد چند جمله ــ از سی‌آی‌ای گرفتیم که از قول یکی از رابط‌های سی‌آی‌ای در ساواک می‌گفت ساواک مقصر است. کی می‌داند این ادعا درست بود یا نه؟»<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |title=ژورنالیست/مقاله/سیا گفت سینما رکس را ساواک آتش زد/ ترجمه: بهرنگ رجبی<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۵ نوامبر ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100524030647/http://www.alefbe.com/article_Kayhanlondon_28sep2008.htm |archivedate=۲۴ مه ۲۰۱۰ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب

}}</ref>.