سفیدرود: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ماني (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
ماني (بحث | مشارکت‌ها)
ابرابزار
خط ۱:
{{coord|37.4692|N|49.9422|E|source:kolossus-dewiki|display=title}}
{{جعبه اطلاعات رود
| نام رودخانه = سفیدرود{{سخ}}سپیدرود
| نام محلی =
| تصویر = Sefidrivermap.png
خط ۱۹:
| حوضه آبریز = جلگه خزر
}}
'''سفیدرود''' یا '''سپیدرود''' (به [[زبان گیلکی]]: اسپياسپی بیه یا اسپياسپی رۊ<ref name="ReferenceA">زمین شناسیزمین‌شناسی ایران، ژاک دو مورگان، ج ۱، ص ۲۰۹، پانویس ۲</ref>) دومین رود بلند ایران پس از [[رود کارون]] (با طول ۷۵۰ کیلومتر) و بزرگترین رود [[شمال ایران]] است که از ترکیب دو رود [[شاهرود (رود)|شاهرود]] و [[قزل اوزن]] که در شهر [[منجیل]] به هم می‌پیوندند شکل می‌گیرد و تا ریختن به [[دریای خزر]] عرض استان [[گیلان]] را می‌پیماید؛ و از [[منجیل]] تا ساحل دریا همه جا سفیدرود به سمت شمال شرقی جاری و جریانش سریع و مقدار آب آن زیاد است. از [[سد سفیدرود]] تا گندلان بستر آن بین دو کوه و بسیار باریک و از این نقطه به بعد دلتای وسیعی با شاخه‌های زیاد تشکیل داده شاخه اصلی آن پس عبور از [[شهرستان رودبار]]، [[شهرستان رشت]]، [[شهرستان آستانه اشرفیه]] در [[پارک ملی بوجاق]] به [[دریای خزر]] می‌ریزد.<ref>تاریخ سرزمین ایران، عباس پرویز، انتشارات نگاه، 1390.</ref>
 
این رود علاوه بر اینکه در پیدایش تمدن و اقتصاد منطقه‌ای که در آن جاری است تأثیر داشته‌ استداشته‌است. عامل مهم پدید آمدن دو ناحیهٔ تاریخی آن سوی رودی و این سوی رودی یا [[بیه‌پس]] و [[بیه‌پیش]] است با توجه به اهمیت این رود در منطقه بسیاری از جغرافیانگاران اسلامی و سفرنامه‌نویسان در منابع خود از رود و نام‌های آن یاد کرده‌اند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده=معصومه رضازاده |نشانی=http://guilan-e-ma.ir/2014/09/جغرافیای-تاریخی-سپیدرود-و-دو-ناحیۀ-بیه/ |عنوان=جغرافیای تاریخی سپیدرود و دو ناحیهٔ بیه‌پس و بیه‌پیش در گیلان |ناشر=گیلان ما فصلنامه سیاسی- ادبی- فرهنگی |تاریخ= |تاریخ بازبینی= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181001133409/http://guilan-e-ma.ir/2014/09/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D9%88-%D9%86%D8%A7%D8%AD%DB%8C%DB%80-%D8%A8%DB%8C%D9%87/ |archivedate=۱ اکتبر ۲۰۱۸ |dead-url=yes }}</ref>
 
== تنوع آبزیان ==
خط ۳۰:
== تهدید زیست‌محیطی ==
=== کم‌آبی ===
احداث بی ضابطه سدهای متعدد در بالادست و رودخانه‌های قزل اوزن و شاهرود سبب کم‌آبی این رود شده و این رودخانه که در گذشته حتی دارای قابلیت کشتیرانی کوچک و متوسط بود این قابلیت را از دست داده استداده‌است.<ref name="guilan-e-ma.ir">{{یادکرد وب |url=http://guilan-e-ma.ir/2014/09/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8Cجغرافیای-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8Cتاریخی-%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%AFسپیدرود-%D9%88و-%D8%AF%D9%88دو-%D9%86%D8%A7%D8%AD%DB%8C%DB%80ناحیۀ-%D8%A8%DB%8C%D9%87بیه/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۱ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181001133409/http://guilan-e-ma.ir/2014/09/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B3%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D9%88-%D8%AF%D9%88-%D9%86%D8%A7%D8%AD%DB%8C%DB%80-%D8%A8%DB%8C%D9%87/ |archivedate=۱ اکتبر ۲۰۱۸ |dead-url=yes }}</ref>
 
=== آلودگی ===
خط ۳۶:
 
== واژه‌شناسی و تاریخچهٔ نام ==
نام بومی آن به ویژه در [[استان گیلان]]، '''اسپی بیه''' یا '''اسپی رو'''<ref name="ReferenceA"/> می‌باشد که در [[زبان گیلکی]] معنی رود سفید را می‌دهد.
نام بومی آن ثابت است. اما، نام غیر بومی آن مختلف و معمولاً ترجمه‌های متفاوت نام بومی می‌باشد:
 
=== نام در اوستا ===
برخی از اوستاشناسان سفید رود را همان رود [[دائیتی]] در اوستا می‌دانند.<ref name="guilan-e-ma.ir"/><ref>(بارتولد، ص297-298؛ دومرگان، همان‌جا؛ جکسون، ص445؛ نیز←خودزکو، ص 19، 40).</ref>
 
=== نام بومی ===
نام بومی آن به ویژه در [[استان گیلان]]، '''اسپی بیه''' یا '''اسپی رو'''<ref name="ReferenceA"/> می‌باشد که در [[زبان گیلکی]] معنی رود سفید را می‌دهد.
 
=== نام‌های غیر بومی ===
نام‌های غیر بومی این رود را می‌توان در سه گروه، رده‌بندی کرد؛ نام‌های غیربومی دوران مهاجمان باستانی یونانی، مهاجمان اسلامی عربی، مهاجمان مغولی آلتائی، معاصر ایرانی. توجه شود که همگی این نام‌ها از خاستگاه (چهل چشمه) تا دهانه رود را در بر می‌گرفته‌است.
 
آماردوس، پنداشته می‌شود که نام این رود نزد مهاجمان یونانی تباریونانی‌تبار بوده‌است. این نام امروزه کاربرد ندارد. دیاکونوف نام قدیم سفیدرود را آمِرد یا آماردوس ذکر می‌کند و می‌نویسد «منطقهٔ کوهستانی واقع در جنوب شرقی مسیر پایین رود ارس و نواحی مصب قزل اوزن که توسط قبایل کادوسیان و کاسپی‌ها مسکون بوده مطیع ماد نگشته و جز آن سرزمین محسوب نمی‌شود. یونانیان نام این رود را از قوم جنگجوی آمارد که در گیلان و مناطق غربی مازندران فعلی می‌زیستند، اخذ نموده‌اند
==== نام غیر بومی دوره مهاجمان باستانی یونانی ====
آماردوس، پنداشته می‌شود که نام این رود نزد مهاجمان یونانی تبار بوده‌است. این نام امروزه کاربرد ندارد. دیاکونوف نام قدیم سفیدرود را آمِرد یا آماردوس ذکر می‌کند و می‌نویسد «منطقهٔ کوهستانی واقع در جنوب شرقی مسیر پایین رود ارس و نواحی مصب قزل اوزن که توسط قبایل کادوسیان و کاسپی‌ها مسکون بوده مطیع ماد نگشته و جز آن سرزمین محسوب نمی‌شود. یونانیان نام این رود را از قوم جنگجوی آمارد که در گیلان و مناطق غربی مازندران فعلی می‌زیستند، اخذ نموده‌اند
 
==== نام غیر بومی دوره مهاجمان اسلامی عربی ====
النهرالابیض، نامی است که مهاجمان اسلامی عربی به کار می‌بردند. در [[زبان عربی]]، النهر به معنی رود، و الابیض به معنی سفید، می‌باشند.
 
==== نام غیر بومی دوره مهاجمان مغولی آلتائی ====
هولان موران نخستین نامی است که مهاجمان مغول در این باره به کار بردند. سپس، ایشان در دوره تسلط، این نام را به قزل اوزن، تغییر دادند. هر دو این نام‌ها به معنی رود سرخ می‌باشند. نام قزل اوزن، امروزه بر پاره‌ای از این رود تا پیش از پیوستن به [[رود شاهرود]]، اطلاق می‌گردد.
برای نمونه، کتاب [[نزهةالقلوب]] که در سال [[۷۴۰ (قمری)]] نوشته شده این رود را به [[مغولی]] ''هولان‌موران'' خوانده که همان معنای نام ترکی آن را داراست.
 
سفیدرود نام غیر بومی این رود در محافل رسمی و اداری است. محافل ملی‌گرای غیر بومی از نام سپید رودسپیدرود استفاده می‌کنند.<ref>کتاب گیلان، جلد اول، انتشارات گروه پژوهشگران ایران، چاپ دوم، زمستان ۱۳۸۰ خورشیدی.</ref>
==== نام غیر بومی دوره معاصر ====
سفیدرود نام غیر بومی این رود در محافل رسمی و اداری است. محافل ملی‌گرای غیر بومی از نام سپید رود استفاده می‌کنند.<ref>کتاب گیلان، جلد اول، انتشارات گروه پژوهشگران ایران، چاپ دوم، زمستان ۱۳۸۰ خورشیدی.</ref>
 
== نگارخانه ==