زبان فارسی باستان: تفاوت میان نسخه‌ها

|era=فرگشت‌یافته به [[پارسیفارسی میانه]] نزدیک به ۳۰۰ سال پیش از میلاد

|script=[[خط میخی پارسیفارسی باستان]]

|notice=IPA|fam4=[[زبان‌های ایرانی غربی|باختری]]|fam5=[[زبان‌های ایرانی جنوب غربی|جنوب باختری]]|linglist=peo|glotto=oldp1254|glottorefname=پارسیفارسی باستان|map=Sasanian_province_of_Pars.png|Map Caption=[[استان پارس]]|Ethnicity=[[پارسیانفارسیان]]|States=زبان رسمی و درباری [[هخامنشیان]]}}

زبان '''فارسی باستان''' در شاخهٔ [[زبان‌های ایرانی]] از گروه [[زبان‌های هندوایرانی]] خانوادهٔ [[زبان‌های هندواروپایی]] قرار می‌گیرد.<ref>اصول و ضوابط واژه گزینی٫ بند 2.5.6 http://www.persianacademy.ir/UserFiles/File/OSOUL/310488.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100926012458/http://persianacademy.ir/UserFiles/File/OSOUL/310488.pdf |date=۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰}}</ref> این زبان به [[زبان پارسیفارسی میانه|زبان فارسی میانه]] تحول یافت که زبان ادبی و رسمی دوران [[ساسانیان]] بود و بعدها به [[زبان پارسیفارسی دری]] یا [[پارسیفارسی نو]] تبدیل شد. این زبان از [[زبان نیاایرانی]] (زبان ایرانی باستان) سرچشمه گرفته است.<ref>مولایی، چنگیز: صفحه 22</ref> باید یادآور شد که این زبان به دلیل اینکه اروپاییان تاریخ ما را نوشته اند پارسیفارسی باستان نامیده شده است وگرنه طبق گفته خشایارشا که می گوید من به زبان آریایی سخن می گویم باید نام زبان آریایی بر آن نهاد.

پارسیفارسی باستان در کنار [[زبان اوستایی]] تنها زبان‌های ایرانی دوران کهن هستند که متن یا کتیبه‌هائی از آن‌ها به جا مانده است. زبان پارسیفارسی باستان در غرب و جنوب غربی ایران صحبت می‌شده است و قدیمی‌ترین متنی که از آن به جای مانده به قرن ششم پیش از میلاد مربوط می‌شود. امّا باید این نکته را در نظر گرفت که زبان اکثریت ساکنان جنوب‌غربی ایران [[زبان عیلامی|عیلامی]] بوده است. <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293577/Iranian-languages Iranian Languages] Britannica</ref>

زبان پارسیفارسی باستان که در دوران پیش از حملهٔ [[اسکندر]] به ایران، زبان دربار [[هخامنشی]] بوده از [[زبان‌های ایرانی جنوب غربی]] می‌باشد. این زبان با [[زبان مادی]] فاصله‌ای بسیار نزدیک داشته که احتمالاً دو گویش از یک زبان بوده‌اند. زبان پارسیفارسی باستان از [[زبان‌های هندواروپایی]] محسوب می‌شود که احتمالاً در پدیدهٔ مهاجرت [[آریاییان|آریائیان]] به همراه زبان‌های مادی و [[اوستایی]] وارد [[فلات ایران]] شده است. این زبان پیش از ورود به سرزمین پارس در جنوب‌غربی ایران، بر اساس آنچه از کتیبهٔ [[شلمانسر سوم]]، پادشاه آشوری به دست آمده در حوالی [[دریاچه ارومیه]] رایج بوده است. در این کتیبه که به سدهٔ نهم پیش از میلاد بازمی‌گردد برای نخستین بار نام پارس در زبان آشوری به صورت [[پارسوا]] ذکر شده است. واژهٔ پارسوا (pārćwa) شکل قدیمی‌تر واژهٔ پارس (pārsa) دانسته شده است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.cais-soas.com/CAIS/Religions/non-iranian/Judaism/Persian_Judaism/book2/pt6.htm |عنوان=PERSIA & CREATION OF JUDAISM |تاریخ بازدید=۵ نوامبر ۲۰۱۱ |اثر=The Circle of Ancient Iranian Studies|}}</ref> نخستین سند رسمی زبان پارسیفارسی باستان [[کتیبه بیستون]] در حوالی [[کرمانشاه]] است که به فرمان [[داریوش یکم]] نوشته شده است. داریوش که این کتیبه از زبان او نقل شده، زبان به کار رفته در آن را ''زبان آریائی'' معرفی می‌کند.<ref>راهنمای زبان‌های ایرانی باستان، صفحهٔ ۱۱۰</ref> به‌همین جهت احتمال این وجود دارد که زبان مادی و پارسیفارسی باستان نیز زبان‌های شرقی ایرانی همگی تحت نام آریائی بوده و گویش‌هائی جداگانه در هر منطقه داشته‌اند. دورهٔ آغاز تکلم به زبان پارسیفارسی باستان در میان [[پارسیانفارسیان]] مشخص نیست، اما از شواهد و قرائن زبان‌شناختی و مقایسه با زبان‌های اوستائی و [[سنسکریت]] که هم‌دورهٔ زبان پارسیفارسی باستان هستند چنین به‌نظر می‌رسد که زبان پارسیفارسی باستان مدت‌ها پیش از دورهٔ [[هخامنشیان]] نیز تکلم می‌شد و اشتباه‌های نگارشی و دستوری در کتیبه‌های متأخر دورهٔ هخامنشی این حقیقت را القا می‌کند که پارسیفارسی باستان در دهه‌های پایانی حکومت مزبور احتمالاً زبانی خاموش بوده است. زبان پارسیفارسی باستان یکی از معدود زبان‌های هندواروپائی دورهٔ باستان است که در زمان رواجش مکتوب شده و اسناد مطالعهٔ زبانی برای امروز به جای گذاشته و از این رو در بسیاری از پژوهش‌های زبان‌شناختی به‌عنوان ثابت به کار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts |عنوان=IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS |تاریخ بازدید=۵ نوامبر ۲۰۱۱ |اثر=Encyclopædia Iranica |}}</ref> [[زبان پارسیفارسی میانه]] یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در [[ساسانیان|دوره ساسانی]] بوده از پارسیفارسی باستان منشعب شده است. [[زبان فارسی]] و دیگر [[زبان‌های ایرانی جنوب غربی]] که از زیرمجموعه‌های زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از پارسیفارسی باستان ریشه گرفته‌اند.<ref>محسن ابوالقاسمی، تاریخ زبان فارسی. صفحهٔ ۱۳۲</ref>

=== دگرگونی زبانی پارسیفارسی باستان ===

کتیبه‌های سدهٔ چهارم پیش از میلاد در دورهٔ هخامنشی که به اردشیر دوم و اردشیر سوم هخامنشی مربوط می‌شود ضمن داشتن اشکالات و تفاوت‌های فاحش با زبان پارسیفارسی به کار رفته در کتیبه‌های قدیمی‌تر مانند بیستون، خبر از انقلاب و دگرگونی زبان پارسیفارسی در آن دوره را می‌دهد که گاهی به پارسیفارسی پیشامیانه یا پارسیفارسی باستان متأخر موسوم شده است. زبان پارسیفارسی باستان در این دوره به پارسیفارسی میانه تبدیل شد که آن زبان نیز بعدها فارسی نو را پدید آورد. پروفسور ژیلبر لازار، ایران‌شناس مشهور اهل فرانسه در این مورد این چنین گفته است:<ref>Lazard, Gilbert 1975, “The Rise of the New Persian Language” in Frye, R. N. , The Cambridge History of Iran, Vol. 4, pp. 595-632, Cambridge: Cambridge University Press</ref>

[[رده:زبان پارسیفارسی باستان]]