فلسفه برای کودکان: تفاوت میان نسخه‌ها

{{الگو:متخصص}}

'''فلسفه برای کودکان (فبک)''' برنامه‌ای است که به پرورش قدرت استدلال و قضاوت کودکان می‌پردازد. این برنامه زیر مجموعه ای از برنامه هایبرنامه‌های بهبود تفکر است که در دهه هایدهه‌های گذشته جهت ایجاد تغییر در نظام آموزشی تدوین شدند.

از اواسط دهه ۱۹۷۰، برخی از مربیان متوجه مشکلات نظام آموزشی آمریکا شدند و به دنبال برنامه‌هایی برای تغییر راهبردهای آموزش رایج زمان خود شدند به این معنی که از رویکرد انتقال دانش به سمت رویکرد بهبود تفکر پیش بروند. <ref>{{یادکرد وب |url=https://www.criticalthinking.org/pages/defining-critical-thinking/766 |title=صفحه رسمی بنیاد آموزش تفکر نقاد |accessdate=14 آوریل 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190427124004/https://www.criticalthinking.org/pages/defining-critical-thinking/766 |archivedate=27 آوریل 2019 |dead-url=yes }}</ref> به باور طرفداران این برنامه هابرنامه‌ها مهم‌ترین وظیفه‌یوظیفهٔ مدارس آن است که کودکانی متفکر و معقول پرورش دهند تا بتوانند در بزرگسالی شهروندانی مسئول در حکومتهایی دموکراتیک باشند. استدلال آن‌ها این بود که نظامهای اجتماعی چنین کشورهایی مبتنی بر خردمندی است و دوام و بقای چنین نظامهایی تنها با پرورش خردمندی در کودکان تضمین می‌شود. از سوی دیگر، در یک جامعهٔ کثرت گرا کودکان حق دارند که به سلاحی برای مراقبت از ارزشهای خود مجهز باشند تا به راحتی در معرض فریب دیگران قرار نگیرند؛ بنابراین جنبشی به راه افتاد در مورد آموزش تفکر نقاد به کودکان و تلاش برای این که مهارت تفکر نقاد در [[برنامه درسی]] مدارس وارد شود.

<small>تفکرنقاد همان تفکر منطقی نیست منطق برای نقادی لازم است اما کافی نیست. منطق به تنهایی نشان نمی‌دهد که چطور در رشته‌های دیگر قابل استفاده است. باید نحوه تلفیق منطق و موضوعات درسی به دانش آموز آموخته شود. اضافه کردن تمرینات تفکر نقاد به رشته‌های دیگر می‌تواند به نوعی آموزش سطحی و ماشینی تبدیل شود در حالی که اگر مهارت‌های خواندن و نوشتن نقادانه‌تر شود دانش آموزان این تأمل را به بقیه رشته‌ها هم منتقل خواهندکرد. فلسفه در واقع دانش آموزان را آماده می‌کند تا فکر کردن به زبان هر رشته‌ای را بیاموزند. مهارت‌های استدلال، مفهوم سازی، و قضاوتی که فلسفه می‌آموزد این امر را محقق می‌کند. به قول لیپمن هدف تفکر نقاد این نیست که برای ما باورهای مشخصی تعیین کند بلکه محافظت از ما در برابر شستشوی مغزی و تحمیل اندیشه‌های دیگران است.

برنامه‌های آموزشی مبتنی بر رویکرد تفکر نقاد به سرعت مورد استقبال قرار گرفت و مفاهیم تفکر نقاد وارد گفتمان فضای آموزشی شد. اما چندین سال بعد کمبودهای چنین رویکردی مشخص شد از جمله این که این رویکرد به تنهایی محدود و مختصر و ناکافی بود و نیازمند مبانی محکم تری از علوم دیگر بود تا برای مدارس مفید باشد. افراد مختلفی در این دوران تلاش کردند تا برنامه هایبرنامه‌های درسی مبتنی بر تفکر نقاد را بهبود بخشند که یکی از آنها [[متیو لیپمن]] بود.

لیپمن در دهه ۶۰ در [[دانشگاه کلمبیا]] در رشتهٔ فلسفه مشغول تدریس بود. در این دوران برخی از دانشجویان آمریکایی شروع به مخالفت با [[جنگ ویتنام]] کرده بودند. دانشگاه کلمبیا در نیویورک در مواضع رسمی خود حمایت‌هایی نسبت به این جنگ نشان داده بود که واکنش دانشجویان را به دنبال داشت بنابراین شورش‌هایی در سطح دانشگاه در واکنش به حمایت‌های دانشگاه کلمبیا از جنگ ویتنام اتفاق افتاد و دانشجویان ساختمان‌های دانشگاه را اشغال کردند و تلاش مقامات دانشگاه برای گفتگو با دانشجویان بی‌حاصل بود. دیدن این رفتارهای خشونت‌آمیز و ناتوانی دانشجویان در گفتگوی منطقی بود که لیپمن را به عنوان یک استاد به این فکر انداخت که شاید برنامه هایبرنامه‌های بهبود تفکر باید در سنین پایین ترپایین‌تر اجرا شوند تا اثر بخش باشند و دوران دانشگاه برای آموختن الگوی گفتگوی منطقی دیر شده استشده‌است. شاید باید پیش از دانشگاه این آموزش را شروع کرد تا توانایی استدلال درست و تشخیص استدلال درست در دانشجویان نهادینه شده باشد.

لیپمن در سال ۱۹۷۲ به دانشگاه مونت‌کلر ایالت نیوجرسی نقل مکان کرد و در سال ۱۹۷۴ مؤسسه IAPC را با عنوان مؤسسه پیشبرد و ترویج فلسفه برای کودکان تأسیس کرد.<ref>[https://www.montclair.edu/cehs/academics/centers-and-institutes/iapc/timeline/ IAPC]</ref> او پروزه‌ای را آغاز کرد تا به کمک داستان بتوانداصول منطقی را به دانش آموزان دوره متوسطه بیاموزد. آموزش این کتاب که ''هری استوتلمیر'' نام داشت سبب شد که عملکرد درسی دانش آموزان پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد و بنابراین لیپمن هدفش را نوشتن کتاب برای تمام دوران تحصیلی کودک قرار داد. بخش نظری کتاب هایکتاب‌های لیپمن  و همکارانش شامل سه کتاب است:

۲- [https://shahrtashpublications.com/product/%d9%81%d9%84%d8%b3%d9%81%d9%87فلسفه-%d8%a8%d9%87به-%d9%85%d8%af%d8%b1%d8%b3%d9%87مدرسه-%d9%85%db%8c%e2%80%8c%d8%b1%d9%88%d8%afمی‌رود/ فلسفه به مدرسه می رودمی‌رود] Philosophy goes to School-1988

بخش داستان‌ها و راهنماها شامل کتابهای '''''[https://shahrtashpublications.com/product/%d8%a8%db%8c%d9%85%d8%a7%d8%b1%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86بیمارستان-%d8%b9%d8%b1%d9%88%d8%b3%d9%83%e2%80%8c%d9%87%d8%a7عروسك‌ها/ بیمارستان عروسک‌ها]، [https://shahrtashpublications.com/product/%d8%a7%d9%84%d9%81%db%8cالفی-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%af%d9%84%d8%a7%d9%84استدلال-%d8%af%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b1%d9%87درباره-%db%8cی-%d8%aa%d9%81%da%a9%d8%b1تفکر/ الفی]، کیو و گاس، نوس، پیکسی، هری، لیزا، مارک، سوکی''''' و راهنماهایشان است که لیپمن و همکارانش از جمله خانم '''آن مارگارت شارپ''' <ref> [https://scholar.google.com/citations?user=PzDAF58AAAAJ&hl=en مجموعه مقالات خانم شارپ]</ref> برای کودکان پیش دبستان تا دبیرستان نوشته‌اند تا ابزاری برای رشد مهارتهای فکری کودکان باشند. رویکرد آموزشی لیپمن به نام فلسفه برای کودکان شناخته شد ولی در موطن اصلی خود شکست خورد چرا که خانواده‌های آمریکایی نگران دخالت مدارس در باورهای فرزندانشان بودند و تصور می‌کردند مدارس به دنبال دستکاری ارزشی فرزندانشان هستند. اما از آن زمان تاکنون افراد مختلفی در سرتاسر دنیا از چنین ایده‌ای استقبال کرده‌اند و متناسب با نظام آموزشی کشور خود برنامه آموزشی تدوین کرده‌اند. هرچند برخی نیز اصول لیپمن را کنار گذاشتند و رویکردهای تربیتی دیگری را پیش گرفتند. گاهی تغییرات در برنامه لیپمن به شکل بنیادی صورت گرفته و مبانی نظری تغییر یافته استیافته‌است بنابراین در چنین مواردی افراد نام برنامه آموزشی خود را نیز تغییر داده اندداده‌اند. مثلاً تغییرات اساسی در مبانی نظری لیپمن اما حفظ روش کندوکاو فلسفی او نام فلسفه با کودکان به خود گرفته استگرفته‌است. [https://haifa.academia.edu/ArieKizel کایزل] معتقد است که ''فلسفه با کودکان'' تفاوتهای اساسی با ''فلسفه برای کودکان'' دارد از جمله این که در این فرایند تسهیلگر مشارکت کننده است نه قاضی، و به جای یادگیری محتوای از پیش تعیین شده به دنبال رهاکردن فراگیرنده از مرزهای رشته هاست.<ref>[https://www.tandfonline.com/author/Kizel,+Arie Philosophy with Children as an educational platform for self-determined learning]</ref>

* [https://montclair.academia.edu/MaughnGregory مون گریگوری] بعد از لیپمن مدتها مدیر موسسهمؤسسه پیشبرد و ترویج فلسفه بود و اینک نیز همان مسیر را ادامه می‌دهد.

* [https://trove.nla.gov.au/people/479322?c=people فیلیپ کم] به پیروی از لیپمن برای کشور استرالیا یک برنامه درسی با نام «فلسفه در مدارس» با استفاده از داستان‌های کوتاه طراحی کرد و اصول آموزشی لیپمن را در قالب کتاب «با هم فکر کردن» Thinking Together  در سال ۱۹۹۵ جمع‌آوری کرد و سه کتاب به نامهای [https://shahrtashpublications.com/product/%d8%af%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86داستان-%d9%87%d8%a7%db%8cهای-%d9%81%da%a9%d8%b1%db%8cفکری-1-%d9%81%d8%b9%d8%a7%d9%84%db%8c%d8%aaفعالیت-%d9%87%d8%a7%db%8cهای-%da%a9%d9%86%d8%af%d9%88%da%a9%d8%a7%d9%88کندوکاو-%d9%81%d9%84فل/ داستانهای فکری۱] -Thinking Stories 1 در سال ۱۹۹۳ و [https://shahrtashpublications.com/product/%d8%af%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%db%8cداستان‌های-%d9%81%d9%83%d8%b1%db%8cفكری-2-%d9%83%d9%86%d8%af%d9%88%d9%83%d8%a7%d9%88كندوكاو-%d9%81%d9%84%d8%b3%d9%81%db%8cفلسفی-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8cبرای-%d9%83ك/ داستانهای فکری۲] -Thinking Stories 2 در سال ۱۹۹۴ و [https://shahrtashpublications.com/product/%d8%af%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86داستان-%d9%87%d8%a7%db%8cهای-%d9%81%da%a9%d8%b1%db%8cفکری-3/ داستانهای فکری۳] - Thinking Stories 3 در سال ۱۹۹۷ همراه با تمرین‌ها و فعالیت‌هایی برای اجرا در کلاس منتشر کرد. او همچنین کتابی را به نام [https://shahrtashpublications.com/product/%d8%b1%d8%a7%d9%87%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8cراهنمای-%da%a9%d9%84%d8%a7%d8%b3%db%8cکلاسی-%d9%81%d9%84%d8%b3%d9%81%d9%87فلسفه-%d8%a8%d8%b1%d8%a7%db%8cبرای-%da%a9%d9%88%d8%af%da%a9%d8%a7%d9%86کودکان/ فلسفه‌ورزی با کتاب‌های تصویری] - Philosophy with Young Children- a classroom handbook   را در سال ۲۰۰۷ برای آموزش فلسفه برای کودکان به خردسالان با کمک همکارانش نوشت.

*[https://www.hup.harvard.edu/results-list.php?author=2339 گرت متیوز] در واقع اولین فردی بود که توانایی فلسفی کودکان را به صورت جدی مطرح کرد و معتقد بود که دانشگاهیان نباید ادبیات کودک را دست کم بگیرند. به نظر می رسدمی‌رسد لیپمن متاثرمتأثر از این ادعای متیوز نوشتن داستان فلسفی برای کودکان کم سن را شروع کرد. از نظر متیوز اشعار و داستان‌های کودکان خردسال حاوی پیچیدگی‌هایی است که باید نسبت به آنها توجه داشت. او به دنبال استفاده از [[ادبیات کودکان]] بود و به استفاده از مضامین فلسفی قدیمی در کتاب‌های فعلی کودکان علاقه داشت.

*[https://www.teachingchildrenphilosophy.org/ توماس وارتنبرگ] Thomas wartenberg به دنبال گرت متیوز  Gareth Matthews به استفاده از کتابهای تصویری برای  آموزش شاخه هایشاخه‌های فلسفی به کودکان روی آورد. او به منظور کمک به معلمان برای آموزش فلسفه کتاب راهنمایی تدوین کرد به نام «ایده‌های بزرگ برای بچه‌های کوچک» و باور داشت که کلاس ادبیات Language art   در مدارس  محملی فوق العادهفوق‌العاده برای آموزش فلسفه ورزی است.

*[https://plymouth.academia.edu/JoannaHaynes جوانا هینس] یکی دیگر از افرادی است که از کتابهای تصویری برای آموزش فلسفه استفاده می کندمی‌کند اما او به دنبال نگاه فلسفی کودکان است و معتقد است کودکان نگاه متفاوتی با بزرگسالان دارند و ورود این نگاه به گفتمان فلسفه اهمیت دارد. ادبیات برای او واسطه‌یواسطهٔ فهم فلسفی است.<ref>[https://www.academia.edu/2133257/Picturebooks_Pedagogy_and_Philosophy کتاب موریس]</ref>

از میان پژوهشگران ایرانی که در این سالها به فعالیت در این حوزه پرداخته‌اند این افراد را می توانمی‌توان برشمرد. فرزانه شهرتاش<ref>https://gsnu.academia.edu/farzanehshahrtash صفحه شخصی دکتر فرزانه شهرتاش] </ref>دست اندرکار ترجمه و ویراستاری کتابهای راهنما و داستانهای فلسفه برای کودکان است و همه ساله کارگاه‌های آموزش مربی فلسفه برای کودکان را در سراسر کشور برگزار می‌کند.<ref>[https://www.aparat.com/search/فرزانه%20شهرتاش فیلم کارگاه‌ها در آپارات]</ref>. سعید ناجی<ref>[http://www.ihcs.ac.ir/p4c/fa/page/343/دکتر-سعید-ناجی صفحه شخصی دکتر سعید ناجی]</ref> پایه‌گذار گروه پژوهشی فلسفه برای کودک در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. روح‌الله کریمی<ref>[http://www.ihcs.ac.ir/p4c/fa/page/853/روح-الله-کریمی صفحه شخصی دکتر روح‌الله کریمی]</ref> مترجم کتاب ''غایب بزرگ مدرسه'' که در اصل کتاب راهنمای معلم برای همراهی با داستان لیزاست. یحیی قائدی<ref>{{یادکرد وب |url=http://pe.khu.ac.ir/~ghaedi |title=صفحه شخصی دکتر یحیی قائدی |accessdate=۱۹ آوریل ۲۰۲۰ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170818172735/http://pe.khu.ac.ir/~ghaedi |archivedate=۱۸ اوت ۲۰۱۷ |dead-url=yes }}</ref> از اولین پژوهشگران فلسفه برای کودکان در ایران است که از تز دکترای خود با موضوع ''برنامه فلسفه برای کودکان'' در سال ۱۳۸۲ دفاع کرد که یکی از نخستین پژوهش‌های ایرانی در این زمینه بود.<ref>{{یادکرد وب|کد زبان=fa|نشانی=http://www.mehrnews.com/tag/یحیی+قائدی|عنوان=یحیی قائدی - خبرگزاری مهر {{!}} اخبار ایران و جهان {{!}} Mehr News Agency|بازبینی=2017-08-18}}</ref> مرتضی براتی مترجم کتاب هایکتاب‌های طرح درس هایدرس‌های فلسفه برای کودکان، کودک فلسفی و پرسشگری و گفتگو با کودکان و نوجوانان و نویسنده مقاله ظرفیت بالای متون کهن فارسی برای بومی سازی منابع فبک است. [[حسین شیخ]] رضایی<ref>[http://www.irip.ir/Home/Single/1692 مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران]</ref> ملیحه راجیراجی،<ref>[http://www.ihcs.ac.ir/p4c/fa/page/531/دکتر-ملیحه-راجی صفحه شخصی دکتر ملیحه راجی]</ref> ، مهرنوش هدایتیهدایتی،<ref>[http://www.ihcs.ac.ir/p4c/fa/page/344/دکتر-مهرنوش-هدایتی صفحه شخصی دکتر مهرنوش هدایتی]</ref>، مسعود صفایی مقدممقدم،<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=صفایی مقدم |نام۱=مسعود|عنوان=آموزش تفکر به کودکان |ناشر=گوزن |مکان=اهواز}}</ref> ،محمدرضامحمدرضا واعظ شهرستانیشهرستانی،<ref>[http://www.rooyeshedigar.ir/site/تارنمای-مدیر-موسسه/ رزومه-موسسه فرهنگی مطالعاتی رویش دیگر]</ref> ، نگین صدری‌زاده<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=Fa|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://omand.ir/teacher/negin-sadrizadeh/|عنوان=صفحه شخصی دکتر نگین صدری‌زاده}}</ref> که با پژوهش‌ها <ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://elmnet.ir/author/%D9%86%DA%AF%DB%8C%D9%86نگین-%D8%B5%D8%AF%D8%B1%DB%8Cصدری-%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87زاده|عنوان=فهرست مقالات دکتر نگین صدری‌زاده}}</ref> تاثیر تأثیر

فلسفه برای کودکان را در آموزش مهارت‌هایی زندگی نشان می‌دهد، مارینا فرهودی زاده<ref>[https://independent.academia.edu/MarinaFarhoodizadeh صفحه شخصی مارینا فرهودی زاده]</ref> همکار مترجم کتابهای ''[https://shahrtashpublications.com/product/%d9%81%d9%84%d8%b3%d9%81%d9%87فلسفه-%d8%a8%d9%87به-%d9%85%d8%af%d8%b1%d8%b3%d9%87مدرسه-%d9%85%db%8c%e2%80%8c%d8%b1%d9%88%d8%afمی‌رود/ فلسفه به مدرسه می‌رود]'' و ''[https://shahrtashpublications.com/product/%d8%a7%d9%84%d9%81%db%8cالفی-%d8%a7%d8%b3%d8%aa%d8%af%d9%84%d8%a7%d9%84استدلال-%d8%af%d8%b1%d8%a8%d8%a7%d8%b1%d9%87درباره-%db%8cی-%d8%aa%d9%81%da%a9%d8%b1تفکر/ الفی]'' و [https://www.modares.ac.ir/uploads/Culture.StuJournals.1108.pdf| مقالهٔ تفکر به منزلهٔ مراقبت]است.

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=اسپلیتر |نام۱=لورنس جوزف |نام خانوادگی۲=شارپ |نام۲=آن مارگارت |عنوان=چگونه بهتراندیشیدن را آموزش دهیم |ناشر=پارسیک |مکان=تهران |شابک=978-600-96841-5-1 }}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی۱=لیپمن |نام۱=متیو |عنوان=فلسفه به مدرسه می رودمی‌رود |ناشر=شهرتاش |مکان=تهران| شابک= 9789648282924 }}