'''[[تاریخ مُعجَممعجم]]''' (یا المعجم فی تاریخ ملوک العجم ، نیز المعجم فی آثار ملوک العجم )، کتابی درسی به [[فارسی]] ، با محتوای [[تاریخی]] ، مشتمل بر [[تاریخ]] [[ایران]] پیش از [[اسلام]] ، تألیف [[شرف الدین فضل اللّهالله حسینی قزوینی]] معروف به [[شرف قزوینی]] است. مؤلفمولف این [[کتاب]] را به نام [[نصرت الدین احمدبن یوسف شاه]] ، نهمین [[اتابک]] از اتابکان [[لُرلر]] بزرگ، در 654۶۵۴ ه.ق به منظور «بیان اخبار ملوک ماضیه » تألیف کرده است (شرف الدین قزوینی ، ص 8،۸، 17،۱۷، 27؛۲۷؛ آقابزرگ طهرانی ، ج 3،۳، ص 287۲۸۷). وی در نامگذاری کتاب خود، به [[المعجم فی معاییر اشعارالعجم]] [[شمس قیس رازی]] نظر داشته و برخی مطالب را نیز به مناسبت عیناً از آن نقل کرده است (بهار، ج 3،۳، ص 105ـ110۱۰۵-۱۱۰).
[[تاریخ معجم]] با حمد و سپاس خداوند و مقدمه ای در منقبت شاهان شروع می شود و سپس بخش اصلی کتاب با پادشاهی [[کیومرث]] (ص 30ـ60۳۰-۶۰) آغاز می گردد. بخش اصلی 26۲۶ باب است که هریک به نام یکی از پادشاهان است و مشتمل است بر پادشاهان [[کیانی]] (ص 230ـ239۲۳۰-۲۳۹)، [[دارا]] (داریوش سوم ؛ ص 239ـ243۲۴۳-۲۳۹)، [[اسکندر]] (ص 243ـ262۲۴۳-۲۶۲) و پادشاهان [[ساسانی]] تا پایان حکومت [[انوشیروان]] (ص 262ـ314۲۶۲-۳۱۴).
نثر [[تاریخ معجم]] [[مصنوع]] و متکلف و مطالب تاریخی آن بی اعتبار است ( د. فارسی ، ذیل مادّه ). مؤلف در خلال حکایت شاهان به پند و اندرز پرداخته و مطالب خود را با اشعار و آیات مزیّن کرده است . وی در نوشتن پیرو شیوة [[وصّاف الحضره]] بوده است (بهار، ج 3،۳، ص 105ـ106۱۰۵-۱۰۶). نسخه های متعددی از این کتاب در کتابخانه های [[ایران]] ، [[قاهره]] ، [[لاهور،لاهور]] ٬ [[هند]] ، [[بریتانیا]] و [[سن پطرزبورگپترزبورگ]] موجود است (منزوی ، ج 6،۶، ص 4386ـ4389۴۳۸۹-۴۳۸۶). این کتاب نخستین بار در تبریز در 1259۱۲۵۹ (مشار، ج 2،۲، ستون 3046۳۰۴۶) و سپس در [[تهران]] در 1267 ۱۲۶۷( روزنامةروزنامه وقایع اتفاقیه ، ج 1،۱، ش 33،۳۳، ص 170۱۷۰) و 1286،۱۲۸۶، در [[هند]] (1277۱۲۷۷) و [[اصفهان]] (1330۱۳۳۰) چاپ شد (مشار، ج 2،۲، ستون 3047۳۰۴۷). [[کمال بَرغَمَویبرغموی]] به امر [[محمودپاشا]]، وزیر [[سلطان محمدفاتحمحمد فاتح]] ، آن را به ترکی ترجمه کرده و [[بلاغت نامه]] یا [[ترجمان البلاغه]] نامیده است ( د. فارسی ، همانجا). کتاب [[تاریخ معجم]] بسیار معروف بوده و در مدارس تدریس می شده است (بهار، ج 3،۳، ص 105۱۰۵).
== منابع ==
منابع : آقا بزرگ طهرانی ؛ محمدتقی بهار، سبک شناسی ، تهران 1355ـ1356ش۱۳۵۵-۱۳۵۶ش ؛ د. فارسی ؛ روزنامةروزنامه وقایع اتفاقیه ، ج 1۱: ش 1ـ130،۱-۱۳۰، تهران : کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران ، 1373ش۱۳۷۳ش ؛ فضل اللّه شرف الدین قزوینی ، المعجم فی آثار ملوک العجم ، چاپ سنگی ] بی جا [ ، 1279؛۱۲۷۹؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تهران 1352ش۱۳۵۲ش ؛ احمد منزوی ، فهرست نسخه های خطی فارسی ، تهران 1348ـ1353ش۱۳۵۵-۱۳۵۶ش .
