ازلیان: تفاوت میان نسخه‌ها

از اساسی‌ترین آموزه‌های سید علی محمد باب این نکته است که نتیجه و ثمره آیین او باید شناخت و ایمان به «مَن یُظهره الله» باشد.<ref name=":162" /> باب به کرّات در آثار خود به ظهور «مَن یُظهره الله» اشاره می‌کند<ref>BÁBISM By Edward G. Browne.p۳۳۸</ref> و از پیروان خود می‌خواهد که شناخت و ایمان خود را به تصدیق هیچ‌کس حتی خود باب و هیجده حوّاری اولیه وی (حروق حی) مشروط نکنند و موعود را از آثار و صفات خود او بشناسند و نه از اشاره و دلالت دیگران.<ref name=":30">{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Báb|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=290-291|زبان=English}}</ref> باب حتی پیروانش را برحذر می‌دارد که مبادا مانند ادیان قبل که با استدلال به کتاب آسمانی خود از پیامبر بعدی محروم شدند با استدلال به آثار باب از ایمان به «مَن یُظهره الله» محروم شوند،<ref name=":30" /><ref name=":022">{{یادکرد کتاب|نشانی=http://reference.bahai.org/fa/t/se/GPB/gpb-106.html|عنوان=قرن بدیع|نام خانوادگی=ربانی|نام=شوقی|ناشر=موسسه معارف بهائی|سال=۱۱۹۲|شابک=|مکان=کانادا|صفحات=۹۱}}</ref> مقام موعود به گفته باب بالاتر از آنست که حتی آثار خود باب لیاقت اشاره به وی را داشته باشد.<ref name=":30" /> باب در آثارش از نزدیکی ظهور موعود می‌گوید و برای زمان ظهور او به سال نه و سال نوزده اشاره می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Gate of the Heart Understanding the Writings of the Bab|نام خانوادگی=Saiedi|نام=Nader|ناشر=Wilfrid Laurier University Press|سال=2008|شابک=978-1-55458-056-9|مکان=Canada|صفحات=۳۴۸–۳۵۷|زبان=English}}</ref> اندکی پس از یک دهه از آغاز دعوت باب در سال ۱۸۴۴، یعنی چند سال پس از اعدام وی در سال ۱۸۵۰، بیش از ۲۵ نفر ادعای من یظهره‌اللهی کردند.<ref name="autogenerated2">محمود صدری، استاد دانشگاه تگزاس، به نقل از دانشنامه جهان اسلام، مدخل بهائیت</ref><ref name="autogenerated3">Smith, Peter (۲۰۰۰). «He whom God shall make Manifest". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 180–181. {{ISBN|1-85168-184-1|en}}.</ref> دنیس مکین نام بیست نفر از مدعیان را فهرست کرده‌است.<ref name="IranicaDivisions">Denis MacEoin, "Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)," Studia Iranica 18:1 (1989), p. 94-101</ref>[[میرزا اسدالله خویی]] دیّان یکی از اولین کسانی بود که چنین ادعایی کرد و قبل از این که طرفداران قابل توجهی کسب کند در بغداد احتمالاً با توطئه صبح ازل به قتل رسید.<ref>Smith, Peter (2000). "Dayyan". A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith. Oxford: Oneworld Publications. pp. 118. {{ISBN|1-85168-184-1|en}}.</ref> نوزده سال بعد از دعوت باب، بهاءالله در سال ۱۸۶۳ در جمع یارانش و بعدتر در سال ۱۸۶۶ به صورت عمومی تر ادعای من یظهره اللهی کرد<ref name="autogenerated3" /> و عموم بابیان به وی ایمان آوردند.<ref name="Balyuzi 19734" /><ref name=":143">{{یادکرد کتاب|عنوان=Iran: A Modern History|نام خانوادگی=Amanat|نام=Abbas|ناشر=Yale University Press|سال=2017|شابک=0300112548|مکان=|صفحات=246|زبان=English}}</ref> گروه اندکی که به طرفداری از میرزا یحیی ازل بابی باقی ماندند ازلی نام گرفتند. البته شخص بهاءلله در نوشته ها و نیز گفتگویی که با میرزاآقاخان کرمانی داشت، از پیروان میرزا یحیی با عنوان اهل بیان یاد می کند و ازلیان ، عنوانی بود که برای نخستین بار از سوی عباس افندی برای اشاره به ایشان بکار رفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کارنامه و تاثیر دگراندیشلن ازلی در ایران: جدال حافظه با فراموشی|زبان=فارسی|نویسنده=بختیاری، منوچهر|ناشر=فروغ}}</ref> ازلیان ظهور [[من یظهره الله]] را در فاصله ای خیلی دور پیش‌بینی می‌کردند و معتقد بودند ظهور موعود زودتر از دست کم ۲۰۰۰ سال از ظهور باب و قبل از مورد قبول گرفتن دین باب در بسیاری از کشورها رخ نخواهد داد.<ref name=":11">Hierarchy, Authority and Eschatology in Early Bábí Thought by Denis MacEoin published in In Iran: Studies in Bábí and Bahá'í History vol. 3,p۱۲۹٬۱۳۰</ref> با این وجود ازلیان در پی تبلیغ و جهانگیرکردن آئین بابی بر نیامدند و با تقیه و پنهان کردن هویت دینی خود عملاً در جامعه اسلامی حل شدند.<ref name=":182" /> با راه اندازی وبگاه زنان قاجار به عنوان زیر مجموعه ای از وبگاه کتابخانه آنلاین دانشگاه هاروارد و در دسترس گذاشتن نوشته ها، نامه ها، کتاب ها و رسالات پرشماری از فعالان ازلی از جمله جلال ازل (نوه صبح ازل)، قمرتاج دولت آبادی، پروین دولت آبادی،علی محمد فره وشی، عصمت ازل و سایرین، ابعاد تازه ای از فعالیت ها و روابط جامعه ازلی روشن شد. در کنار رساله ها و کتاب های خطی، نامه نگاری های فراوان جلال ازل با فضل الله صبحی، میرزا احمد سهراب، خانواده محمدعلی، هم کیشان ازلی و اعضای خانواده خود نیز از جمله مطالب قابل توجه در این وبگاه می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=دنیای زنان در عصر قاجار|نشانی=http://www.qajarwomen.org/fa/people/997.html|وبگاه=دنیای زنان در عصر قاجار|بازبینی=2021-02-28|نام=دنیای زنان در عصر|نام خانوادگی=قاجار}}</ref> جلال ازل و احمد سهراب در پی همین نامه نگاری ها سرانجام برای نخستین بار موفق به تشکیل گردهم آیی نسبتا گسترده ای شامل نمایندگان جامعه ازلیان، دو نسل از مطرودین جامعه بهایی (فرزندان محمدعلی در زمان عباس افندی و سایر نوادگان و نتایج بهاءلله در دوره شوقی افندی) و کاروان شرق و غرب (شامل بهائیان غالبا غربی طرد شده توسط شوقی افندی ) شدند. نتیجه این دیدار بنا بر پژوهش های موژان مومن، موافقت بر ساخت آرامگاهی بر مقبره‌ی صبح ازل بود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Moojan Momen|تاریخ=1991|نشانی=https://www.momen.org/relstud/CyprusEx.htm|عنوان=THE CYPRUS EXILES}}</ref>

پس از تیرباران شدن [[سید علی‌محمد باب]]، پیروانش که به «بابی»، مشهور بودند و بر پایهٔ گفتهٔ باب در [[کتاب بیان]]، در پی موعود آیین بابی-که در کتاب بیان با عنوان «[[من یظهره الله]]» از آن یاد شده-می‌گشتند.<ref name="Iranica2"/> [[بهاءالله]] در سال ۱۸۶۳ میلادی، خود را «[[من یظهره الله]]» یا همان موعود کتاب بیان خواند.<ref name="ReferenceA2"/> بیشتر بابیان به او باورمند شده و بهائی نامیده شدند؛<ref name="Balyuzi 19734"/><ref name=":143"/> برخی از بابیان، به سنت موجود، وفادار مانده و با پیروی از نابرادری کوچک بهاءالله یعنی میرزا یحیی نوری (معروف به [[صبح ازل]])، ازلی یا بیانی، نام گرفتند؛ شمار ازلی‌ها اکنون اندک است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=The New Believers|نام خانوادگی=Barrett|نام=David|ناشر=Cassell & Co|سال=2001|شابک=0304355925|مکان=London, UK|صفحات=246|زبان=English}}</ref> میرزا یحیی نوری، فعالیت چندانی نشان نداد؛ ولی [[بهاءالله]] کیش [[بهائیت]] را پدیدآورد<ref name="ReferenceA2">سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11</ref> که به دینی جهانی، تبدیل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=2016-11-20|نشانی=https://web.archive.org/web/20161120153112/https://www.britannica.com/topic/religion-Year-In-Review-2010/Worldwide-Adherents-of-All-Religions|عنوان=Religion: Year In Review 2010 - Worldwide Adherents of All Religions {{!}} Britannica.com|بازبینی=2018-08-02}}</ref> البته در امریکا و در زمان حیات عباس افندی، در سال ۱۹۰۶، یک بهاپی امریکایی سوئدی تبار با نام [[آگوست استن استرندز]] پس از مطالعه آثار ادوارد جی. براون در مورد تاریخ و اندیشه های جریان بابی و انشعاب ازلی/بهائی، با انتشار نامه های سرگشاده ای به محفل ملی امریکا، بهاءلله را پیامبری دروغین خواند و آن‌ها را به تجدید نظر در باور خود و پیوستن به صبح ازل ترغیب کرد. وی در رساله‌ای که از شیکاگو منتشر نمود، به صراحت در صفحه ۲ اعلام کرد که مطالعه ''تاریخچه '''بابی''' بعلاوه دستنویس‌های مقدسشان ثابت می‌کند یک دستکاری وحشتناک، تغییر و پس و پیش کردن معانی، توسط بهائیان انجام شده‌است''. بار دیگر (در صفحه ۲۸) می‌نویسد که ''مدارک فراوانی داریم که دستکاری، پس و پیش کردن، تغییر، تحریف و دزدی از'' دستنویس‌های مقدس ''مذهب بابی'' ''را'' بدست ''بهائیان'' ''نشان می‌دهد.'' استن استرندز در سال ۱۹۲۷ و در دوران پیشوائی شوقی افندی، توسط شخص شوقی رسماً از ساختار اداری و تشکیلاتی بهائی به دلیل ''ازلی بودن'' طرد شد.<ref>[[آگوست استنسترندز|Stenstrand'S, August J]]; [[ادوارد براون|Browne, Edward G]] (2006). " what did Stensterand write". In [[محمدعبدالله الاهری|al-Ahari, Muhammad Abdullah]]. ''THE COMPLETE CALL TO THE HEAVEN OF THE BAYAN''. Daltaban Peyrevi. Chicago: Magribine Press. p. 12. [[شماره استاندارد بین‌المللی کتاب|ISBN]]</ref>

[[هادی دولت‌آبادی]]، که جانشین [[یحیی صبح ازل]] نوری (از سوی صبح ازل، ملقب به «اسم‌الله الودود»)<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = گلپایگانی| نام =میرزا ابوالفضل | پیوند نویسنده =|عنوان = کشف الغطاء عن حیل الاعداء| زبان = فارسی|صفحه = 404-405|}}</ref>) و پیشوای دوم ازلیان (پیشوای سوم [[بابیه]]) ایران بود،<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/dawlatabadi-sayyed-ali-moham-mad دانشنامه ایرانیکا] His father, Ḥājj Sayyed Mīrzā Hādī Dawlatābādī,'''reputed''' to have been leader of the Azalī Babis (q.v. i) in Persia.</ref> چند سال پیش از درگذشت صبح ازل، فوت کرد.<ref name=":1">{{cite book|first=Denis|last=MacEoin|year=1992|title=The Sources for Early Bābī Doctrine and History: A Survey|publisher=Brill|location=Leiden, The Netherlands|isbn=978-90-04-09462-8|url=https://books.google.com/books?id=xqV9-zmMxsUC}}</ref> صبح ازل، پس از مرگ پدر، پسرش میرزا [[یحیی دولت‌آبادی]] را به عنوان جانشین خود و رهبر جامعهٔ ازلی گماشت؛<ref name="referenceworks.brillonline.com">{{یادکرد وب|عنوان=Ṣubḥ-i Azal|وبگاه=Brill Reference|تاریخ=2015-01-01|سال=2015|پیوند=http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/s-ubh-i-azal-SIM_7112|کد زبان=en|تاریخ بازبینی=2015-01-01|archive-date=1 ژانویه 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150101105618/http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/s-ubh-i-azal-SIM_7112}}</ref> ولی میرزا یحیی، وقت خود را بیشتر، صرف آموزش و ادبیات کرد.<ref name=":1"/> دربارهٔ میزان درگیر بودن او در سازمان‌دهی فعالانهٔ ازلیان، شواهد اندکی وجود دارد. میرزا یحیی، مطالب چندانی دربارهٔ موضوعات بابی ننوشت<ref name=":2">{{یادکرد وب|عنوان=AZALI BABISM – Encyclopaedia Iranica|وبگاه=Encyclopædia Iranica|تاریخ=1912-04-29|سال=1912|پیوند=http://www.iranicaonline.org/articles/azali-babism|کد زبان=en|تاریخ بازبینی=2015-01-02}}</ref> و به جای پذیرش رهبری دینی، نقش یک اصلاحگر سکولار را برگزید.<ref name="referenceworks.brillonline.com"/> بابیهٔ ازلیه با درگذشت ازلیانی که در انقلاب مشروطه، فعال بودند، وارد رکودی شد که هرگز از آن، التیام نیافت و در دوره‌ای نه چندان طولانی، اثرگذاری خود را از دست داد.<ref name="referenceworks.brillonline.com"/><ref name=":2"/> البته پس از درگذشت میرزا یحیی دولت آبادی، محمدصادق ابراهیمی بنابر وصیت شخص دولت آبادی به جانشینی جامعه بیانی و عملا به عنوان سومین پیشوای زلیان انتخاب شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحثی در ملل و نحل و نامه ای از محمد صادق ابراهیمی پیشوای ازلی|زبان=فارسی|کوشش=مدرسی چهاردهی، نورالدین}}</ref>با راه اندازی وبگاه زنان قاجار به عنوان زیر مجموعه ای از وبگاه کتابخانه آنلاین دانشگاه هاروارد و در دسترس گذاشتن نوشته ها، نامه ها، کتاب ها و رسالات پرشماری از فعالان ازلی از جمله جلال ازل (نوه صبح ازل)، قمرتاج دولت آبادی، پروین دولت آبادی،علی محمد فره وشی، عصمت ازل و سایرین، ابعاد تازه ای از فعالیت ها و روابط جامعه ازلی روشن شد. در کنار رساله ها و کتاب های خطی، نامه نگاری های فراوان جلال ازل با فضل الله صبحی، میرزا احمد سهراب، خانواده محمدعلی، هم کیشان ازلی و اعضای خانواده خود نیز از جمله مطالب قابل توجه در این وبگاه می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=دنیای زنان در عصر قاجار|نشانی=http://www.qajarwomen.org/fa/people/997.html|وبگاه=دنیای زنان در عصر قاجار|بازبینی=2021-02-28|نام=دنیای زنان در عصر|نام خانوادگی=قاجار}}</ref> جلال ازل و احمد سهراب در پی همین نامه نگاری ها سرانجام برای نخستین بار موفق به تشکیل گردهم آیی نسبتا گسترده ای شامل نمایندگان جامعه ازلیان، دو نسل از مطرودین جامعه بهایی (فرزندان محمدعلی در زمان عباس افندی و سایر نوادگان و نتایج بهاءلله در دوره شوقی افندی) و کاروان شرق و غرب (شامل بهائیان غالبا غربی طرد شده توسط شوقی افندی ) شدند. نتیجه این دیدار بنا بر پژوهش های موژان مومن، موافقت بر ساخت آرامگاهی بر مقبره‌ی صبح ازل بود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Moojan Momen|تاریخ=1991|نشانی=https://www.momen.org/relstud/CyprusEx.htm|عنوان=THE CYPRUS EXILES}}</ref>