|
#تغییر_مسیر [[زبان لارستانی]]
{{Infobox language
{{R from move}}
| name = اچمی
| altname = لارستانی، لاری، خودمونی
| states = [[ایران]]، [[قطر]]، [[بحرین]]، [[امارات متحده عربی]]، [[کویت]] و [[عمان]]
| region = [[استان فارس|فارس]]، [[استان هرمزگان|هرمزگان]] و [[استان بوشهر|بوشهر]]
| speakers = ۲۰۰٬۰۰۰
| date = ۲۰۱۴
| ref =<ref>{{cite web|url=http://www.everytongue.com/larestani/|title=larestani|publisher=EveryTongue|date=22 March 2014 |access-date=March 22, 2014}}</ref>
| familycolor = Indo-European
| fam2 = [[زبانهای هندوایرانی|هندوایرانی]]
| fam3 = [[زبانهای ایرانی|ایرانی]]
| fam4 = [[زبانهای ایرانی غربی|غربی]]
| fam5 = [[زبانهای ایرانی غربی|جنوب غربی]]
| script = [[الفبای فارسی]]<ref>{{cite web|title= Ethnologue report for language code: lrl |url= http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=lrl|website=Ethnologue}}</ref>
| iso3 = lrl
| glotto = lari1253
| glottorefname = Larestani
}}
'''اَچُمی'''<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.irna.ir/amp/83217467/|عنوان=زبان ابزارحفظ و توسعه میراث ملموس وناملموس}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.yjc.ir/fa/amp/news/6869234|عنوان=بستک شهر فرهنگ و ادب}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.farsnews.ir/amp/8512040215|عنوان=لارستان شهر آفتاب شهر دوستی‌ها}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.tabnak.ir/fa/tags/152968/1/حوزه-های-انتخابیه-استان-فارس|عنوان=تابناک}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://iqna.ir/fa/news/1897920/يادواره-عارف-نابينای-خنجی-در-خنج-برگزار-شد|عنوان=یادواره عارف نابینای خنجی در خنج برگزار شد}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://tejaratnews.com/training/اتحاد-ملت‌ها|عنوان=تجارت نیوز}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.dana.ir/news/675562.html/%25D8%25A8%25D9%2586%25D8%25A7%25D8%25A8-%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25DB%258C%25DB%258C-%25D8%25A8%25D8%25A7-%25D8%25AC%25D8%25A7%25D8%25B0%25D8%25A8%25D9%2587-%25D9%2587%25D8%25A7%25DB%258C-%25DA%25AF%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25B4%25DA%25AF%25D8%25B1%25DB%258C|عنوان=شبکه اطلاع‌رسانی دانا}}</ref> '''لارستانی'''، '''لاری''' یا '''خودمونی''' زبان [[مردم اچمی]] ساکن در جنوب [[استان فارس|فارس]]، غرب [[هرمزگان]] و شرق [[استان بوشهر|بوشهر]] است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.ost-boushehr.ir/?p=27|عنوان=مردم استان بوشهر دارای چه زبان و گویش‌هایی هستند؟}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://samad.ostb.ir/?part=menu&inc=menu&id=169|عنوان=تارنمای استانداری بوشهر}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://dadgostari-bs.eadl.ir/صفحه-ی-اصلی-2/معرفی-دادگستری/معرفی-استان-بوشهر/استان-بوشهر|عنوان=تارنمای دادگستری کل استان بوشهر}}</ref> این زبان همچنین در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیه [[خلیج فارس]] نیز رواج دارد.<ref>[[ethnologuefamily:15-16|Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern]]</ref> اچمی زبان غالب شهرستان‌های [[شهرستان لارستان|لارستان]]، [[شهرستان خنج|خنج]]، [[شهرستان گراش|گراش]] و [[شهرستان اوز|اوز]] در فارس و [[شهرستان بستک]] در هرمزگان است. این زبان به جامانده [[پارسی میانه]] است و دستور زبان خاص خود را دارد.<ref>Anonby, E. J. 2003b. Update on Luri: How many languages? Journal of the Royal Asiatic Society 13.2:171–197.</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=lrl Ethnologue report for language code: lrl]</ref>
امروزه زبان اچمی به خاطر تفاوت‌های زیادش با زبان پارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخهٔ زبانهای ایرانی‌تبار جنوب غربی قلمداد می‌شود. گویش‌های زبان اچمی همانند فارسی و [[زبان لری|لری]] نواده [[پارسی میانه]] محسوب می‌شوند. این زبان به خاطر نگه داشتن واژگان بسیاری از [[پارسی میانه]]، از فارسی نو خالص‌تر است و حتی هنوز ارتباط نزدیکی با [[پارسی باستان]] دارد.<ref>D. N. Mackenzie, R. E. Emmerick, Dieter Weber (1991) "Corolla iranica", 1991, Published by P. Lang, {{ISBN|3-631-43589-4|en}}, 9783631435892</ref>
== نام ==
زبان اچمی دارای نام‌های بسیاری است. افزودن بر اچمی، از این زبان با نام‌هایی همچون لارستانی، لاری، گرمسیری و خودمونی یاد می‌شود. دو دیدگاه اصلی پیرامون واژه اچم وجود دارد:
# این واژه برآمده از آمیخته الف و چم است؛ چم در [[زبان پهلوی]] به معنی ''مفهوم'' و درون‌مایه است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=برهان قاطع، تبریزی، محمدحسین بن خلف، چ معین، امیرکبیر۱۳۵۷، سات ۶۵۷}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ کوچک زبان پهلوی، مکنزی، دیویدنیل، پیرامون واژه [cheim]|کوشش=|شناسه=9789644260766}}</ref> برابر دستور زبان اچمی مجموع این آمیخته یعنی بامعنا، بامفهوم و آشکار.
# این واژه همریشه با واژه [[عجمی]] است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.maajim.com/dictionary/عجم|عنوان=فرهنگ واژگان زبان عربی کنونی}}</ref>گرچه در [[زبان عربی]] واژه ''عجم'' در معنای هسته و درون نیز آمده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=منتهی الارب فی لغه العرب، صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم|زبان=[[زبان فارسی|فارسی]] و [[زبان عربی|عربی]]}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المغرب فی ترتیب المعرب، مطرزی، ناصر بن عبدالسید([[ابوالفتح مطرزی|مطرزی خوارزمی]])|زبان=[[زبان عربی|عربی]]}}</ref>
== پراکندگی جغرافیایی ==
بیشتر ساکنان جنوبی [[استان فارس]] و غرب [[هرمزگان]] شامل شهرستان‌های [[شهرستان لارستان|لارستان]]، [[شهرستان گراش|گراش]]، [[شهرستان بستک|بستک]]، [[شهرستان اوز|اوز]] و [[شهرستان خنج|خنج]] بدین زبان سخن می‌گویند. اچمی در شهرها و روستاهای [[لار]]، [[گراش]]، [[اوز]]، [[خنج]]، [[بستک]]، [[خور (فارس)|خور]]، [[لطیفی]]، [[جناح (بستک)|جناح]]، [[ارد]]، [[جویم]]، [[بنارویه]]، [[شرفویه]]، [[دهستان دهتل|دهتل]]، [[دهفیش]]، [[دهستان بیدشهر|بیدشهر]]، [[بست قلات]]، [[بیغرد]]، کوره، لاغران و [[کاریان]]، احمدمحمودی، بلغان، چاه طوس، و بخش‌هایی از [[بریز]]، [[دهکویه]]، [[بندرلنگه]]، [[گاوبندی]] (پارسیان)، [[بندر خمیر]]، [[رویدر]]، [[بردستان]]، [[نهند]]، [[کوهیج]]، [[گلار]] و… رایج است.{{مدرک|date=آوریل ۲۰۲۰}}
== واج‌شناسی ==
=== واکه‌ها ===
اچمی دارای ۱۰ واکه ساده است که از این نظر با [[زبان فارسی|فارسی]] تفاوت چشمگیری دارد. واکه‌های ساده اچمی {{IPA|a}}، {{IPA|ā}}، {{IPA|e}}، {{IPA|ē}}، {{IPA|o}}، {{IPA|ō}}، {{IPA|u}}، {{IPA|ū}}، {{IPA|I}} و {{IPA|Ī}} هستند. ۴ واکه مرکب {{IPA|ey}}، {{IPA|ow}}، {{IPA|oy}} و {{IPA|ay}} نیز در اچمی یافت می‌شوند.<ref name="دیانت">{{یادکرد وب |نویسنده =لیلا دیانت |نشانی= http://jill.shirazu.ac.ir/article_4014_0b688c2f74c8fe60b1e9b47e560ef480.pdf |عنوان=فرایند همگونی در زبان لاری | ناشر =دوفصلنامه زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی دانشگاه شیراز |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
=== همخوان‌ها ===
همخوان‌های اچمی همانند فارسی است با این تفاوت که واج /h/ در این زبان وجود ندارد و افزون بر واج /v/، واج /w/ هم در آن یافت می‌شود.<ref name="دیانت" />
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
|+همخوان‌های اچمی
|-
! colspan=2 |
! [[همخوان لبی|لبی]]
! [[لثوی]]
! [[همخوان کامی|پساکامی]]
! [[همخوان کامی|کامی]]
! [[همخوان نرم‌کامی|نرم‌کامی]]
! [[همخوان زبانکی|زبانکی]]
! [[همخوان چاکنایی|چاکنایی]]
|- align="center"
! colspan=2 |[[همخوان خیشومی|خیشومی]]
| م m || ن n || || || || ||
|- align="center"
! rowspan=2 |[[انسدادی]]
![[واک|واک‌دار]]
| ب b || د d || || || گ g || ق q ||
|- align="center"
![[بی‌واک]]
| پ p || ت t || || || ک k || || ء ʔ
|- align="center"
! rowspan=2 |[[انسایشی]]
![[واک|واک‌دار]]
| || || ج d͡ʒ || || || ||
|- align="center"
![[بی‌واک]]
| || || چ t͡ʃ || || || ||
|- align="center"
! rowspan=2 |[[سایشی]]
![[واک|واک‌دار]]
| و v || ز z || ژ ʒ || || || ||
|- align="center"
![[بی‌واک]]
| ف f || س s || ش ʃ || || خ x || ||
|- align="center"
! colspan=2 |[[لرزشی]]
| || ر r || || || || ||
|- align="center"
! colspan=2 |[[ناسوده]]
| و w || ل l || || ی j || || ||
|}
== لهجه‌ها ==
زبان اچمی دارای چندین [[لهجه]] است.<ref name=":3">{{Cite journal|last1=Rahimi|first1=Ali|last2=Tayebeh Mansoori|date=2016|title=A Study of Personal Pronouns of Achomi Language as an Endangered Iranian Language|url=http://rgdoi.net/10.13140/RG.2.1.1342.0566|doi=10.13140/RG.2.1.1342.0566}}</ref> تفاوت این لهجه‌ها بیشتر در تلفظ واژگان است.<ref name=":1">{{Cite journal|title=ICEHM: International Centre of Economics, Humanities and Management|url=http://icehm.org/siteadmin/upload/4853ED0115115.pdf|access-date=2020-12-10|website=icehm.org|doi=10.15242/icehm.ed0115115}}</ref> برای نمونه «رفتم» در برخی از مناطق ''رفتُم'' و در برخی دیگر ''چِدُم'' تلفظ می‌شود. [[لهجه لاری|لاری]]، [[لهجه گراشی|گراشی]]، [[لهجه خنجی|خنجی]]، [[لهجه اوزی|اوزی]]، [[لهجه بستکی|بستکی]]، [[لهجه کوخردی|کوخردی]]، [[لهجه بیدشهری|بیدشهری]] و [[لهجه بیخویه‌ای|بیخویه‌ای]] از مهم‌ترین لهجه‌های اچمی هستند.
عمده کلماتی که در لهجه‌های اچمی به کار برده می‌شود، بر اساس مناطق مختلف دارای تلفظ‌های متفاوت می‌باشد. مثلاً در برخی روستاها و شهرها به اول افعال حرکت اَ و برخی با حرکت اُ و دیگر مکانها با صدای اِ تلفظ می‌گردد. حال ممکن است این اصوات در پایان یا میانه‌های یک کلمه نیز وجود داشته باشد.
برای مثال همین کلمه اچم را می‌توان به صورتهای زیر مشاهده نمود: اَچَم، اَچُم، اُچَم، اُچُم، اَچِم یا در برخی موارد ممکن است تلفظ برخی از حروف نیز تغییر یابد مانند: اَشِم یا اَشَم که همان معنی برویم را می‌دهد.{{مدرک|date=آوریل ۲۰۲۰}}
یکی از خواص زبان اچمی دارا بودن یک صدا در برخی گویش‌های آن است. این تلفظ میانه گ و ن می‌باشد که به صورت غنه (تلفظی در ادای کلمات عربی) ادا می‌گردد. در گویش بیدشهری حرف-ُ-در کلمه اَچُم به صورت اَچام تلفظ می‌شود که حرف ا بینُ و آ بیان می‌گردد.{{مدرک|date=آوریل ۲۰۲۰}}
عمدهٔ این گویش‌ها مربوط به ایالت [[ایراهستان]] قدیم بوده‌است. این گویش‌ها در جای‌جای منطقه جنوب به شکل‌های متنوعی خود را نشان داده و نمود کرده‌است که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. زبان اچمی لهجه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد که در بسیاری از مناطقی که به این گویش صحبت می‌کنند، کلمات و واژگانی خاص نسبت به بقیه مناطق اطراف خود به کار می‌برند. این کلمات در بعضی موارد تأثیر گرفته از زبانهای [[زبان هندی|هندی]]، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]، [[زبان پرتغالی|پرتغالی]] و [[عربی]] است که به علت مراودات گستردهٔ مردم این مناطق با کشورهای مختلف شکل گرفته‌است. گویش لاری به علت حضور تاریخی یهودیان دارای پیچ و خم‌های زبان [[عبری]] نیز هست.{{مدرک|date=آوریل ۲۰۲۰}}
== پژوهش‌ها ==
[[احمد اقتداری]] و [[لطفعلی خنجی]] بر دستور این زبان پژوهش‌های مبسوطی انجام داده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=دارالحدیث|نام=موسسه علمی فرهنگی|عنوان=نگرش تفصیلی بر زبان لارستانی و گویش خنجی (خنجی لطفعلی)|وبگاه=کتابخانه تخصصی ادبیات آستان قدس رضوی (ع)|پیوند=http://www.lib.ir/book/57713420/نگرش-تفصیلی-بر-زبان-لارستانی-و-گویش-خنجی/|کد زبان=fa|تاریخ بازبینی=2015-08-31}}</ref> همچنین ما لچانوا، زبان‌شناس معاصر [[روس]]، عقیده دارد که [[کومزاری]] نیز یکی از لهجه‌های اچمی است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی=Moridi|نام=Behzad|عنوان=The Dialects of Lar (The State of Research)|ژورنال=Iran and the Caucasus|ناشر=Brill Academic Publishers|جلد=13|شماره=2|سال=2009|صفحه=335–340|پیوند=http://dx.doi.org/10.1163/157338410x12625876281389|doi=10.1163/157338410x12625876281389|زبان=en|تاریخ بازبینی=2015-08-31}}</ref>
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
* فرهنگ فولکلور مناطق جنوبی ایران، فرید ج. محقق فرهنگهای بومی
* بالود، محمد. (فرهنگ عامه در منطقه بستک) ناشر همسایه، چاپ زیتون، انتشار سال ۱۳۸۴ خورشیدی
* حبیبی، احمد. (ادبیات فولکلور جنوب) نشر قلم، قم، انتشار ۱۳۷۸ خورشیدی
{{زبان اچمی}}
{{زبانهای رایج در ایران}}
[[رده:زبانهای ایرانی جنوب غربی]]
[[رده:زبان اچمی]]
[[رده:زبانهای ایران|اچمی]]
| 