نیکلای اردمان: تفاوت میان نسخه‌ها

(۱۹۷۰-۱۹۰۰) [[نمایشنامه‌نویس]] [[روسیه|روس]]. دو نمایشنامه طنز انتقادی وی به نامهای ''حکم'' و ''خودکشی‌کننده'' در دهه‌یدههٔ ۱۹۲۰ میلادی از پیش‌درآمدهای کمدیهای انتقادی نویسندگانی بودند که سعی در نمایش کاستیهای سیاسی و اجتماعی حکومت آن زمان [[شوروی]] داشتند.

نیکالای رابرتوویچ اِردمان در ۱۶ نوامبر ۱۹۰۰ در خانواده‌یخانوادهٔ حسابداری از آلمانی‌تبارهای حاشیه‌یحاشیهٔ [[دریای بالتیک]] به دنیا آمد (تاریخ ۱۹۰۲ که بسیاری از اوقات به عنوان سال تولد او ذکر می‌شود، نادرست است). از نُه‌سالگی شعر می‌گفت. در دوره‌یدورهٔ نوجوانی، [[فوتوریسم]] و شعر [[مایاکوفسکی]] بر او تأثیر فراوانی گذاشت. در ۱۹۱۸ با [[ایماژینیسم|ایماژینیستها]]، از جمله [[شرشنوویچ]]، [[مارینهوف]] و [[یسنین]] آشنا شد و با آنان همکاری کرد. نخستین شعرش در ۱۹۱۹ به چاپ رسید و در همان سال به خدمت [[ارتش سرخ]] فراخوانده شد. در طول خدمت در ارتش و پس از آن نیز شعرهایش در نشریه‌های مختلف چاپ می‌شد. در همان سالها با نوشتن لیبرتو برای اپرت و باله در محافل نمایشی مسکو اسم و رسمی به هم زد، ولی شهرت و جایگاه اصلی او در تاریخ ادبیات و تئاتر روسیه مدیون دو نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ کمدی او به نامهای ''حکم'' و ''خودکشی‌کننده'' است.

در نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ ''حکم''، گروهی از دل‌سپردگان به رژیم تزاری پیش از انقلاب به تصویر کشیده شده‌اند که میان کشش درونی به نظام پیشین و تلاش برای همساز شدن با نظام جدید سرگردانند. نخستین اجرای این نمایشنامه در ۲۰ آوریل ۱۹۲۵ به کارگردانی [[میرهولد]] روی صحنه رفت و پس از آن در [[پترزبورگ]]، [[کازان]]، [[باکو]]، [[اودسا|اُدِسا]]، [[یاروسلاول]]، [[اوفا]]، [[خارکوف]]، [[سامارا]]، [[سوِردلوفسک]] و... و همچنین در [[برلین]] (۱۹۲۷) و [[ژاپن]] (۱۹۳۴) به نمایش در آمد. اجرای آن با موفقیت فراوانی همراه بود و در جامعه‌یجامعهٔ هنری و نمایشی [[روسیه]] همانند رویدادی بزرگ و مهم پذیرفته شد و در همان فصل نخست، بیش از صد بار در تئاتر میرهولد روی صحنه رفت. [[گارین]]، بازیگر نامدار روس، با بازی در نقش [[گولیاچکین، پاول|پاول گولیاچکین]]، قهرمان اصلی اثر، بود که به شهرت رسید. موسیقی نمایش نیز ساخته‌یساختهٔ [[دمیتری شوستاکوویچ]] نوزده‌ساله بود که در آن زمان هنوز دانشجوی کنسرواتوار بود. آوازه‌یآوازهٔ نمایشنامه به [[ماکسیم گورکی]] که در آن زمان در [[سورنتو]] ([[ایتالیا]]) زندگی می‌کرد نیز رسید و اِردمان با مأموریتی که [[لوناچارسکی]] برایش ترتیب داد، دو هفته در [[ایتالیا]] مهمان [[ماکسیم گورکی|گورکی]] بود.

اِردمان بلافاصله پس از نخستین اجرای ''حکم''، کار روی دومین نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ بزرگ خویش را آغاز کرد: ''خودکشی‌کننده''. وی در سال ۱۹۲۸ برای اجرای این نمایشنامه با [[میرهولد]] قرارداد بست، ولی انتقادهای گزنده‌یگزندهٔ موجود در اثر، موجب شد تا نمایش آن ممنوع اعلام شود. [[تئاتر واختانگوف]] نیز موفق نشد اجازه‌یاجازهٔ اجرای آن را به دست آورد. [[استانیسلافسکی]] که شیفته‌یشیفتهٔ نمایشنامه شده بود (معروف است که پس از شنیدن متن آن فریاد می‌زد: "گوگول! گوگول!")، نامه‌ای به [[استالین]] نوشت و با اشاره به نظر مساعد [[ماکسیم گورکی|گورکی]] و [[لوناچارسکی]] به این اثر، خواستار صدور اجازه‌یاجازهٔ نمایش آن شد. یک جلسه‌یجلسهٔ بازبینی با حضور مقاماتی مانند [[کاگانوویچ]]، [[پاستیشف]] (منشی استالین)، [[پاسکریوبیشف]]، [[استتسکی]] و... برگزار شد که در آن، فقط پرده‌یپردهٔ سوم نمایشنامه اجرا شد، ولی همان کافی بود که این کمیسیون اجرای عمومی نمایش را ممنوع کند.

متن روسی ''خودکشی‌کننده'' نخستین بار در ۱۹۶۹ در [[آلمان غربی]] به چاپ رسید و در همان سال در [[سویس]] روی صحنه رفت. ولی در [[شوروی]] حتی در دوره‌یدورهٔ [[ذوب شدن یخها]] نیز تئاترهای [[تئاتر واختانگوف|واختانگوف]] و [[تئاتر کاتانگا|کاتانگا]] نتوانستند اجازه‌یاجازهٔ نمایش آن را به دست آورند و حتی در سال ۱۹۸۲، یعنی دوازده سال پس از مرگ اِردمان، اجرای [[پلوچک]] از نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ او، پس از نخستین اجرا از برنامه‌یبرنامهٔ تئاتر برداشته شد.

اِردمان در سال ۱۹۳۳ سر صحنه‌یصحنهٔ فیلمبرداری فیلم ''[[بچه‌های خوشحال]]'' دستگیر و به [[سیبری]] تبعید شد. علت دستگیری، سرودن حکایتی منظوم بود که شخصی با بی‌احتیاطی آن را در مراسمی در [[کرملین]] خوانده بود. در تیتراژ فیلم مشهور ''[[بچه‌های خوشحال]]'' که در ۱۹۳۴ به نمایش درآمد، نام نویسندگان سناریو، ن.اِردمان و و.ماس برداشته شد.

در ۱۹۳۴ تبعیدگاه اِردمان به [[تومسک]] تغییر یافت. در تئاتر تومسک متن رمان ''[[مادر ماکسیم گورکی|مادر]]'' [[گورکی]] را برای اجرا بر روی صحنه آماده کرد. در ۱۹۳۶ اجازه یافت در شهر [[کالینین]] سکونت کند و آنجا کار روی سناریوی فیلم ''[[ولگا، ولگا]]'' (برنده‌یبرندهٔ جایزه‌یجایزهٔ دولتی در ۱۹۴۱) را آغاز کرد. تا جنگ جهانی دوم در شهرهای کوچک مختلفی که زندگی کردن در آنها برای تبعیدیان مجاز بود به سر می‌برد. در ۱۹۳۸ در یکی از سفرهای مخفیانه‌اش به [[مسکو]]، در آپارتمان [[میخائیل بولگاکف|میخاییل بولگاکوف]] پرده‌یپردهٔ نخست نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ ''هیپنوتیزم‌کننده'' را برای او خواند (اِردمان هیچ‌گاه این نمایشنامه را به پایان نرساند). در همان سال [[میخائیل بولگاکف|بولگاکوف]] در نامه‌ای از [[استالین]] خواست که به اِردمان اجازه‌یاجازهٔ سکونت در [[مسکو]] داده شود. نامه بی‌جواب ماند.

اِردمان در سالهای بعد نیز عمدتاً به نوشتن متن آثار نمایشی، از قبیل نمایشنامه، فیلمنامه، میان‌پرده، لیبرتو، متن نمایشهای سیرک و... اشتغال داشت. همکارانش در این کارها [[ماس|و.ماس]] و [[والپین|م.والپین]] بودند. در ۱۹۶۴ مشاور [[یوری لوبیموف]] و عضو غیررسمی شورای هنری [[تئاتر تاگانکا]] شد و برای این تئاتر نسخه‌ینسخهٔ نمایشی ''[[قهرمان عصر ما]]''ی [[لرمانتوف]] (با همکاری [[لوبیموف]]) و میان‌پرده‌ای بر اساس نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ منظوم ''[[پوگاچوف]]'' از [[سرگئی یسنین]] را آماده کرد. [[لوبیموف]] سرانجام در ۱۹۹۰ موفق شد نمایشنامه‌ینمایشنامهٔ ''خودکشی‌کننده''‌ی اِردمان را روی صحنه ببرد.

اِردمان، نیکالای. ''حکم''. ترجمه‌یترجمهٔ آبتین گلکار. تهران: نگاره‌ینگارهٔ آفتاب، ۱۳۸۲. ISBN 964-93485-9-X