التوحید: تفاوت میان نسخه‌ها

این کتاب در موضوع توحید به معنای عام آن مشتمل است بر بیان وحدانیت ذات الهی و بیان صفات ثبوتی و سلبی ذاتی و فعلی و نسبت آنها با ذات الهی و حدوث و قدم و نیز قضا و قدر و جبر و تفویض و مسائل و عناوین مرتبط با جبر و اختیار.<ref>دانشنامۀدانشنامهٔ جهان اسلام. مدخل ۲- ۴۰۰۱- حسین هوشنگی</ref> مباحث اخیر در دوره‌های بعد زیر عنوان افعال الهی و در حال حاضر عموما زیر عنوان عدل الهی در کتابهای اعتقادی بحث می‌شود .

در صحت انتساب این کتاب به شیخ صدوق تردید نیست و ابن بابویه نیز در کتابهای دیگرش به آن اشاره کرده‌است <ref>( رجوع کنید به ابن بابویه ، ۱۳۶۱ ش ، ص ۸؛ همو، ۱۳۶۲ ش ، ج ۲، ص ۵۹۴؛ همو، ۱۴۱۴، ص ۲۲؛ نجاشی ، ص ۳۸۹).</ref> به گفتة مجلسی (ج ۱، ص ۲۶، نیز رجوع کنید به ص ۶-۷) اشتهار انتساب کتابهای شیخ صدوق به وی - بجز چند کتاب - کمتر از شهرتِ انتساب کتب اربعه به مؤلفان آنها نیست . او از روایات این کتاب ، که نسخه‌های کهن آن را در اختیار داشته ، در بحارالانوار (مجلدات توحید و عدل ) به وفور استفاده کرده‌است . اساساً این کتاب مورد توجه علمای شیعه بوده و از معتبرترین منابع حدیثی به شمارمی رفته و به روایات آن استناد می‌شده‌است (برای نمونه رجوع کنید به حرّ عاملی ، ج ۱، ص ۲۰، ج ۳، ص ۱۰۱، ج ۷، ص ۱۴۰؛ نوری ، ج ۵، ص ۲۶۴).<ref>دانشنامۀدانشنامهٔ جهان اسلام- مدخل۲- ۴۰۰۱- کتاب التوحید</ref>

در بارة جایگاه تاریخی و اهمیت این کتاب باید توجه داشت که مؤلف آن یکی از سه فقیه و محدّث بزرگ شیعة امامیه بوده‌است که منابع چهارگانة حدیثی (غالباً حدیثی ـ فقهی ) را تدوین کرده‌اند. عنوان «کتاب التوحید» نیز در سده‌های نخست اسلام بیانگر مشخصه‌های اعتقادی و خداشناختی مکاتب و مذاهب بوده‌است ؛ بر این اساس ، شماری از صاحب نظران مذاهب اسلامی ، برای معرفی آموزه‌های آن مذهب ، دارای «کتاب التوحید» بوده‌اند، از آن جمله‌اند: برخی از بزرگان خوارج <ref>( رجوع کنید به دانشنامۀدانشنامهٔ جهان اسلام-ابن ندیم ، ص ۲۳۳-۲۳۴)</ref>؛ تعدادی از معتزله (<ref>همان ، ص ۲۰۲ ۲۰۳، ۲۰۶ ۲۰۸، ۲۱۴-۲۱۵)</ref>؛ هشام بن حکم ، از شاگردان برجستة امام صادق (<ref>همان ، ص ۲۲۳-۲۲۴؛ نجاشی ، ص ۴۳۳)</ref>؛ حسن بن موسی نوبختی ، متکلم امامی قرن چهارم (<ref>همان-ابن ندیم ، ص ۲۲۵؛ نجاشی ، ص ۶۳)</ref>؛ و حسن بن صالح بن حی ، از زیدیان <ref>(همان-ابن ندیم ، ص ۲۲۷)</ref>.

* دانشنامۀدانشنامهٔ جهان اسلام- مدخل ۲- ۴۰۰۱- کتاب التوحید-حسین هوشنگی