نادر فرزند امام قلی درایل افشار ازایلات کرمانج شمال خراسان به دنیا امد. [[طایفه]] مزبور، از آغاز [[سلسله]] [[صفوی]] برای جلوگیری از هجوم [[ازبک]]ان و [[ترکمن]]ان به منطقه شمال [[خراسان]] کوچ داده شد و در منطقه [[ابیورد]] و [[دره گز]] استقرار یافت. مورخ رسمی دربار نادری، [[میرزامهدی خان]] ،تاریخ تولد نادر را روز شنبه بیست و هشت[[ محرم]] سال هزار صد [[هجری قمری]] ذکر کرده و با توصیف مختصری از حیات [[عشایر]]ی، اصل و نسب آخرین فاتح بزرگ [[آسیا|آسیایی]] را در پرده نگاه داشته‌است. آنچه مسلم است نادر تا طغیان افاغنه غلزایی قندهار و برافتادن حکومت دویست و پنجاه ساله [[صفویان]]، در گمنامی به سر می‌برده و زندگانی بی پیرایه [[چوپان|چوپانی]] او، تنها با هنر نماییها و قهرمانیهای ساده‌ای همراه بوده‌است.
سقوط [[اصفهان]] در سال ۱۱۳۵ ه.ق. بهانه خوبی به دست سرکشان داخلی و مدعیان خارجی ایران داد تا هر یک از گوشه‌ای سر برآوردند و کشور را به هرج و مرج طولانی مبتلا کنند. نادر نیز در راس گروهی که برای حمایت از حیات و هستی اهل ابیورد فراهم ساخته بود ابتدا در خدمت خان همین منطقه قرار گرفت و پس از ازدواج پیاپی با دو دختر او، وارث حکومت محلی کوچک وی شد. آن گاه در سال ۱۱۳۹ ه.ق که شاهزاده سرگردان صفوی ([[تهماسب میرزا]]) در جستجوی یاران و همراهان فداکاری بود به او پیوست و عزم نجات ایران کرد.
سردار افشار در خلال چهار[[جنگ]] پیاپی که با شورشیان افغان داشت توانست سردسته آنان، یعنی اشرف و همراهانش را در مناطق [[مهماندوست]] [[دامغان]]، [[سردره خوار]] (نزدیک [[تهران]]) [[مورچه خورت]] اصفهان و [[زرقان]] [[فارس]] در هم بکوبد. راه را برای استقرار مجدد حکومت صفوی هموار کند. پس از آن در طول چندین نبرد بزرگ و کوچک با ترکان [[عثمانی]] که بیست سال طول کشید (به غیر از یک مورد) همه جا نادر پیروز بود. وی نیروهای عثمانی را شکست داد و آنان را از خاک ایران تا منتهی الیه [[دریای سیاه]] و [[ارمنستان]] و [[گرجستان]] بیرون راند. نیروهای [[روس|روسی]] نیز که وصیت [[پتر کبیر]] از اختلافات درونی ایران استفاده کرده بودند با سیاست و تدبیر عاقلانه وی تمامی خطه شمال و باریکه ساحلی [[خزر]] را (از [[دربند]] و [[باکو]] تا [[مازندران]]) تخلیه کردند. نادر با بهره گیری های به موقع از ضعفهایی که [[شاه تهماسب دوم]] (۱۱۴۵ – ۱۱۲۵ ه.ق.) از خود نشان داد وی را از سلطنت خلع کرد. پس از آن با خلع فرزند خردسال شاه تهماسب دوم یعنی [[عباس سوم]] از سلطنت خود در [[شوال]] سال ۱۱۴۸ ه.ق. با رای و اراده بزرگان، سرداران، ریش سفیدان و [[روحانی]]ان عالیمرتبه‌ای که در [[دشت مغان]] گرد آورده بود، سلطنت نشست. اقدامات بعدی او، سرکوبی سرکشان داخلی در قندهار و ایجاد نظم در سراسر کشور بود. از آنجا که دولت گورکانی هند جمعی از فراریان افغان را پناه داده بود و به توقعات نادر نیز وقعی نمی‌نهاد، نادر ناچار شد که عازم شبه قاره شود. نبرد فرزند قطعی میان فریقین، در منطقه کرنال در ۱۵ ذیعقده سال ۱۱۵۱ ه.ق. (۲۴ فوریه ۱۷۳۹ ه.) روی داد که به شکست محمد شاه گورکانی انجامید. نادر به همراه سپاهیان خود وارد دهلی شد پس از ضرب سکه و اعلام انقیاد حریف، دگرباره تخت سلطنت را به محمد شاه واگذاشت. پادشاه گورکانی نیز در مقابل آن، مناطق غربی آب اتک و رودخانه سند را به ایران تسلیم کرد. شهرت دارد که نادر در حین عزیمت به هند حاکمی برای کشمیر معین کرد، ولی دلایل دیگری درباره تثبیت حاکمیت او بر آن منطقه در دست نیست.
در بازگشت نادر به ایران خدایارخان عباسی (فرمانروای سند) نافرمانی آغاز نمود که نادر ناگزیر سالی را برای مطیع ساختن مجدد وی و افاغنه متمرد منطقه صرف کرد و تمشیت کامل به امور آن نواحی داد. واقعه مهم پایانی سال ۱۱۵۳ ه.ق. لشکر کشی شاه ایران به ماوراءالنهر و تصرف مناطق جنوبی [[آمودریا]] ([[جیحون]]) بود .[[ابوالفیض خان]] (از احفاد [[چنگیز]]) به شکست قطعی معترف شد و از سوی نادرشاه حکومت سمر قند و بخارا و آن سوی رودخانه تا صفحات سغد و فرغانه را به دست آورد. اما، ایلبارس خان (والی خوارزم) از در جنگ در آمد و لامحاله جان بر سر دعوی نهاد.
بدین سان، خوارزم جایگاه تاریخی خود را بازیافت و صفحات مابین دریاچه‌های آرال و مازندران تا حوالی دشت قبچاق قدیم، که با قزاقستان کنونی مطابقت دارد ،فرمان‌پذیر شدند.
نادر بر اثر اشتباهی که در تشخیص و داوری در مورد سوء قصد کنندگان به خود مرتکب شد، به فرزند ارشد خود (رضا قلی میرزا) خشم گرفت و چشمهای او را کور کرد (۱۱۵۴ ه.ق.). این فاجعه موجب شد که اعتدال روانی وی مغشوش شود و وخامت احوالش فزونی یابد. اغتشاشات داخلی لزگیها در داغستان و قیامهای محلی فارس و [[گرگان]] و دیگر نقاط همراه با لجاجتی که عثمانیها برای رد شرایط پیشنهادی وی نشان می‌دادند و از پذیرش [[مذهب]] [[شیعه]] جعفری به عنوان رکن پنجم اسلام سرباز می‌زدند، موجب گردید که نادر از لشکرکشی به [[روسیه]] و [[استانبول]] و مناطق [[ماوراءالنهر]] منصرف گردد و درگیر گرفتاریهای نفس گیر و ایذایی داخلی شود .
سرانجام هلاکت وی به دست جمعی از سرداران مقربی انجام گرفت که همگی بر جان خویش بیمناک بودند. به همین سبب با توطئه هولناکی که در یازدهم ماه جمادی الثانی سال ۱۱۶۰ در [[قوچان]] ترتیب دادند، او را از پای در آوردند.
نادر از فرمانروایانی بود که برای آخرین بار ایران را به محدوده طبیعی [[فلات]] ایران رسانید و با تدارک [[کشتی|کشتیهای]] عظیم جنگی، کوشید تا استیلای حقوق تاریخی کشور را بر آبهای شمال و جنوب تثبیت کند.
== جانشینان نادر شاه افشار ==
با افول دولت نادری، سرزمین پهناور فلات ایران که پس از مدتها به زیر یک درفش در آمده و رنگ یگانگی پذیرفته بود، از هم پاشید. همچنین، سرداران متعددی که از برکت همت و حمیت شاه افشار اعتبار و اهمیت یافته بودند (به پیروی آن بزرگ) صلای کشورگیری سردادند.
== منابع ==
*ک.توحدی.حرکت تاریخی کرد به خراسان-1366
*م.ر.آرنوا و ک.اشرافیان، دولت نادرشاه افشار، ترجمه حمید امین، انتشارات دانشگاهی، تهران، ۱۳۵۶
*[http://dbase.irandoc.ac.ir/00050/00050834.htm سیدحسین‌زاده، هدی، اوضاع سیاسی خراسان]
