|
جالوت ،جالوت، نام قرآنیِ جُلیات ،جُلیات، پهلوان تنومند فلسطینی . نام جالوت در قرآن کریم سه بار در ضمن نقل داستان جنگ فلسطینیان با بنی اسرائیل ذکر شده ( رجوع کنید به بقره : 249ـ251۲۴۹ـ۲۵۱) و اصل این داستان با تفصیل بیشتری در عهد عتیق آمده ( رجوع کنید به ادامة مقاله ) که در آن از وی با نام جُلیات یاد شده است .
منابع لغوی و تفسیری اسلامی واژة جالوت را غیرعربی دانسته اند ( رجوع کنید به راغب اصفهانی ،اصفهانی، ذیل «جلت »؛ زمخشری ،زمخشری، ذیل بقره : 247؛ جوالیقی۲۴۷؛ ،جوالیقی، ص 104؛۱۰۴؛ ابن منظور، ذیل «جلت ») تا جایی که گفته شده است دانشمندان مسلمان بر این امر اتفاق نظر دارند (جفری ،جفری، ص 97۹۷). برخی از خاورشناسان در پژوهشهای زبان شناختی خود در بارة قرآن به ریشه شناسی واژة جالوت پرداخته اند. به نوشتة هوروویتس (ص 106۱۰۶) این نام مسلّماً با واژة عبریِ t ¦lu ¦ga یا واژة آرامیِ ¦a ¢t ¦lu ¦ga (به معنای تبعید و آوارگی ) که در میان یهودیان مدینه متداول بوده ،بوده، مرتبط است . جفری (ص 98۹۸) نیز معتقد است که جالوت از راه قرآن به زبان عربی وارد شده است ،است، زیرا اثری از به کار بردنِ آن در پیش از اسلام در دست نیست (برای چکیده ای از آرای خاورشناسان در این باره رجوع کنید به همان ،همان، ص 97ـ۹۷ـ 98۹۸).
بر اساس نقل عهد قدیم هنگامی که فلسطینیان و اسرائیلیان در اطراف درة ایلاه ،ایلاه، رو در روی یکدیگر صف آرایی کردند،
جُلیات (جالوت ) از میان جماعت فلسطینیان پیش آمد و شروع به رجزخوانی و مبارزطلبی کرد. وی این کار را، که موجب هراس اسرائیلیان شده بود، صبح و شام تا چهل روز انجام داد. شاؤل (طالوت * )، فرمانده سپاه اسرائیلیان ،اسرائیلیان، وعده کرده بود که به قاتل او مال فراوان دهد و دخترش را به همسری وی در آوَرد. داوودِ جوان وقتی ندای مبارزطلبی جلیات را شنید، پس از متقاعد کردن شاؤل ،شاؤل، آمادة جنگ تن به تن با او شد. جلیات چون داوود را دید که بدون شمشیر و تنها با چوب و سنگ به جنگ او آمده است ،است، وی را تحقیر و تهدید کرد و در مقابل ،مقابل، داوود نیز او را تهدید کرد و گفت که او را خواهد کشت تا همگان بدانند خدایی هست . سپس داوود با فلاخن سنگی به پیشانی جلیات زد و او را از پای در آورد. آنگاه بر سر جنازة او آمد و با شمشیرِ خودِ او سر از تنش جدا کرد و این پیروزی موجب شکست کامل فلسطینیان و فرار آنان شد (برای تفصیل ماجرا رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، 17۱۷: 4ـ53۴ـ۵۳). سر جالوت به اورشلیم برده شد (همان ، 17۱۷: 54۵۴) و شمشیر او در معبدی در شهر نوب ماند تا اینکه به داوود برگردانده شد (همان ، 21۲۱: 9،۹، 22۲۲:10۱۰).
جالوت متولد و اهل شهر جَتّ (واقع در جنوب شرقی غزّه ) بوده و در تورات با عنوان جلیات جَتّی از او یاد شده است ( رجوع کنید بهکتاب دوم سموئیل نبی ، 21۲۱: 19ـ22؛۱۹ـ۲۲؛ کتاب اول تواریخ ایام ، 20۲۰: 5،۵، 8۸)، اگرچه احتمال داده شده که وی فلسطینی الاصل نبوده و به عنوان سرباز در خدمت سپاه فلسطینیان می جنگیده است ( رجوع کنید به > دانشنامة معیار کتاب مقدّس < ، ذیل "Goliath" ). همچنین ویژگیهای جسمانی خارق العاده ای برای او ذکر شده از جمله اینکه قدی به بلندی سه متر داشته و در نبرد با بنی اسرائیل مجهز به ادوات جنگی بسیار سنگینی بوده است ( رجوع کنید به کتاب اول سموئیل نبی ، 17: 4ـ7). آنچه در عهد قدیم آمده مبنی بر اینکه اَلحانان ،اَلحانان، نه داوود، جالوت را کشت (کتاب دوم سموئیل نبی ، 21:19)، ظاهراً اشتباه نسخه نویسان تورات است ،است، زیرا در جای دیگر (کتاب اول تواریخ ایام ، 20:5) اَلحانان قاتل برادر جالوت ،جالوت، نه جالوت ،جالوت، معرفی شده است (برای تفصیل بیشتر در بارة رفع این تناقض رجوع کنید بهد. جودائیکا ،جودائیکا، ذیل "Goliath" ؛ > دانشنامة معیار کتاب مقدّس < ، همانجا). رویارویی جالوت و داوود در شعر و هنر مغرب زمین به ویژه آثار مجسمه سازی و نقاشی مورد توجه بوده است ( رجوع کنید به د. جودائیکا ،جودائیکا، ج 5، ستون 1334ـ1337).
قصة نبرد سپاهیان طالوت و جالوت در قرآن کریم به اختصار و بدون ذکر جزئیات ،جزئیات، اینگونه آمده است : پیامبر وقتِ بنی اسرائیل ــ که در تورات نام او سموئیل ذکر شده ــ به فرمان خدا طالوت را برای جنگ با فلسطینیان به پادشاهی برگزید. اسرائیلیان پس از اعتراضاتی به پیامبرشان در بارة این انتخاب سرانجام وی را به پادشاهی پذیرفتند و تحت فرماندهی وی ،وی، راهی جنگ با جالوت و یارانش شدند. در مسیر جنگ ،جنگ، پس از گذشتن از نهری که وسیلة امتحان الاهی بود (برای تشابه این امتحان با ماجرای دیگری در تورات رجوع کنید به > دایرة المعارف قرآن < ، ذیل "Goliath" ) بیشتر سپاهیان طالوت از مقاومت در برابر جالوت و سپاهیانش اظهار ناتوانی کردند و هنگامی که سپاهیان وفادار طالوت با جالوت و سپاهش رویارو شدند از خداوند درخواست شکیبایی و پیروزی کردند و به اذن خداوند بر او پیروز گشتند و داوود، جالوت را کشت ( رجوع کنید به بقره : 247ـ251۲۴۷ـ۲۵۱).
در منابع تاریخی و تفسیری اسلامی نیز مطالبی در بارة جالوت ذکر شده است . قمی (ج 1،۱، ص 81۸۱) وی را قبطی ،قبطی، و دینوری (ص 4۴) او را از اولاد ولیدبن ریان دانسته و مسعودی (ج 1،۱، ص 61۶۱) نسب وی را چنین آورده است : جالوت بن مالودبن دبال بن حطان بن فارس . طبری (ج 1،۱، ص 467۴۶۷) قوم جالوت را از عمالقه * دانسته و از جالوت با عنوان پادشاه عمالقه یاد کرده است (نیز رجوع کنید به زمخشری ،زمخشری، ذیل بقره : 250۲۵۰). مسعودی (همانجا) آنان را از اقوام بربر شمرده و ابن خلدون (ج 2،۲، ص 100۱۰۰) جالوت را از کنعانیان دانسته است (برای تفصیل بیشتر در این باره رجوع کنید به دباغ ،دباغ، ج 1،۱، قسم 2،۲، ص 230۲۳۰).
یعقوبی (ج 1،۱، ص 49۴۹) از جالوت با عنوان غُلیاث ــ که ظاهراً ناظر به نام عبری اوست ــ نام برده و طول قامت او را پنج ذراع نوشته است . طبری (ج 1،۱، ص 469،۴۶۹، 472۴۷۲) نیز وی را جنگاور و تنومند وصف کرده است .
ماجرای رویارویی اسرائیلیان و فلسطینیان و به ویژه نبرد تن به تن جالوت با داوود به تفصیل در منابع اسلامی گزارش شده است . به نظر می رسد این گزارشها نوعاً تحت تأثیر روایت یهود از این ماجرا بوده و با افزوده ها و کاستیها و گاه تفاوتهایی به منابع تاریخی و تفسیری مسلمانان راه یافته است (برای نمونه رجوع کنید بهطبری ،بهطبری، ج 1،۱، ص 467ـ473؛ ثعلبی۴۶۷ـ۴۷۳؛ ،ثعلبی، ص 239ـ241۲۳۹ـ۲۴۱) هرچند که برخی از این گزارشها اختلافهای بسیاری با نقل یهود دارند ( رجوع کنید به قمی ،قمی، ج 1،۱، ص 82 ـ83؛۸۲ عیاشیـ۸۳؛ ،عیاشی، ج 1،۱، ص 134ـ135؛۱۳۴ـ۱۳۵؛ برای ارتباط میان گزارشهای یهودی و اسلامی از ماجرا رجوع کنید به د. اسلام ،اسلام، چاپ دوم ،دوم، ذیل مادّه ).
در بارة محل کشته شدن جالوت در منابع اسلامی اقوال مختلفی ذکر شده است . مسعودی (ج 1،۱، ص 62۶۲) بَیسان در اردن را محل نبرد دانسته و ابن عساکر (ج 17،۱۷، ص 80۸۰) قصر ام حکیم در نزدیکی مَرْج الصُفْر را محل قتل جالوت ذکر کرده است . دباغ
(ج 1،۱، قسم 1،۱، ص 539،۵۳۹، پانویس 3۳) محل این واقعه را روستایی در جنوب غربی بیت لحم می داند که امروزه خربة الشویکة خوانده می شود. نامگذاری منطقة عین جالوت * نیز ــ که روستایی بین بیسان و نابلس در فلسطین است (یاقوت حموی ،حموی، ذیل «عین الجالوت ») ــ با نبرد داوود و جالوت مرتبط دانسته شده است ( رجوع کنید به د. اسلام ،اسلام، چاپ دوم ،دوم، ذیل t" ¦lu ¦Ayn Dja ـ " ؛ نیز رجوع کنید بههاکس ،بههاکس، ذیل «جت »).
در متون اسلامی ،اسلامی، به استناد تعبیر قرآن (بقره : 249۲۴۹) غلبة اعجازآمیز داوود بر جالوت و به تبع آن پیروزی نهایی بنی اسرائیل بر فلسطینیان یادآور آن است که در جنگ و درگیری پیروزی از آنِ اهل ایمان است که خداوند آنان را یاری می کند، اگرچه در ظاهر عدّه و عُدّة کمتری داشته باشند ( رجوع کنید به قشیری ،قشیری، ج 1،۱، ص 194؛۱۹۴؛ قرطبی ،قرطبی، ج 2،۲، جزء 3،۳، ص 255۲۵۵)، چنانکه اصحاب پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم جنگ بدر را به جنگ میان سپاه طالوت و جالوت همانند دانسته و تعداد مسلمانان را در این جنگ به اندازة عدد سپاه طالوت به شمار آورده اند ( رجوع کنید به ابن حنبل ،حنبل، ج 4،۴، ص 290؛۲۹۰؛ طبرسی ،طبرسی، ج 1،۱، ص 618۶۱۸). همچنین جابربن عبداللّه انصاری ،انصاری، صحابی رسول خدا، کشته شدن عَمْروبن عَبدوَدّ به دست علی علیه السلام را در جنگ احزاب به ماجرای جالوت و داوود تشبیه کرده است ( رجوع کنید بهحاکم نیشابوری ،نیشابوری، ج 3،۳، ص 34؛۳۴؛ مفید، ج 1،۱، ص 102۱۰۲). در مثنوی مولوی (ج 2،۲، دفتر 3،۳، بیت 2495ـ2497۲۴۹۵ـ۲۴۹۷) نیز به نبرد داوود و جالوت اشارات مختصری شده است .
حقوق ايناین پایگاه اطلاع رسانی متعلق به بنيادبنیاد دايرةدایرة المعارف اسلامياسلامی ميمی باشد. استفاده از تمام يایا قسمتيقسمتی از آن، فقط با ذکر منبع مجاز است.
== منبع ==
* [[فرهنگ فارسی معین]]
* منابع : علاوه بر قرآن و کتاب مقدّس . عهد عتیق ؛عتیق؛ ابن حنبل ،حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل ،حنبل، بیروت : دارصادر، ] بی تا. [ ؛ ابن خلدون ؛خلدون؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ،دمشق، چاپ علی شیری ،شیری، بیروت 1415ـ1421۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ 1995ـ2000؛۱۹۹۵ـ۲۰۰۰؛ ابن منظور؛ احمدبن محمد ثعلبی ،ثعلبی، قصص الانبیاء، المسمی عرائس المجالس ،المجالس، بیروت : المکتبة الثقافیة ، ] بی تا. [ ؛ موهوب بن احمد جوالیقی ،جوالیقی، المعرّب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم ،المعجم، چاپ احمد محمد شاکر، قاهره 1361؛۱۳۶۱؛ محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری ،نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین ،الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی ،مرعشلی، بیروت 1406؛۱۴۰۶؛ مصطفی مراد دباغ ،دباغ، بلادنا فلسطین ،فلسطین، ج 1،۱، قسم 1،۱، خلیل ] 1973۱۹۷۳ [ ، ج 1،۱، قسم 2،۲، خلیل 1405۱۴۰۵/1985؛۱۹۸۵؛ احمدبن داوود دینوریدینوری، ، الاخبارالطوال ،الاخبارالطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره 1960،۱۹۶۰، چاپ افست قم 1368۱۳۶۸ ش ؛ش؛ حسین بن محمد راغب اصفهانی ،اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن ،القرآن، چاپ محمد سید کیلانی ،کیلانی، تهران ?] 1332۱۳۳۲ ش [ ؛ زمخشریزمخشری؛ ؛طبرسی؛ طبرسی ؛ طبری ،طبری، تاریخ (بیروت )؛ محمدبن مسعود عیاشی ،عیاشی، کتاب التفسیر ،التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی ،محلاتی، قم 1380ـ1381،۱۳۸۰ـ۱۳۸۱، چاپ افست تهران ] بی تا. [ ؛ محمدبن احمد قرطبی ،قرطبی، الجامع لاحکام القرآن ،القرآن، ج 2،۲، جزء 3،۳، بیروت ?] 1376۱۳۷۶/
1957۱۹۵۷ [ ، چاپ افست تهران 1364 ش۱۳۶۴ ؛ش؛ عبدالکریم بن هوازن قشیری ،
لطائف الاشارات ،الاشارات، چاپ ابراهیم بسیونی ،بسیونی، قاهره 1981ـ1983؛۱۹۸۱ـ۱۹۸۳؛ علی بن ابراهیم قمیقمی، ، تفسیرالقمی ،تفسیرالقمی، چاپ طیب موسوی جزائری ،جزائری، قم 1404؛۱۴۰۴؛ مسعودی ،مسعودی، مروج (بیروت )؛ محمدبن محمد مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد ،العباد، قم : دارالمفید، ] بی تا. [ ؛ جلال الدین محمدبن محمد مولوی ،مولوی، کتاب مثنوی معنوی ،معنوی، چاپ رینولد آلن نیکلسون ،نیکلسون، تهران : انتشارات مولی ، ] بی تا. [ ؛ جیمز هاکس ،هاکس، قاموس کتاب مقدس ،مقدس، بیروت 1928،۱۹۲۸، چاپ افست تهران 1349۱۳۴۹ ش ؛ش؛ یاقوت حمویحموی؛ ؛ یعقوبی ،یعقوبی، تاریخ ؛
Encyclopaedia Judaica ,، Jerusalem 1978۱۹۷۸-1982۱۹۸۲; EI 2۲ ,، s.vv. " ـ Ayn Dja ¦lu ¦t" (by B. Lewis),، "Dja ¦lu ¦t" (by G. Vajda); Encyclopaedia of the Qur ,، a ¦n ,، ed. Jane Dammen Mc Auliffe,Auliffe، Leiden: Brill,Brill، 2001۲۰۰۱- ,، s.v. "Goliath" (by James E. Lindsay); Josef Horovitz,Horovitz، Koranische Untersuchungen ,، Berlin 1926۱۹۲۶; The International standard Bible encyclopedia ,، ed. Geoffrey W.Bromiley,Bromiley، Michigan: William B.Eerdmans,Eerdmans، 1979۱۹۷۹-1988,۱۹۸۸، s.v. "Goliath" (by Roland K. Harrison); Arthur Jeffery,Jeffery، The foreign vocabulary of the Qur ,، a ¦n ,، Baroda 1938۱۹۳۸.
/ اکرم ارجح و مهرداد عباسی /
| 