سده نوزدهم میلادی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز r2.7.3) (ربات: افزودن ba:XIX быуат |
جز ربات:زیباسازی+املا (۴٫۲) |
||
خط ۱۲:
'''سدهٔ ۱۹ میلادی''' به فاصلهٔ بین سال‌های [[۱۸۰۱ (میلادی)|۱۸۰۱]] تا [[۱۹۰۰ (میلادی)|۱۹۰۰]] در [[گاهشماری گریگوری]] گفته می‌شود. این دوره برابر با سال‌های بین [[۱۱۷۹]] تا [[۱۲۷۸]] در [[گاهشماری خورشیدی]] است.
گاهی اوقات مورخین از «سدهٔ نوزدهم میلادی» برای اشاره به [[دوران تاریخی]] بین سال‌های [[۱۸۱۵ (میلادی)|۱۸۱۵]] ([[۱۱۹۳]]) ([[کنگره وین|کنگرهٔ وین]]) تا [[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]] ([[۱۲۹۲]]) (آغاز [[جنگ جهانی اول]]) استفاده می‌کنند. [[اریک هابس‌باوم]] نیز اصطلاحی به نام «[[سده نوزدهم میلادی طولانی|سدهٔ نوزدهم میلادی طولانی]]» برای اشاره به سال‌های بین [[۱۷۸۹ (میلادی)|۱۷۸۹]] ([[۱۱۶۷]]) تا [[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]]
در این سده [[امپراتوری عثمانی|امپراتوری‌های عثمانی]]، [[امپراتوری اسپانیا|اسپانیا]] و [[امپراتوری پرتغال|پرتغال]] نابود شدند و [[امپراتوری مغول|امپراتوری‌های مغول]] و [[امپراتوری روم مقدس|روم مقدس]] نیز به پایان رسیدند.
خط ۴۰:
در بسیاری از کشورهای اروپایی به ویژه [[آلمان]] انقلاب صنعتی به وجود آمد. این انقلاب تا پایان این سده با ساخت کارخانجات و راه‌آهن در تمامی سطح قاره گسترش پیدا کرد.
هر چند که تأثیر [[رومانتیسم]] تا حدود زیادی در [[دوره ویکتوریایی|دورهٔ ویکتوریایی]] قابل مشاهده بود ولی در میانهٔ این سده با مخالفت‌های جدی مواجه شد: بسیاری از اکتشافات علمی مثل [[نظریه تکامل داروین|نظریهٔ تکامل داروین]] و نظرات [[
جمهوری [[ایتالیا]] در [[۱۷ مارس]] [[۱۸۶۱ (میلادی)|۱۸۶۱]] ([[۲۶ اسفند]] [[۱۲۳۹]]) تشکیل شد. شاه [[ویکتور امانوئل دوم]] توانست استان‌های ایتالیایی شبه جزیره را تحت یک ملت با هم متحد سازد. [[کنت کامیلو بنسو دی کاوور]] و [[جوزپه گاریبالدی]] نقش مهمی در طرح‌ریزی این اتحاد داشتند. شهر [[رم]] تا سال [[۱۸۷۰ (میلادی)|۱۸۷۰]] ([[۱۲۴۸]]) تحت کنترل پاپ بود. در این سال ارتش ایتالیا از طریق راه پورتا پیا به [[استان واتیکان]] وارد شدند. رم به ایتالیا ضمیمه شد ولی پاپ از امضای پیمان سر باز زد و به دژ گاندولفو پناه برد. از آنجا نیز حکمی اعلام کرد که طبق آن هرگونه مشارکت کاتولیک‌های ایتالیایی در زندگی سیاسی معادل ارتداد به شمار می‌رفت. [[ترنتینو]] و [[تیرول جنوبی]] در سدهٔ بعدی و پس از سال [[۱۹۱۸ (میلادی)|۱۹۱۸]] ([[۱۲۹۶]]) به خاک ایتالیا ضمیمه شدند. این چنین شد که روند متحدسازی ایتالیا که توسط ویکتور امانوئل دوم در [[سلسله ساووی|سلسلهٔ ساووی]] طرح‌ریزی شده بود به سر انجام رسید.
خط ۱۵۶:
* [[۱۸۷۴ (میلادی)|۱۸۷۴]] - ([[۱۲۵۲]]): [[کمپانی هند شرقی]] [[بریتانیا]] از بین رفت.
* [[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]] - [[۱۸۷۶ (میلادی)|۱۸۷۶]] - (([[۱۲۹۲|۹۲]]-[[۱۲۵۴]]): گسترش کلان جمعیت، سرزمین، صنعت و دارایی [[ایالات متحده]] که از آن به عنوان [[عصر طلایی آمریکا]] یاد می‌شود.
[[۱۸۷۷ (میلادی)|۱۸۷۷]] - ([[۱۲۵۵]]): [[اعتصاب بزرگ کارکنان راه‌آهن آمریکا|اعتصاب بزرگ کارکنان راه‌آهن]] در [[ایالات متحده]] که احتمالاً اولین [[اعتصاب|اعتصاب سراسری کارگری]] در دنیا
* [[۱۸۷۸ (میلادی)|۷۸]]-[[۱۸۷۷ (میلادی)|۱۸۷۷]] - ([[۱۲۵۶|۵۶]]-[[۱۲۵۵]]): وقوع [[جنگ روسیه و عثمانی (۱۸۷۸-۱۸۷۷)|جنگ دیگری بین روسیه و عثمانی]] موجب آزادی [[بالکانی‌ها]] از سلطلهٔ [[امپراتوری عثمانی]] شد.
* [[۱۸۷۸ (میلادی)|۱۸۷۸]] - ([[۱۲۵۶]]): ساخت اولین سویچر تجاری تلفن در [[نیوهاون]] [[کانکتیکات]].
خط ۲۰۳:
=== [[نقاشی]] ===
[[پرونده:Claude Monet, Impression, soleil levant, 1872.jpg|بندانگشتی|[[دریافتی از طلوع آفتاب]] اثر نقاش فرانسوی [[کلود مونه]] ([[۱۸۴۰]] - [[۱۹۲۶]] میلادی) که نام [[امپرسیونیسم]] از آن گرفته
[[رئالیسم (هنر)|رئالیسم]] و [[رمانتیسیم|رمانتیسمی]] که در ابتدای سدهٔ ۱۹ وجود داشت موجب به وجود آمدن [[امپرسیونیسم]] و [[پساامپرسیونیسم]] در سال‌های پایانی این سده شد. [[پاریس]] به عنوان پایتخت هنری جهان آن روزگار شناخته می‌شد. نقاشان مشهور این سده عبارت‌اند از:
* [[پل سزان]]
خط ۲۱۱:
* [[تئودور گریکالت]]
* [[ونسان ون گوک]]
* [[جین
* [[ادوار مانه]]
* [[هنری دو تولوز لاترک]]
خط ۲۳۴:
[[پرونده:Jane Austen (chopped) 2.jpg|بندانگشتی|[[جین آستن]]]]
ادبیات سدهٔ نوزدهم با [[رمانتیسم]] آغاز شد. رمانتیسم که جنبشی
گانکورت‌ها و [[امیل زولا]] در [[فرانسه]] و [[جیووانی ورگا]] در [[ایتالیا]] برخی از بهترین رمان‌های ناتورالیست را تولید کردند.رمان‌های ناتورالیست ایتالیا از آن جهت اهمیت دارند که توانستند نقشه‌ای اجتماعی از یک ایتالیای متحد که تا پیش از آن از گوناگونی نژادی و فرهنگی آن بی‌خبر بودند به مردم ارائه دهند. در [[۲۱ فوریه]] [[۱۸۴۸ (میلادی)|۱۸۴۸]] ([[۲ اسفند]] [[۱۲۲۶]]) [[کارل مارکس]] و [[فردریش انگلس]] [[اعلامیه کمونیسم|اعلامیهٔ کمونیسم]] را منتشر کردند.
خط ۲۴۳:
* [[استفان مالارم]]
* [[الکساندر پوشکین]]
* [[الکساندر
* [[امیلی برونته]]
* [[امیلی دیکینسون]]
خط ۲۹۶:
=== [[دین]] و [[فلسفه]] ===
جنبش روز پایانی مقدس در سدهٔ ۱۹ توسط [[جوزف اسمیت کوچک]] و [[بریگهام یانگ]] معرفی شد که بعدها نظریات، تکالیف و فرهنگ آن به [[مورمونیسم]] شهرت یافت. در سال [[۱۸۴۴ (میلادی)|۱۸۴۴]] ([[۱۲۲۲]]) بازرگانی جوان در ایران ادعا کرد که [[باب]](که در عربی به معنای «دروازه» می‌باشد) است و کیش [[بابی]] را بنیان گذاشت. او ادعا کرد که نایب شخصی است که «خدا به او رسالت خواهد داد». در سال [[۱۸۶۳ (میلادی)|۱۸۶۳]] ([[۱۲۴۱]]) [[بهاالله]] که خود یکی از پیروان باب بود، خود را به عنوان موعودی که تمامی ادیان مژدهٔ آمدنش را داده‌اند اعلام کرد. او
[[پرونده:Karl Marx 001.jpg|بندانگشتی|چپ|[[کارل مارکس]]]]
* [[میخائیل باکونین]]، آنارشیست
* [[
* [[هگل|جرج ویلهلم فردریش هگل]]، فیلسوف
* [[سورن کیرکه‌گارد]]، فیلسوف
خط ۳۰۷:
* [[راماکریشنا پاراماهامسا]]، صوفی هندو
* [[آرتور شوپنهاور]]، فیلسوف
* [[کلود هنری دو روروی]]،
* [[ویلیام موریس]]، اصلاح‌طلب اجتماعی
خط ۳۲۱:
* [[ویلیام اوارت گلدستون]]، نخست‌وزیر بریتانیا
* [[اولیسز اس گرنت]]، ژنرال و رئیس‌جمهور آمریکایی
* [[تئودور هرتزل]]،
* [[اندرو جکسون]]، ژنرال و رئیس‌جمهور آمریکایی
* [[توماس جفرسون]]، سیاست‌مدار، فیلسوف و رئیس‌جمهور آمریکایی
خط ۳۳۶:
== اختراعات، اکتشافات و نوآوری‌ها ==
[[پرونده:View from the Window at Le Gras, Joseph Nicéphore Niépce.jpg|بندانگشتی|یکی از اولین عکس‌های گرفته‌شده، که در سال [[۱۸۲۶ (میلادی)|۱۸۲۶]] ([[۱۲۰۴]]) توسط [[نیسفور نیپسه]] تولید
تحقیق در دانشگاه‌های تحقیقاتی نظیر [[دانشگاه برلین]] و آزمایشگاه‌های ثبت‌شده همچون [[پارک منلو]] ادیسون صنعتی شده و باعث رشد سرعت اکتشافات و نوآوری‌ها می‌شود.
* [[فروشگاه‌های زنجیره‌ای]]
| |||