فر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فرّ''' یا '''فَرّه''' ({{آوانویسی|فَرْرَهْ}} یا {{آوانویسی|فَرْره}}) مفهومی در [[اساطیر ایران|اساطیر ایرانی‌است]]. فر موهبت یا فروغی ایزدی <ref>دوستخواه ۱۰۱۷</ref> است که شخص با انجام خویشکاری‌های خود<ref>بهار ۱۵۶</ref> و رسیدن به درجه‌ای از کمال به دست می‌آورد. عضو هر طبقهٔ اجتماعی می‌تواند فرّ مربوط به خود را بدارد. در اساطیر ایران ترکیب‌های فرّهٔ ایزدی، فرّهٔ شاهی، فرّهٔ ایرانی، فرّهٔ کیانی، فرّهٔ موبدی و فرّهٔ پهلوانی بیشتر از بقیه به کار رفته‌اند. مشروعیت شاهان وابسته به فره‌مندی ایشان بود. شاه مشروع شاهی بود که دارای فرّه شاهی که گاه به صورت فرّهٔ ایزدی هم یادذکر می‌شود باشد. فر تنها متعلق به افراد/ایرانیان پاک است و با بدی کردن و غرور و همانندامثال آن هم از دست تواند رفت. در اساطیر ایران نمونه هاییمواردی هست که به سبب غرور یا خطاهای بزرگِ شاه فره از وی گسسته و مشروعیت از دست رفته‌است. دو نمونهمثال [[کاووس]] و [[جمشید]] از آن میانقابل هستندذکرند.

بارزترین جلوهٔ فر تابندگی آن است. کسی که دارای فرّه است رخساری تابنده می‌دارد. به تابندگی افراد فره‌مند در اساطیر بسیار اشاره شده‌است. مثلاً در ''[[شاهنامه]]'' چون [[تهمورثطهمورث]] از بدی پالوده می‌گردد فرهٔ ایزدی از او تافتن می‌گیرد. نامی ترینمعروف‌ترین این تابندگی‌ها [[جمشید]] راست چنان‌که جزء دوم نام وی ''شید'' به معنی درخشان است و نام اصلی وی ''جم'' است.

فرّ هنگام گسستن از افراد یا پیوستن به ایشان نمودهای دیگری هم می‌یابد. برای نمونه فرّه از جمشید در هیئت مرغی (مرغ وارغنه) گسست<ref>زامیاد یشت بندهای ۳۴ تا ۳۸</ref> و یا در هیئت غُرمی (=میش کوهی) به تک در پی [[اردشیر بابکان]] روان بود تا سرانجام به وی پیوست.<ref>برای نمونه «به دمّ سواران یکی غرم پاک/چو اسپی همی برپراگند خاک» (ب ۳۱۲۱۷) برای خواندن جزئیات بیشتر نگاه کنید به شاهنامه [«گریختن اردشیر از پیش اردوان» ] (ص ۱۳۹۲–۱۳۹۴)</ref> فرّه در هیئت غرم روایتی‌است که در ''[[شاهنامه]]'' آمده‌است. در ''[[کارنامه اردشیر بابکان|کارنامهٔ اردشیر بابکان]]'' نیزهم روایتی همانندمشابه یادذکر شده‌است که برّ‌ه‌ای از پس ایشان [اردشیر و کنیزکی که با وی گریخته بود] همی‌دوید.<ref>Kārnāmag ī Ardaxšīr ī Pābagān iv:11</ref>

در اوستا این کلمه به صورت ''خورنه'' یا ''خورننگْه'' <ref>دوستخواه ۱۰۱۷</ref> آمده‌است. صورت [[پارسیفارسی میانه|پهلوی]] آن ''خورّه'' ''xwarrah'' و به معنی شکوه و خوشبختی‌است.<ref>مکنزی←xwarrah (ص. ۱۶۶).</ref> در نوشته‌های [[مانوی]] این واژه به صورت آشناتر ''farrah'' (با املای ''frh'' یا ''prh'') آمده‌است.<ref>Boyce → frh (p. 39){{چر}}</ref> در اواخر دوران ساسانی معنی فرّ دگرگونیتحول یافته و تبدیل به ''بخت'' شده بود. [[مهرداد بهار]] این دگرگونیتحول را به خاطر شرایط و فشار طبقاتی ساسانیان می‌داند که به موجب آن ورزیدن درست خویشکاری‌ها (چنانکه از مفهوم ابتدایی فر بر می‌آید) باعث به دست آوردن فرّه نمی‌شده‌است و نیز دست‌کشیدن از انجام خویشکاری‌ها موجب از دست دادن فرّه.<ref>بهار ۱۵۶–۱۵۷</ref>