بحر قریب

بحرِ قَریب در اصطلاح عروضی، به بحر شعری مختلف‌الارکان از ترکیب و تکرار سه رکن «مَفاعیلُن/ مفاعیلن/ فاعِلاتُن» یا زحافات آنها تشکیل شده‌است. این بحر با بحور هزج و مضارع نزدیکی و قرابت دارد. (مفاعیلن/ مفاعیلن/ فاعلاتن: وتد مقرون، دو سبب خفیف/ وتد مقرون، دو سبب خفیف/ سبب خفیف، وتد مقرون، سبب خفیف «°°|°|°|/ °°|°|°|/ °|°°|°| ᴗ – – –/ ᴗ – – –/ – ᴗ – –»)

از بحرهای مختص زبان فارسی است اما شکل سالم آن کاربرد چندانی ندارد. وزن سالمِ کامل آن:

مفاعیلن مفاعیلن فاعلاتن (ل - - -/ ل - - -/ - ل - -): بحر قریب مسدس سالم

اوزان پرکاربرد آن:

• مفاعیلُ مفاعیلُ فاعلن: بحر قریب مسدس مکفوف محذوف

خرد را عجب آید از این نبید / و زان کو به نبیدش دل آرمید (ملک الشعرای بهار)

• مفعولُ مفاعیلُ فاعلاتن: بحر قریب مسدس اخرب مکفوف (سالم عروض و ضرب)

زحافات

زحافات (تغییرات) مشهور بحر قریب از مفاعیلن: (قَبض - کَفّ - خَرب - خَرم) و از فاعلاتن: (حذف – سلخ) است.

از مفاعیلن:

1. مفاعلن: مقبوض
2. مفاعیلُ: مکفوف
3. مفعولن: اَخرم
4. مفعولُ: اَخرب

از فاعلاتن:

1. فاعلن: محذوف
2. فَع: مسلوخ (مطموس یا مجحوف)

اوزان

اوزان پرکاربرد بحر قریب:

• مفاعیلن مفاعیلن فاعلاتن: بحر قریب مسدس سالم
• مفاعیلُ مفاعیلُ فاعلن: بحر قریب مسدس مکفوف محذوف*
• مفعولُ مفاعیلُ فاعلاتن: بحر قریب مسدس اخرب مکفوف (سالم عروض و ضرب)*
• مفعولُ مفاعیلُ فاعلن: بحر قریب مسدس اخرب مکفوف محذوف
• مفاعیلُ مفاعیلُ فاعلاتن: بحر قریب مسدس مکفوف
• مفعولُ مفاعلن فع: بحر قریب مسدس اخرب مقبوض مسلوخ
• مفعولن مفعولُ فاعلاتن: بحر قریب مسدس اخرم اخرب

پانویس

* اوزان پرکاربرد

منابع

• عروض و قافیه؛ نگاهی تازه به اوزان و ضراب‌آهنگ شعر فارسی، مؤلف: حسن مددی، تهران: تیرگان، پ نخست: ۱۳۸۵.
• عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، مؤلف: عباس ماهیار، مشاور مجموعه: حسن انوری، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم: ۱۳۷۹.