بحر مشاکل

بحرِ مُشاکِل در اصطلاح عروضی، به بحر شعری مختلف‌الارکان از ترکیب و تکرار سه رکن «فاعِلاتُن/ مَفاعیلُن/ مفاعیلن» یا زحافات آنها تشکیل شده‌است. مشاکل در لغت به معنی همانند و هم‌شکل و این بحر عکس بحر قریب است. آنرا «بحر اخیر» نیز گفته‌اند. (فاعلاتن/ مفاعیلن/ مفاعیلن: سبب خفیف، وتد مقرون، سبب خفیف/ وتد مقرون، دو سبب خفیف/ وتد مقرون، دو سبب خفیف «°|°°|°|/ °°|°|°|/ °°|°|°| – ᴗ – –/ ᴗ – – –/ ᴗ – – –»)

از بحرهای مختص زبان فارسی است اما شکل سالم آن چندان متداول نیست. وزن سالمِ کامل آن:

فاعلاتن مفاعیلن مفاعیلن (- ل - -/ ل - - -/ ل - - -): بحر مشاکل مسدس سالم

وزن پرکاربرد آن:

• فاعلاتُ مفاعیلُ فعولن: بحر مشاکل مسدس مکفوف محذوف

ای نگار سیه چشم سیه موی / سرو قدّ نکو روی نکو گوی (المعجم)

زحافات

زحافات (تغییرات) مشهور بحر مشاکل از فاعلاتن: (کفّ) و از مفاعیلن: (کَفّ - حذف) و است.

از فاعلاتن:

1. فاعلاتُ: مکفوف

از مفاعیلن:

1. مفاعیلُ: مکفوف
2. فعولن: حذف

اوزان

اوزان پرکاربرد بحر مشاکل:

• فاعلاتن مفاعیلن مفاعیلن: بحر مشاکل مسدس سالم
• فاعلاتن مفاعیلن فعولن: بحر مشاکل مسدس محذوف
• فاعلاتن فعولن: بحر مشاکل مربع محذوف
• فاعلاتُ مفاعیلُ فعولن: بحر مشاکل مسدس مکفوف محذوف*
• فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلاتُ فعولن: بحر مشاکل مثمن مکفوف محذوف [الآخر]
• فاعلاتُ فعولن| فاعلاتُ فعولن: بحر مشاکل مثمن مکفوف محذوف
• فاعلاتُ فعولن: بحر مشاکل مربع مکفوف محذوف

پانویس

* اوزان پرکاربرد

منابع

• عروض و قافیه؛ نگاهی تازه به اوزان و ضراب‌آهنگ شعر فارسی، مؤلف: حسن مددی، تهران: تیرگان، پ نخست: ۱۳۸۵.
• عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، مؤلف: عباس ماهیار، مشاور مجموعه: حسن انوری، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم: ۱۳۷۹.