دره عباس‌آباد

دره عباس‌آباد دره‌ای در کوهستان الوند است. ابتدای آن در جنوب غربی شهر همدان قرار دارد و در همان جهت تا محل کتیبه‌های گنجنامه ادامه پیدا می‌کند. پس از کتیبه‌ها مسیری جنوبی پیدا کرده و تاریک‌دره خوانده می‌شود. به همین جهت این دره در ابتدا به عباس‌آباد در میانه به دره گنج‌نامه و در سمت بالاتر به تاریک‌دره شهرت دارد.
یکی از راه‌های باستانی که همدان را به مناطق غربی کشور متصل کرده است؛ در داخل این دره قرار دارد که گویا راه میان‌بُر نامیده می‌شده‌است. این راه از مدخل دره شروع و پس از گذشتن از کتیبه، از کنار رودی که در تاریک‌دره جاری است می‌گذشت و از نیمه‌های تاریک‌دره از دره‌ای فرعی که به گردنه تویسرکان منتهی می‌شد و جهتی شرقی-غربی داشت؛ می‌گذشته است و به شهر تویسرکان و از آنجا به سایر مناطق غربی کشور پیوند می‌خورد. وجود سنگ‌نبشته هخامنشی در کنار این جاده و همچنین آتشکده بهرام در دره اهمیت این جادهٔ میان‌بر را نشان می‌دهد.

هم‌اکنون ویرانه‌ها و بقایای ساختمان «مطبخ خسرو» مربوط به دوره ساسانی در دامنه کوه الوند و نزدیک گنج‌نامه (بخشی که تاریک دره خوانده می‌شود) باقی‌مانده‌است که قدمت آن به زمان خسروپرویز شهریار ساسانی می‌رسد. (خاستگاه ساسانیان در پارس بوده ولی در سال‌های آخر پادشاهی ساسانیان به‌دلیل افزایش گرما در مناطق جنوبی‌تر ایرانشهر، شمال و شمال غرب ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفت، از که نوادگان ساسانیان از مناطق شمالی برخاسته‌اند ).

این منطقه از زمان فرمانروایی مادها، هخامنشیان تا دوران صفوی (شاه عباس) مورد توجه شاهان دوره‌های تاریخی گوناگون بوده است. در محدوده این منطقه، ییلاقی سر سبز و خوش آب و هوا فضای مناسبی برای تفرج و چراگاهی برای پرورش اسب‌های نیروی نظامی پادشاهی وجود داشته است.

چشم انداز وسیع و گسترده باغ‌های پلکانی یا باغ تراس Terraced garden این منطقه که متناسب با فرم دره فضاسازی شده و از رطوبت و خنکی رودخانه بهره می‌برده مشهور است. تراس به عنوان یک سکوی تماشای مرتفع در سنت باغبانی ایرانی کهن تظاهر داشته است، جایی که باغ محصور، یا بهشت، از یک چادر تشریفاتی قابل مشاهده بود و حسی شاهانه ایجاد می‌کرد. باغ‌ تراس‌ها از یک سنت تاریخی کهنسال چون باغ‌های معلق بابل که باید بر روی یک کوه مصنوعی با تراس‌های پلکانی، و زیگورات ساخته می‌شدند سرچشمه می‌گیرند.

رودخانه تبنابر

رودخانه تبنابر از کوه الوند سرچشمه می‌گیرد و از بخش باختری شهر همدان می‌گذرد. این رود در انتها، در نزدیکی آبادی گراچقابه به رود خاکو می‌ریزد. این منطقه زمانی جزو حومه تلقی می‌شد ولی امروزه با گسترش چشمگیر شهر، بخشی از شهر محسوب می‌شود و ایستگاه اتوبوس شهری منطقه بلوار ارم در میدان عباس‌آباد دایر است.

آسیاب قطار آبی تاریخی

در نزدیکی بلوار کولاب و باغ‌های عباس‌آباد همدان رودخانه‌ای تاریخی در میان دره تبنابر (به نام رودخانه تبنابر) وجود دارد.

این ناحیه از شهر همدان بدلیل نزدیکی به گنجنامه از ارزش خاص تاریخی برخوردار است.

در این منطقه کوچه‌باغ‌ قدیمی به نام آسیاب‌قطار _{Water mill Garden Alley} قرار دارد که بدلیل چشم انداز کوه و رودخانه تبنابر زمرد عباس‌آباد نام گرفته است.

نام قدیمی آسیاب قطار به ردیفی از آسیاب‌های آبی قدیمی _{Water mill} در این منطقه اشاره دارد.

آسیاب قطار آبی تاریخی

دکتر اسماعیل همتی ازندریانی عضو هیات علمی باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا و سرپرست گروه کاوش آسیاب قطار آبی تاریخی دانشگاه بوعلی‌سینا: در مجاورت رودخانه‌ی تبنابر، در بین زمین‌های دانشگاه جاری است، آسیاب قطار آبی شناسایی شد. پس از هماهنگی‌های لازم و اخذ مجوز کاوش، کاوش‌های باستان‌شناسی با هدف خواناسازی و شناسایی بقایای معماری در این محل آغاز شد.

خوشبختانه در حین انجام کاوش‌ها، کانال و آب‌راهه جهت انتقال آب از رودخانه به آسیاب، چندین فضای معماری، سنگ آسیاب و یافته‌های سفالی و ... نیز کشف و شناسایی گردید.

این یافته‌های فرهنگی عمدتا مربوط به قرون متاخر اسلامی و دوره قاجار است، و براساس شواهدی که تا امروز بدست آمده، تا اوایل قرن معاصر مورد استفاده بوده است.

با توجه به موقعیت قرارگیری آسیاب قطار در اراضی دانشگاه و در محدوده شهر همدان، با کاوش باستان‌شناسی، حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند، می‌توان آن را تبدیل به یک سایت - موزه گردشگری کرده و به یک جاذبه گردشگری جالب در یک محیط آکادمیک و دانشگاهی تبدیل نمود.

طبیعت و گونه‌های جانوری بومی دره عباس آباد

طبیعت و گونه‌های جانوری بومی دره عباس آباد (تبنابر) دارکوب، هدهد یا شانه‌ به سر، چلچله کوهی Eurasian crag martin، سینه سرخ Common linnet و دم‌جنبانک Motacilla، فاخته،  سنجاب، خرگوش و خرگوش صحرایی Lepus، خرگوش غربی Brown Hare، جوجه تیغی و لاک پشت و شاه‌ باز Aquila heliaca پروانه‌های منطقه کوهستانی، برنتیس دافنه، ماکولینا آریون، پلبجوس آرگیرومون، ملانارگیا گالاتا و پارناسیوس آپولو، پروانه‌هایی چون آپولوی کوچک، آرگوس قهوه‌ای شمالی... دیدن پروانه پرطاووس گلابی شبگرد (بزرگترین پروانه‌ی ایران) نادر است.

در کوهستان الوند هم قوچ، میش، بزکوهی و عقاب سیاه به چشم می‌خورد.

منابع

• گروسین، هادی (۱۳۹۰). جغرافیای تاریخی و زیستگاه‌های دره‌ای الوند. همدان: شهر اندیشه. شابک ۹۶۴-۷۴۸۳-۶۸-۶.