زبان زَرگَری[۱] یک زبان فراساخته است[۲] که بین اصناف بازار رایج بوده‌است. اساس ساختن آن همان زبانی است که مردم یک آبادی یا یک شهر با آن صحبت می‌کنند ولی واژگان را طوری دستکاری می‌کنند که غیر از خود آن گروه آن را نمی‌فهمند. این نوع زبان‌ها بین اصناف و پیشه‌وران و گاهی اقلیت‌های ایران مانند یهودیان یا گروه‌های کوچکی مثل کولی‌ها رواج دارد قدمت زبان‌های ساختگی در ایران حداقل به نخستین سند موجود که در سال ۳۷۲ قمری نوشته شده‌است برمی‌گردد. در واژه‌نامه دهخدا از این زبان‌ها به‌عنوان لوتر[۳] یا لوترا نیز نام برده شده‌است. زبان مرغی،[۴] زبان سیدی، زبان لامی،زبان گلسرخی پس رشی، زبان گنجشکی[۴] و مانند آن نیز از همین خانواده‌اند.

زرگری
ساخته‌شده توسطپیشه‌وران و اقلیت‌ها
تنظیم و استفادهگروه‌های اجتماعی خاص
هدف
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹

باید بین این زبان با زبان زرگری رومانو که در برخی روستاهای ایران مثل آبیک قزوین استفاده می‌شود تفاوت قائل شد چون به کل دو چیز متفاوتند.

در این زبان پس از هر یک از حروف واژگان، حرف ز می‌آورند؛ چنان‌که جمله «من می‌آیم» را چنین می‌گویند: «مَزَ نَزَ می زی آزا یَزَ مَزَ». این زبان در دروز و احساء و دمشق نیز رواج دارد و زقزقة و لسان‌العصافیر نامیده می‌شود.[۵] زبانی است غیرمعمول که دو کس با هم قرار دهند و چون با یکدیگر سخن گویند دیگران نفهمند. در این زبان عادت بر آن است که حرفی مخصوص را در همه واژگان تبدیل به حرف دیگر (مخصوصا «ز») کنند.

پیشینه

ویرایش

دکتر هاینریش بروگش در سفرنامه جامع و انتقادی خود که در سال‌های ۱۸۵۹–۱۸۶۰ میلادی دربارهٔ اوضاع اجتماعی-سیاسی ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار تألیف نموده‌است، تفاوت این زبان با زبان زرگری رومانو را متوجه نشده و راجع به زبان زرگری چنین توضیح می‌دهد:

فارسی زرگری[۶]
یک یزه کیزه
دو دوزو تازه
سه سه زه تازه
بیست بیزیستازه
صد صزد تازه
هزار هزارتازه
دِه دِزه
بزرگ بزرگه زه

دستور زبان

ویرایش

زبان زرگری در حقیقت یک زبان نیست بلکه اعمال کدگذاری روی آواهای واژگان است. با این تفسیر بسیاری زبان‌ها را می‌توان به صورت زرگری بیان کرد اگرچه این قاعده تاکنون تنها روی زبان فارسی انجام شده‌است. برای بیان یک واژه در زبان زرگری واژه به سیلاب‌های تشکیل دهنده آن تقسیم می‌شود. هر سیلاب زبان فارسی شامل با یک صامت (حرف بی صدا) و یک مصوت (حرف صدادار) شروع می‌شود. در زبان زرگری هر سیلاب دو بار ادا می‌شود با این تفاوت که در سیلاب دوم حرف ز جایگزین صامت اول می‌شود و بقیه سیلاب به همان صورت تلفظ می‌شود.

به مثال‌های زیر توجه کنید:

پل = پ + ُ + ل = صامت + مصوت + صامت = پُزُل pozol

بابا = با + با = بازا + بازا = بازابازا baazaabaazaa

تو = توزو! tozo

من = مزن mazan (در این مثال حرف ” ن ” جزء سیلاب اول است و «ز» نمی‌گیرد. همان‌طور تلفظ می‌شود)

او = اوزو oozoo

دب (مثل دب اکبر) = دزب dozob

خر = خزریزی khazarizi

شما = ش + ما = شز مازا shozo mazaa

چرا = چٍ + را = چز رازا chezeraazaa

تنی = ت + نی = تز نیزی taza nizi

کیو (به معنی ”چه کسی را”) = کی + یو = کیزی یوزو kizi yozo

بیا = بی + یا = بیزی یازا bizi yaza

چطوری = چ + طو + ر ی = چزطوزو ریزی cheze tozo rizi

مثال = م + ثال = مزثازال meze saazaal

می‌تونی = می+ تو + نی = میزی توزو نیزی mizi toozoo nizi

کتاب = ک + تاب = کزتازاب keze taazaab (در این مثال حرف ” ب ” جزء سیلاب دوم است و «ز» نمی‌گیرد. همان‌طور تلفظ می‌شود)

ویکی‌پدیا = وی + کی + پ + دی + یا = ویزی کیزی پِزِ دیزی یازا wizi kizi peze dizi yaazaa

موبایل = مو + بایل = موزو بازایل mozobaazaail

مبل = موزبل mozobl

بازار = با + زار = بازا زازار baazaa zaazaar

اصول کلی ساخت سیلاب دوم به شکل زیر است. حرف z نشان دهنده همخوان /ز/ است.

نمونه معادل زرگری سیلاب جایگزین سیلاب
بابا بازابازا CVzV CV
ادمونتون ازدموزونتوزون VzVC VC
دریا دزریازا CVzVC CVC

پانویس

ویرایش
  1. http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-ef228bf89ab24220bb4cb51a1c083f8d-fa.html
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۰۹.
  3. http://www.loghatnaameh.com/dehkhodasearchresult-fa.html?searchtype=0&word=2YTZiNiq2LE=
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ زبان گنجشکی - [ cfhk k a d ][پیوند مرده]
  5. لغت‌نامه دهخدا
  6. ضبط دکتر بروگش از لهجه زرگری، خالی از اشتباه نیست.

منابع

ویرایش
  • Reise der K. Preußischen Gesandtschaft nach Persien - H. Brugsch