تباک

تَباک یا سباک در شاهنامه شاهزاده جهرم و از نزدیکان اردشیر بابکان بود. طبق برخی نسخ شاهنامه تدبیر و دوراندیشی او و مردان رزم‌آور جهرم که به یاری اردشیر برخاسته بودند، منجر به شکست اردوان و برقراری پادشاهی اردشیر بر ایران شد.

نام

نام تباک در کارنامه اردشیر پاپکان به پهلوی «بواک» و «بونک» خوانده می‌شود و در هر حال حرف اول آن «ب» است نه «ت» و بنابراین «بناک» اصح است. در برخی از نسخ شاهنامه از او به نام «سباک» یاد شده است.

در شاهنامه

اردشیر پس از فرار از دربار اردوان همراه با یک کنیز و سپاهیانی که در راه جمع کرده بود به سوی استخر که مقر بهمن بود، رفت. در آنجا تباک با هفت پسرش و لشکری فراوان به اردشیر پیوست:

یکی نامور بود نامش تباک		ابا آلت و لشکر و رای پاک
که بر شهر جهرم بد او پادشا		جهاندیده با داد و فرمانروا
مر او را خجسته پسر بود هفت		چو آگه شد از پیش بهمن برفت
ز جهرم بیامد سوی اردشیر		ابا لشکر و کوس و با دار و گیر

اردشیر او را ستود اما در دل نگران بود. تباک دریافت که اردشیر به او بدبین است نزد او رفت و پس از سوگند یاد کردن به اوستا و زند گفت که از اردوان به تنگ آمده و وقتی آوازه او را شنیده به نزدش آمده:

پراندیشه شد نامجوی از تباک		دلش گشت زان پیر پر بیم و باک
جهاندیده بیدار دل بود پیر		بدانست اندیشهٔ اردشیر
بیامد بیاورد استا و زند		چنین گفت کز کردگار بلند
نژندست پرمایه جان تباک		اگر دل ندارد سوی شاه پاک
چو آگاهی آمد ز شاه اردشیر		که آورد لشکر بدین آبگیر
چنان سیر سر گشتم از اردوان		که از پیرزن گشت مرد جوان

سپس اردشیر به او اعتماد کرد و با لشکریان فراوان به جنگ بهمن رفت. بهمن در این جنگ شکست خورد و فرار کرد. اردوان با خبردار شدن از این رخداد، از گیل و دیلم سپاهی جمع کرد و به جنگ اردشیر رفت. این سپاه نیز شکست خورد و اردوان نیز اسیر و به دستور اردشیر کشته شد. تباک پیکر اردوان را پاک کرد و با احترام در دخمه‌ای قرار داد:

برفت از میان بزرگان تباک		تن اردوان را ز خون کرد پاک
خروشان بشستش ز خاک نبرد		بر آیین شاهان یکی دخمه کرد
به دیبا بپوشید خسته برش		ز کافور کرد افسری بر سرش

تباک سپس به اردشیر پیشنهاد داد تا با دختر اردوان ازدواج کند و وارث او شود. اردشیر نیز با او موافقت کرد. احتمالاً نام این دختر مورود بانو بود.

وزان پس بیامد بر اردشیر		چنین گفت کای شاه دانش‌پذیر
تو فرمان‌بر و دختر او بخواه		که با فر و برزست و با تاج و گاه
به دست آیدت افسر و تاج و گنج		کجا اردوان گرد کرد آن به رنج
ازو پند بشنید و گفتا رواست		هم اندر زمان دختر او بخواست

پیوند به بیرون

• داستان‌های شاهنامه/ پادشاهی اردشیر بابکان