شباک

شباک به شبکه‌هایی گفته می‌شود که برای کنترل اقلیم و دید بخش‌های درونی ساختمان از جنس کاشی یا آجر یا چوب یا گچ ساخته می‌شد.

مقبره اعتماد الدوله

ریشه لغوی

واژه‌ای ایرانی فارسی است که مشتقات آن در گویشهای گوناگون ایران چه فارسی دری و چه پهلوی و چه اوستایی و پارسی کهن فراوان به گوش می‌خورد و به زبانهای آرامی و تازی و گویشهای آنها نیز رفته و حتی افعالی از آنها نیز ساخته‌اند.

دلایل ساخت

هوای متغیر ایران، آفتاب تند و روشن، باد و طوفان، و گردباد و عقاید خاص ملی و مذهبی هم ایجاب می‌کرده‌است که ساختمان علاوه در و پنجره و روزن پرده‌ای یا شباکی برای حفاظت درون بنا داشته باشد.

درون ساختمان با روزن‌ها و پنجره‌های چوبی یا گچی و پرده محفوظ می‌شد و بیرون آن را با شبکه‌ای سفالی یا کاشی می‌پوشاندند. علاوه بر این پیرامون مرقدهای مطهر یا در حریم و پربست حرمها زره یا ضریح یا نرده فولادی و چوبی می‌نهادند که هر یک از این‌ها در خور بحث و بررسی ویژه‌ای است که ما در اینجا چند نمونه زیبای آن را نشان می‌دهیم.

نمونه‌ها

در گریووچنبر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، شباک‌های زیبایی از کاشی معرق کار گذاشته‌اند که مانند سایر آثار این معجزه معماری، بسیار زیباست.

در مسجد امام و جامع مدرسه چهار باغ اصفهان، نمونه‌های زیبایی از این شبکه‌ها از کاشی یا از آجری دیده می‌شوند، تارمی‌های مسجد جامع یزد و گنبد سلطانیه و خانقاه بندرآباد وافوشته نطنز و صدها اثر کهن معماری ایران، هر یک نقش‌های زیبایی را در برابر چشم می‌گذارند که بی شرح و بحث و گفتگو خود معرف نفاست خود هستند و نیازی به مدیحه‌سرایی ندارند.

جستارهای وابسته

• فخر و مدین
• معماری اسلامی