غرر الحکم و درر الکلم

غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم (به معنای: اندرزهای برتر و سخنان چون دُر) کتابی است شامل گفتاوردهای علی بن ابی طالب که به شیوه الفبایی چیدمان شده و تعدادشان ۱۰۷۶۰ می‌باشد. عبدالواحد تمیمی آمِدی گرداورنده آن است که کتاب را در ۹۱ بخش (باب) فهرست بندی کرده‌است. آمدی غررالحکم و دررالکلم را به کمک کتاب‌های نهج البلاغه، صد کلمه جاحط، تحف العقول ابن شعبه حرانی و دستور معالم الحکم قاضی قضاعی، به رشته تحریر درآورده است.[۱][۲][۳]

غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم
نویسنده(ها)عبدالواحد تمیمی آمدی
موضوع(ها)گفتاورد و حدیث
شیعه
درگاه تشیع
عقاید
اصولتوحیدنبوتمعاد یا قیامتعدلامامت
فروعنمازروزهخمسزکاتحججهادامر به معروفنهی از منکرتولیتبری
عقاید برجستهمهدویت: غیبت (غیبت صغرا، غیبت کبراانتظار، ظهور و رجعتبداشفاعت و توسلتقیهعصمتمرجعیت، حوزه علمیه و تقلیدولایت فقیهمتعهشهادت ثالثهجانشینی محمدنظام حقوقی
شخصیت‌ها
چهارده معصوممحمدعلیفاطمهحسنحسینسجادباقرصادقکاظمرضاجواد (تقی) • هادی (نقی) • حسن (عسکری) • مهدی
صحابه محترم نزد شیعهمردان: سلمان فارسیمقداد بن اسودمیثم تمارابوذر غفاریعمار یاسربلال حبشیجعفر بن ابی‌طالبمالک اشترمحمد بن ابوبکرعقیلعثمان بن حنیفکمیل بن زیاداویس قرنیابوایوب انصاریجابر بن عبدالله انصاریابن‌عباسابن مسعودابوطالبحمزهیاسرهانی بن عروهعثمان بن مظعونعبدالله بن جعفرخباب بن ارتاسامة بن زیدخزیمة بن ثابتمصعب بن عمیرمالک بن نویرهزید بن حارثه
زنان: فاطمه بنت اسدحلیمهزینبام کلثوم بنت علیاسماء بنت عمیسام ایمنصفیه بنت عبدالمطلبسمیه
رجال و علماکشته‌شدگان کربلافهرست رجال حدیث شیعهاصحاب اجماعروحانیان شیعهعالمان شیعهمراجع تقلید
مکان‌های متبرک
مکه و مسجدالحراممدینه، مسجد النبی و بقیعبیت‌المقدس و مسجدالاقصینجف، حرم علی بن ابی‌طالب و مسجد کوفهکربلا و حرم حسین بن علیکاظمین و حرم کاظمینسامرا و حرم عسکریینمشهد و حرم علی بن موسی الرضا
دمشق و زینبیهقم، حرم فاطمه معصومه و مسجد جمکرانشیراز و حرم شاهچراغکاشمر و حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر امامزاده سید مرتضی و آرامگاه سید حسن مدرسآستانه اشرفیه و سید جلال‌الدین اشرفری و حرم شاه عبدالعظیم
مسجدامامزادهحسینیه
روزهای مقدس
عید فطرعید قربان (عید اضحی)عید غدیر خممحرّم (سوگواری محرمتاسوعا، عاشورا و اربعین) • عید مبعثمیلاد پیامبر • تولد ائمه • ایام فاطمیه
رویدادها
رویداد مباهلهرویداد غدیر خمسقیفه بنی‌ساعدهفدکرویداد خانه فاطمه زهراقتل عثمانجنگ جملنبرد صفیننبرد نهروانواقعه کربلامؤتمر علماء بغدادحدیث ثقلیناصحاب کساآیه تطهیر
کتاب‌ها
قرآننهج‌البلاغهصحیفه سجادیه
کتب اربعه: الاستبصاراصول کافیتهذیب الاحکاممن لایحضره الفقیه
مصحف فاطمهمصحف علیرساله حقوقاسرار آل محمد
وسائل‌الشیعهبحارالانوارالغدیرمفاتیح‌الجنان
تفسیر مجمع‌البیانتفسیر المیزانکتب شیعه
شاخه‌ها
دوازده‌امامی (اثنی‌عشری)اسماعیلیهزیدیهغلاهواقفیه
منابع اجتهاد
کتاب (قرآن)سنت (روایات پیامبر و ائمه)عقلاجماع

نگارنده

ویرایش
 

آمدی در سده پنجم و ششم هجری قمری می‌زیسته است.[۴][۵] به استثناء دانسته‌هایی که میرزا عبدالله افندی تشریح کرده‌است اطلاعات زیادی از زندگی نگارنده کتاب، عبدالواحد تمیمی آمدی در دست نمی‌باشد. در این شرح حال افندی از آمدی به عنوان «فاضل عامل محدث امامی شیعه» نقل می‌کند.[۲] پاره‌ای دیگر از دانشمندان علوم دینی، آمدی را از عالمان امامیه برشمرده‌اند.[۶][۷]

علامه مجلسی از دانشمندان مذهب شیعه در آغاز کتاب بحار، آمدی را از حکیمان امامیه محسوب می‌کند.[۸] ابن شهر آشوب و حاج میرزا حسین نوری نیز در آثار خود از آمدی تجلیل نموده‌اند[۹] آمدی نزد احمد غزالی شاگردی کرده و استاد ابن شهرآشوب بوده‌است. الاحکام من قصة سید الانام و جواهرالکلام فی الحکم از آثار دیگر آمدی می‌باشند.[۱۰] سرشناسی آمدی به سبب نگارش کتاب غررالحکم و دررالکلم می‌باشد. نگارنده، در ابتدای کتاب، هدف خویش را از تألیف آن، چنین بیان می‌دارد:

آنچه مرا بر تألیف این احادیث واداشت، به درستی چیزی بود که ابوعثمان جاحظ را خوشحال ساخته بود و آن چیز، صد واژه از واژگانی بود که دربردارنده انواع سودها و بخشاینده لذت‌ها به گوش‌ها بود، و آن کلمات را جاحظ از کلمات امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب گرد آورده بود. من همینکه آن را از جاحظ دیدم، خندیدم و پیش خود گفتم، عجبا! پناه بر خدا از این مرد! با اینکه او دانشمند زمان و یگانه در میان عالمان است، با آن سابقه دانش و اوج بلندش در علم چه شده‌است که از ماه تمام روشن، چشم پوشیده و از بسیار به کم ساخته است؟ پس از آن بر آن شدم از سخنان آن حضرت گرد آورم و برخی از حکمت‌ها و اندکی از بسیار از سخنان آن حضرت را که سخنوران جهان و حکیمان دوران از آوردن مانندش ناامیدند، گرد آوردم.

به گفته آمدی، خود علی بن ابی طالب درباره دانش خویش نقل کرده‌اند:

بدانید میان دو پهلوی من دانش بی‌شماری انباشته شده است، چه می‌شد اگر بردارنده و نگهدارنده پیدا می‌کردم و کمی دوش دل را از این بار گران الهی سبک می‌کردم.[۱۱]

روش گردآوری کتاب

ویرایش

آمدی، روش گردآوری و تدوین خود را بر اساس ترتیب حروف بیست و نه‌گانه قرار داده است و بسیاری از بخش‌های کتابش را بر مبنای واژه آغازین گفتاورد بنیاد کرده‌است.[۱۱] مثلاً:

  • فصل ششم: واژه الا
  • فصل هفتم: واژه أین
  • فصل چهل و شش: واژه طوبی
  • فصل هشت و یک: واژه نعم
  • فصل هشتاد و هفت: واژه ینبغی

کهن‌ترین نوشتار

ویرایش

کهن‌ترین نوشتار غررالحکم و دررالکلم، نسخه شماره ۱۱۶۸ کتابخانه آستان قدس رضوی است، که به سال ۵۱۷ هجری قمری استنساخ گردیده است.[۱۲]

نوشتارهای خطی غررالحکم و دررالکلم

ویرایش

غررالحکم و دررالکلم کتابی است که دانشمندان اسلامی در طی قرون گذشته، نوشتارهایی از آن برداشته‌اند که فعلاً در کتابخانه‌های بزرگ از جمله ایران موجود هستند، که به برخی از آن‌ها عبارتند از:

  • نوشتاری بسیار گرانقدر با جلد و سرفصل‌های طلاکاری شده در کتابخانه علی بن موسی الرضا موجود است که در بین هر یک از گفتاوردها، یک ستاره طلا قرار گرفته‌است و در سال ۹۶۱ هجری قمری در شهر مکه به دست خطاط آن بهاءالدین حسین، به پایان رسیده‌است و شماره ثبتی آن ۱۸۶ می‌باشد.
  • نوشتار دیگری در همان کتابخانه است، طی شماره ۱۱۶۸ که تاریخ نگارشش ۵۱۷ هجری قمری و به زمان خود نگارنده بسیار نزدیک است.
  • نوشتار دیگری در کتابخانه مدرسه سپهسالار است، که به تاریخ ماه رمضان ۹۹۵ هجری قمری و شماره آن ۲۸۴۲ می‌باشد.
  • نوشتار با ارزش دیگری با خط نسخ با جلد طلاکاری شده ولی بدون تاریخ طی شماره ۳۰۹۲ در کتابخانه مجلس شورای ملی موجود است.

این کتاب همچنبن توسط میرزا محسن عماد الفقرا به نظم درآمده‌است.

جستارهای وابسته

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. فهرست الفبایی نسخ خطی کتابخانه آستان قدس؛ بخش مقدمه غررالحکم و دررالکلم، ترجمه انصاری
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ریاض العلماء، جلد سوم، ص ۲۸۱ و ۲۸۲ مقدمه غررالحکم و دررالکلم، ترجمه انصاری.
  3. «غرر الحکم و درر الکلم». www.imamalinet.net نوشته:ناصرالدین انصاری قمی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ نوامبر ۲۰۱۰.
  4. مقدمه غررالحکم، ترجمه انصاری- ریحانه الادب، جلد اول، صفحهٔ ۲۸
  5. مقدمه غررالحکم به شرح آقا جمال خوانساری، محدث ارموی، جلد اول، ص "عط"
  6. مناقب آل ابیطالب، جلد اول، صفحه ۳۴
  7. معالم العلماء، صفحهٔ ۸۱
  8. بحارالانوار، جلد اول، صفحه ۱۶ و ۳۴
  9. خاتمه مستدرک، جلد سوم، صفحه۹۲–۹۶. مقدمه غرر الحکم، صفحه رز، ترجمه انصاری.
  10. الذریعة، جلد پنجم، صفحهٔ ۲۷۸
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ترجمه غررالحکم، صفحه ۳و۴از انصاری
  12. فهرست الفبایی نسخه‌های خطی کتابخانه آستان قدس، مقدمه غررالحکم، صفحه "ش" ترجمه انصاری.

پیوند به بیرون

ویرایش