مذهب

مذهب در اصطلاح علم کلام اسلامی، طریقه‌ای خاص در فهم مسائل اعتقادی، خاصه امامت که منشأ اختلاف در آن توجیه مقدمات منطقی یا تفسیر ظاهر کتاب الهی است، مانند مذهب شیعهٔ دوازه امامی، اشعری، معتزله و ماتریدی و در اصطلاح فقهی روش خاص در استنباط احکام کلی فرعی از ظاهر کتاب و سنت مانند فقه مذهب شیعه، حنفی، مالکی، حنبلی و غیره است.

مذهب یک سیستم اجتماعی - فرهنگی از رفتارها، تمرینات، سیرت، دیدگاه جهانی، متون، عبادتگاها، رسالت، اخلاق، یا سازمانهاست که بشریت را به عناصر ماوراء الطبیعه، متعالی یا روحی مرتبط می‌کند.

مذهب در گذشته به مکتب‌های فکری درون یک دین (مانند مذاهب چندگانه فقه اسلامی) اطلاق می‌شد. در مغرب‌زمین، واژه Religion به معنای مکتب‌های درون یک دین و به معنای خود دین به کار می‌رود. حدود نیم قرن است که در ایران تحت تأثیر این موضوع، کلمه مذهب را به هر دو معنا استعمال می‌کنند. این اصطلاح در زبان عربی و فارسی به دو مفهوم بکار رفته‌است.

بر این اساس مذهب را می‌توان هر یک از شاخه‌های دینی هم‌معنی کرد.

در ادبیات فارسی

در ادبیات فارسی در بسیاری از منابع مذهب به معنی روش و پیشه، راه ورسم و طریقت فکری نیز به کار رفته‌است.

نمونه‌های اشعار

ناصر خسرو:

علم و عمل مذهب من است و تو مِی

علم نجویی که گاو بی‌عملی

در کلیله و دمنه:

یک دوست بسنده کن که یک دل‌داری

گر مذهب عاشقان عاقل داری

حافظ:

در مذهب ما باده حلال است و لیکن

بی روی تو ای سرو گلندام حرام است

مولانا:

مذهب عاشق ز مذهبها جداست

عاشقان را مذهب و ملت خداست