ایزد وایو

ایزد وایو (به سانسکریت: vayu) یا وایوی دوگانه یا دیو وایو یا وای‌بُد یا ایزد وایو، از ایزدان مشترک ایرانی و هندی و خدای باد است. وایو چهره‌ای دوگانه دارد، خوب و بد زیرا باد از هر دو جهان نیک و بد می‌گذرد. او نیکوکار است و در عین‌حال می‌تواند با نیروی ویرانگر خود همه‌چیز و همه‌کس را نابود کند. در اساطیر سایر تمدن‌ها با نام‌های دیگر حضور دارد. در تمدن هندی هم وجود دارد و در اساطیر هند از نفس غول جهانی و ارواح خدایان پدید آمده‌است. در اساطیر ایران وایو نماد بی‌طرفی است و در خلأ میان دنیای نور و ظلمت جاری است. هم آفرینندهٔ مرگ است و هم زندگی‌بخش و هم برای اورمزد و هم برای اهریمن قربانی می‌کند.

وایو، وایو، وای‌بُد
دیواناگری	वायु

معرفی

ایزدان

پس از اینکه اورمزد کار آفرینش امشاسپندان را به پایان می‌رساند، ایزدان را می‌آفریند که قوای منفی و مقابل دیوان هستند. تعدادی از ایزدان باستانی هستند و قبل از زرتشت جنبۀ خدایی داشتند، مانند مهر، ناهید، وای تیشتر، بهرام و رپیثوین. دسته‌ای دیگر از ایزدان با آیین دینی ارتباط دارند، مانند ایزد آتش و ایزد هوم. برخی دیگر از ایزدان نمادهای طبیعت هستند، مثل ایزد آسمان و خورشید. خدایان سلسله‌مراتبی دارند؛ برخی از اهمیت بیشتر و برخی دیگر از اهمیت و وظیفۀ کمتری برخوردارند. اما این موضوع منجر به تفاخر ایزدی بر ایزد دیگر نشده‌است و ایزدان کم‌اهمیت به‌هیچ‌عنوان کوچک و خوار شمرده نمی‌شوند.

ایزد وایو

وایو vayu یا وایوی دوگانه یا دیو وایو یا وای‌بُد از ایزدان مشترک ایرانی و هندی و خدای باد است. وایو چهره‌ای دوگانه دارد، خوب و بد، زیرا باد از هر دو جهان نیک و بد می‌گذرد. وایو یکی از خدایان اسرارآمیز هندواروپایی است. او نماد باد است که در طوفان مرگ و در ابر باران‌زا زندگی را به ارمغان می‌آورد. در هند این ایزد را از نفس غول جهانی می‌دانند و همچنین او را روح خدایان به شمار می‌آورند. در ایران نیز از او به دو صورت نیک و بد یاد می‌کنند؛ که اورمزد و دیگر خدایان برای جنبۀ نیک او قربانی می‌کنند. ایزد وایو گردونه‌ای زرین دارد و خدایی نیرومند، فراخ‌سینه، جنگجویی سهمناک، دلیر، تیزرو و پیروزشونده توصیف شده‌است. او درحالی‌که جامۀ نبرد بر تن دارد، با سلاح زرین خود به تعقیب دشمنانش می‌پردازد و اهریمن را نابود می‌کند و از آفرینش اورمزد پاسداری می‌کند. وایو مظهر آسمانی ارتشتاران است و لباس ارغوانی ارتشتاران‌سالاری را به تن دارد. همان‌گونه که اورمزد در بالا و روشنی فرمانروایی می‌کند، اهریمن نیز در پایین‌ترین و تاریکی فرمانروایی می‌کند و وایو در میان این دو و در خلأ فرمانروایی می‌کند. وایو نوعی مفهوم بی‌طرفی و دوپهلویی دارد، زیرا وایو هم در گروه ایزدان و هم در زمرۀ اهریمنان قرار می‌گیرد؛ به‌عبارت‌دیگر، ایزد وایو دو جنبه دارد، جنبۀ حیات‌بخش و جنبۀ مرگ‌آفرین. او هم نخستین دمی است که زندگ با او آغاز می‌شود و هم واپسین دمی است که مرگ را با خود به همراه می‌آورد. بسیاری بر این عقیده اند که وایو تنها یک جنبۀ شخصیتی داشته‌است با دو سیمای متفاوت ــ نیکوکار و شوم ــ و پیدا کردن دو جنبۀ شخصیتی وایو حاصل تفکر متأخر است. وایو را ایزدی هراس‌انگیز و با شخصیتی بی‌رحم تصور می‌کنند که هیچ‌کس از یاری‌اش ناگزیر نیست، ولی اگر چنان‌که شایستۀ اوست خشنودش کنند، در یورش‌ها به یاری آدمیان می‌شتابد، همان‌گونه که باد از سرزمین‌های نیک و بد گذر می‌کند. این شخصیت می‌تواند هم پیونددهنده و هم نابودکننده باشد. صفت عمدۀ او در متون پهلوی «دیرنده‌خدای» یا «دیرنگ‌خدای» است یعنی کسی که فرمانروایی درازمدت دارد و در مواردی ایزد رام همسان او شده‌است. همچنین در بعضی منابع او را با ایزد باد یکی دانسته‌اند. جنبۀ اهریمنی این ایزد وایوی بد نام دارد که روان درگذشتگان را در اختیار دارد و اوست که جان را از تن جدا می‌کند.

منابع

• خدایی، محبوبه (۱۳۸۸). فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران. تهران: پازینه.
• آموزگار، ژاله (۱۳۹۵). تاریخ اساطیر ایران. تهران: سمت.
• هینلز، جان (۱۳۹۱). شناخت اساطیر ایران. تهران: نشر چشمه.