حرم امام رضا: تفاوت میان نسخه‌ها

 

=== سنگ مدفن ===

نخستین سنگ مدفن مربوط به ۵۱۶ ه‍.ق است.<ref>{{پک|موسوی روضاتی|۱۳۸۹|ک=گنجنامه|ج=۱۳|ص=۷۶}}</ref> این سنگ به طول ۴۰ سانتی‌متر و عرض ۳۰ سانتی‌متر و قطر ۶ سانتی‌متر از جنس مرمر است. روی این سنگ علاوه بر نقش محراب کلماتی شبیه خط کوفی دیده می‌شود که از لحاظ قدمت و اهمیت خط کوفی آن بسیار ارزش دارد. این متن توسط یکی از استادان دانشگاه لندن قرائت شد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۰}}</ref>

 

متن روی سنگ چنین است:<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۰–۸۱}}</ref><blockquote>أللهُ أکبَرُ هذا مُقامُ الرِّضا أقبَلْ عَلیٰ صَلَواتِک وَ لاتَکُنْ مِنَ الْغافِلینَ</blockquote>در اطراف این سنگ سه کتیبه به چشم می‌خورد. حاشیه اول سنگ:<blockquote>أللّهُمَّ صَلِّ عَلیٰ محمّدٍ و علیٍّ و فاطِمَةَ و الْحسنِ و الْحسَینِ و علیٍّ و محمّدٍ و جعفَرٍ و موسیٰ و علیٍّ و محمّدٍ و علیٍّ و الْحسنِ و الْقائِمِ الْحُجَّةِ</blockquote>کتیبه دوم اطراف آن است و آیه از قرآن را دربردارد:<blockquote>بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ</blockquote>در حاشیه داخلی سنگ در اطراف نقش محرابی آن به خط ریزتر به تعمیر حرم و بانی آن اشاره شده‌است:<blockquote>أمَرَ بِعمارَةِ الْمشهدِ الرَّضویِّ علیِّ بنِ موسٰی ألْعَبدُ الْمُذْنِبُ الْفَقیرُ إلیٰ رَحمَةِ اللهِ أبوالقاسم أحمدُ بنُ علیُّ بنُ أحمدُ الْعَلَویُّ الْحُسینی تَقَبَّلَ اللهُ مِنْهُ</blockquote>در ذیل آن نام سازنده سنگ به چشم می‌خورد:<blockquote>عمل عبیدالله بن احمد قره</blockquote>

 

این سنگ هم‌اکنون بر روی مدفن موجود در سرداب قرار دارد و از جنس مرمر آهکی سفید رنگ به ابعاد ۶۰ در ۴۰ سانتی‌متر است.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۱–۸۲}}</ref>

 

{{جعبه نقل‌قول

|عنوان = متن سومین سنگ مدفن علی بن موسی الرضا

 

=== صندوق‌های روی مدفن ===

از اوایل قرن ششم ه‍.ق صندوقی چوبی روی مرقد امام وجود داشته‌است. این صندوق از جنس چوب اعلا و با روکش و بست‌هایی از جنس نقره تزیین شده‌بود. این صندوق در سال ۵۰۰ ه‍.ق توسط انوشیروان زرتشتی از اهالی اصفهان به مرقد امام رضا تقدیم شد. ابن بطوطه در سال ۷۳۴ ه‍.ق در سفری به مشهد این صندوق را مشاهده کرده که با روکش نقره پوشیده شده و در کتاب تحفه‌النظار وصف نموده‌است.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۳–۸۵}}</ref>

 

پس از پوسیده‌شدن صندوق اول، صندوقی از چوب [[فوفل (سرده)|فوفل]] با روکش و میخ‌های طلا توسط شاه عباس صفوی در سال ۱۰۲۲ ه‍.ق بر روی مرقد نصب شد. بر لبهٔ فوقانی آن صفحه‌ای از طلا به خط [[علیرضا عباسی]] نوشته شد:<blockquote>کلب آستان ولایت شاه عباس الحسینی الموسوی الصفوی تقدیم نمود سنه ۱۰۲۲ ه‍. ق</blockquote> این صندوق قرن‌ها در سرداب مانده و پوسیده شده‌بود تااین‌که در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی آن را بیرون آورده و بست‌هایی سیاه‌شده را جلا دادند. طلای صندوق را زیر نظر عالمان وقت، صرف خرید املاکی برای وقف آستان نمودند.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۵}}</ref> این صندوق اکنون در موزه نگهداری می‌شود.<ref>{{پک|موسوی روضاتی|۱۳۸۹|ک=گنجنامه|ج=۱۳|ص=۷۶}}</ref>

 

در سال ۱۳۱۱ خورشیدی صندوقی سنگی از جنس مرمر لیمویی از معدن شاندیز به‌هزینهٔ حاج حسین حجار باشی زنجانی به جای صندوق دوم قرار داده‌شد. در سال ۱۳۷۹ به کلی صندوق سوم برداشته‌شد و به‌جای آن سنگ مدفن یک متری سبز رنگی قرار داده‌شد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۵–۸۶}}</ref>

 

نصب ضریح از دورهٔ صفویه بوده‌است و از آن زمان تاکنون پنج ضریح برای مدفن علی بن موسی الرضا ساخته و نصب شده‌است.{{مدرک}}

 

این ضریح از جنس چوب و طلا و نقره بوده و مربوط به اواسط قرن دهم است که در دوران صفویه و در سال ۹۵۷ ه‍.ق ساخته و نصب شده‌است. در کتیبهٔ دور آن [[سوره هل اتی]] به خط ثلث نگاشته شده‌است و بر کتیبه‌ای از جنس طلا در سر ضریح سابقهٔ تاریخی و تاریخ نصب آن نوشته شده‌است که به شرح زیر است:<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۹}}</ref><blockquote>در عهد سلطنت بنده شاه ولایت شاه طهماسب صفوی این محجر مبارک در این مکان مقدس نصب گردید. سنه۹۵۷</blockquote>

 

پس از فرسوده‌شدن ضریح نخستین، دومین ضریح از جنس فولاد مرصع معروف به نگین‌نشان در سال ۱۱۶۰ ه‍.ق توسط [[شاهرخ میرزا]] نوهٔ [[نادرشاه|نادرشاه افشار]] به حرم هدیه گردید که مزین به یاقوت و زمرد بود. در طول این ضریح چهار دهانه و نیم و در عرض آن سه دهانه و نبم شبکیه وجود دارد. در کتیبهٔ سردر ورود به ضریح به خط نستعلیق طلایی نوشته شده‌است:<blockquote>نیاز رحمت ایزد متعال و تراب اقدام زوار این آستان ملایک پاسبان لبسط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسینی الموسوی الصوفی بهادرخان به وقف و نصب این ضریح و قبه‌های مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارک، موفق گردید سنه ۱۱۶۰</blockquote><ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۸۹–۹۰}}</ref> این ضریح بیشتر از ۲۶۷ سال است که بر مرقد علی بن موسی الرضا نصب است. به‌دلیل وقف‌دائم‌بودن این ضریح، پس از نصب ضریح سوم و چهارم این ضریح در زیر این دو قرار داشت. اما در هنگام نصب ضریح پنجم آن را به سرداب منتقل کردند و هم‌اکنون در زیر ضریح چهارم در سرداب بر روی مدفن قرار دارد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۹۰–۹۱}}</ref>

 

[[پرونده:Zarihe sevom.jpg|چپ|بندانگشتی|ضریح سوم]]

در سال ۱۲۳۸ ه‍.ق در زمان [[فتحعلی شاه]] ضریح فولادی ساده‌ای به ابعاد ۳ در ۴ متر به ارتفاع دو متر بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه‌های طلاکوب و طوق‌های طلای جواهر نشان است و بر روی آن سوره هل اتی و سوره یس به خط ثلث نوشته شده‌است. این ضریح در طرف پایین پا، در مرصع تقدیمی فتحعلی شاه قاجار نصب شده بود که در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به‌علت پوسیدگی پایه‌هایش به موزهٔ آستان قدس رضوی انتقال داده و به جای آن ضریح چهارم روی ضریح نگین‌نشان (ضریح دوم) نصب شد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۹۰}}</ref>

 

چهارمین ضریح به نام «ضریح طلا و نقره» معروف به «شیر و شکر» در سال ۱۳۳۸ خورشیدی به ابعاد ۴ در ۳/۶ و ارتفاع ۳/۹ متر بر روی مدفن جایگزین ضریح سوم شد، به‌نحوی که ضریح دوم را دربرمی‌گیرد. این ضریح دارای چهارده دهانه بوده و هفت وزن داشت. تصدی ضریح چهارم بر عهده سیدابوالحسن حافظیان بوده‌است. او از استادان ماهر قلمزن اصفهان دعوت کرده و زیر نظر حاج محمدتقی ذوفن این ضریح با کیفیتی عالی و در مدت بیش از سه سال ساخته شد. در چهارگوشهٔ ضریح، چهار خوشه انگور از جنس طلا نصب شده‌بود. بر صفحاتی از طلا سوره یس به خط ثلث نگاشته شده و دور ضریح را دربرگرفته‌بود. این ضریح به مدت ۴۱ سال بر روی مرقد قرار داشت و درنهایت در سال ۱۳۷۹ به موزهٔ آستان انتقال پیدا کرد.<ref>{{پک|عالم‌زاده|۱۳۹۴|ک=حرم رضوی به روایت تاریخ|ص=۹۱–۹۲}}</ref>

 

به‌علت ساییدگی شبکه‌های ضریح چهارم و سست‌شدن ارکان آن تصمیم به تعویض این ضریح گرفته‌شد. پس از برگزاری مسابقهٔ هنری، طرح [[محمود فرشچیان]]، برگزیده شد و در بین سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۹ ضریح به وزن ۱۲ تن و ابعاد ۴/۷۸ در ۳/۷۳ به ارتفاع ۳/۹۶ از فولاد و چوب گردو ساخته شد. از تاریخ ۲۱ دی ۱۳۷۹ تا ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ به‌مدت ۵۵ روز، عملیات نصب سنگ سبز رنگ و ضریح پنجم در طبقهٔ همکف حرم به‌طول انجامید. بر روی این ضریح سوره هل اتی و سوره یس با خط ثلث طلا و نقره نوشته شده‌است. در چهار جهت ضریح ۱۴ محراب به‌نشان [[چهارده معصوم]] — که همگی به یک محراب بزرگ‌تر که آن نیز به کلمه الله ختم می‌شود — قرار دارد. از جمله ابیاتی که بر روی ضریح نوشته شده‌است:

{{شعر|نستعلیق}}