ایران صفوی: تفاوت میان نسخه‌ها

صفویان دودمانی [[مردمان ایرانی‌تبار|ایرانی]]،<ref dir=ltr>{{پک|Matthee|2008|ف=SAFAVID DYNASTY|ک=Encyclopædia Iranica|رف=RM-I-1|زبان=en}}</ref><ref>Petruşevski’den naklen, Efendiyev s.33</ref><ref>{{cite journal|last1=Floor|first1=Willem|last2=Javadi|first2=Hasan|title=The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran|journal=Iranian Studies|date=2013|volume=46|issue=4|pages=569–581|doi=10.1080/00210862.2013.784516}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Hovannisian|نام۱=Richard G.|نام خانوادگی۲=Sabagh|نام۲=Georges|پیوند نویسنده۱=ریچارد هووانسیان|عنوان=The Persian Presence in the Islamic World|تاریخ=1998|ناشر=Cambridge University Press|مکان=Cambridge|شابک=978-0-521-59185-0|صفحه=240}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Axworthy|نام=Michael|عنوان=The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant|سال=2010|ناشر=I.B.Tauris|شابک=978-0-85772-193-8|صفحه=33}}</ref><ref name="savory07">{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Savory|نام=Roger|پیوند نویسنده=راجر سیوری|عنوان=Iran Under the Safavids|پیوند=https://books.google.com/books?id=v4Yr4foWFFgC&pg=PA213|سال=2007|ناشر=Cambridge University Press|شابک=978-0-521-04251-2|صفحه=213|گفتاورد=qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court, as did the Safavid shahs themselves; lack of familiarity with the Persian language may have contributed to the decline from the pure classical standards of former times}}</ref><ref name="Farhad Daftary"/><ref name="Barry D. Wood"/> [[زبان ترکی آذربایجانی|تُرک‌زبان]]<ref>W. Barthold, Soçineniya, C. II, bölüm I, Moskova, 1963, s. 748.</ref><ref>{{cite web |url = https://milliyyet.info/2019/04/17/sefeviler-dovrunde-azerbaycan-dili/ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20191211105905/https://milliyyet.info/2019/04/17/sefeviler-dovrunde-azerbaycan-dili/ |archivedate = 11 دسامبر 2019 |title = Səfəvilər dövründə Azərbaycan dili |author = Qulamhüseyn Məmmədov |date = |work = |publisher = Milliyyət Araşdırmalar Mərkəzi |accessdate = |language = |dead-url = yes}}</ref><ref>[http://books.google.az/books?id=qwwoozMU0LMC&pg=PA86&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Turko-Persia in Historical Perspective] - "''the Safavid state, which lasted at least until 1722, was essentially a "Turkish" dynasty, with Azeri Turkish (Azerbaijan being the family's home base) as the language of the rulers and the court as well as the Qizilbash military establishment. Shah Ismail wrote poetry in Turkish. The administration nevertheless was Persian, and the Persian language was the vehicle of diplomatic correspondence (insha'), of belles-lettres (adab), and of history (tarikh).''"</ref><ref>Mazzaoui, Michel B; Canfield, Robert (2002). "Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period". Turko-Persia in Historical Perspective. [[انتشارات دانشگاه کمبریج|Cambridge University Press]]. pp. 86–7. ISBN 978-0-521-52291-5. "Safavid power with its distinctive Persian-Shi'i culture, however, remained a middle ground between its two mighty Turkish neighbors. The Safavid state, which lasted at least until 1722, was essentially a "Turkish" dynasty, with Azeri Turkish (Azerbaijan being the family's home base) as the language of the rulers and the court as well as the Qizilbash military establishment. Shah Ismail wrote poetry in Turkish. The administration nevertheless was Persian, and the Persian language was the vehicle of diplomatic correspondence (insha'), of belles-lettres (adab), and of history (tarikh)."</ref><ref>Zabiollah Safa (1986), "Persian Literature in the Safavid Period", The Cambridge History of Iran, vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-20094-6, pp. 948–65. P. 950: "In day-to-day affairs, the language chiefly used at the Safavid court and by the great military and political officers, as well as the religious dignitaries, was Turkish, not Persian; and the last class of persons wrote their religious works mainly in Arabic. Those who wrote in Persian were either lacking in proper tuition in this tongue, or wrote outside Iran and hence at a distance from centers where Persian was the accepted vernacular, endued with that vitality and susceptibility to skill in its use which a language can have only in places where it truly belongs."</ref><ref>Savory, Roger (2007). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. p. 213. ISBN 978-0-521-04251-2. "qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court, as did the Safavid shahs themselves; lack of familiarity with the Persian language may have contributed to the decline from the pure classical standards of former times"</ref><ref>Price, Massoume (2005). Iran's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook. ABC-CLIO. p. 66. ISBN 978-1-57607-993-5. "The Shah was a native Turkic speaker and wrote poetry in the Azerbaijani language."</ref> و [[شیعه]] مذهب بودند که حدود ۲۳۵ سال بر ایران حکمرانی کردند<ref>[http://books.google.com/books?id=afsYCq1XOewC&printsec=frontcover&dq=history+of+safavid+empire&hl=en&sa=X&ei=vci1UIyBAdPb4QTA6oGABA&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=history%20of%20safavid%20empire&f=false Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire]</ref> ی صفویه توسط [[شاه اسماعیل یکم]] و بر مبنای [[بینش و ایدئولوژی صفویان|بینش و خط‌مشی شیعی صفوی]] در (۸۸۰ش-۱۵۰۱م) در [[تبریز]] بنیان گذاشته شد و آخرین شاه صفوی، [[شاه سلطان حسین]] در (۱۱۰۱ش-۱۷۲۲م) از [[پشتون‌ها|افغان‌ها]] شکست خورد تا اینکه این سلسله در (۱۷۳۶م) توسط [[نادرشاه افشار]] از بین رفت.

 

 

 

ایجاد تنفر عقیدتی منجر به بن‌بست با عثمانی شد و صفویه برای رواج تجارت مجبور به دادن امتیازات تجاری به اروپاییان شدند. شاه اسماعیل از فرط علاقه به اتحاد با اروپاییان بر علیه عثمانیان در ۱۵۰۷ میلادی [[جزیره هرمز]]، جزیره [[جزیره قشم|قشم]] ،[[مسقط]] (عمان) و سواحل جنوبی خلیج فارس که امروزه بعنوان [[امارات متحده عربی]] شناخته می‌شود،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Bey, Frauke (1996). From Trucial States to United Arab Emirates. Longman. UK. p. 282. ISBN 978-0-582-27728-1.}}</ref> در ۱۵۱۴ میلادی [[بندرعباس]] و در ۱۵۲۱ [[بحرین]] را به پرتقالیها واگذار کرد.<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=The safavid world, Rudi Matee p589}}</ref> این مناطق بیش از یک قرن در دست پرتقالیها ماندند تا سرانجام در ۱۶۲۲ میلادی [[شاه عباس بزرگ|شاه عباس اول]] با دادن امتیازات دیگری به انگلستان توسط ناوگان آنها این مناطق را بازپس گرفت. با این اعمال صفویه راه استعمار منطقه و هندوستان توسط دولتهای اروپایی را هموار کردند.<ref name=":03">{{یادکرد کتاب|عنوان=Percy Molesworth Sykes, A History of Persia, Read Books, 2006, ISBN 1-4067-2692-3ص۲۷۸}}</ref> [[شاه عباس یکم]] اولین کسی بود که اقدام به دادن امتیازهای تجاری به تجار انگلیسی و هلندی کرد . سنت امتیاز دهی تا آخر دوران قاجار و امتیاز نفت ادامه پیدا کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دنیای صفوی -رودی ماتیی|صفحه=۲}}</ref>

صفویه مرزهای ایران را با مذهب شیعه تعریف کردند که باعث شد در آینده پس از تأسیس دولت-ملت‌های مدرن هنوز یک مرزبندی عقیدتی مرزهای ایران را تعریف کند و در دوره‌هایی تندرویهای شیعی باعث بروز درگیری در مناطق مرزی و کوچکتر شدن ایران می‌شد؛ مثلاً تندرویهای [[محمدباقر مجلسی|محمد باقر مجلسی]] در اوائل قرن ۱۸ میلادی در ضدیت با اهل سنت که در بخشهای شمال شرق خراسان بودند منجر به هجوم افغانهای سنی مذهب و از بین رفتن صفویه در ۱۷۲۲ میلادی شد و پس لرزه‌های آن در قرن بعدی یکی از عوامل جدایی افغانستان و کوچکتر شدن ایران شدند.

 

 

 

 

صفویان اقدام به دادن امتیازات به تجار اروپایی می‌کنند تا آنها را برای تجارت با ایران که نسبت به اروپا درپشت سر عثمانی قرار دارد ترغیب بکنند. اینکار روند استعمار منطقه بخصوص هندوستان را که توسط پرتقال -هلند -فرانسه و انگلستان در این دوره شروع می‌شود تسریع می‌کند. در واقع صفویه نه تنها در برابر استعمار مقاومت نمی‌کنند بلکه به گسترش آن نیز کمک می‌کنند.

==== نمای کلی اقدامات صفویه در مقایسه با دنیا ====

===== از نظر سیاسی و عقیدتی =====

 

===== از نظر اقتصادی =====

 

در ایران صفوی به دلیل لجاجت با عثمانی بیش از هزار کیلومتر مرز غرب بسته می‌شود و تجارت زمینی [[جاده ابریشم|راه ابریشم]] که در آن دوره پس از سفرهای دریایی پرتقالیها و انگلیسیها رونق کمتری داشت تقریباً به‌طور کامل متوقف می‌شود. فقط مسیر محدودی به قفقاز باقی می‌ماند که توسط شاه عباس به انحصار تجار ارمنی درمیاید و ایرانیان نقشی در این تجارت ندارند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سفرنامه تاورنیه ص۲۰۱}}</ref> این امر ایران را تبدیل به یک بن‌بست می‌کند که عوارض آن همچنان باقی است.<ref name=":0"/>

 

===== از نظر سرزمینی =====