امپراتوری روم غربی: تفاوت میان نسخه‌ها

از اکنون به بعد، این دو تودهٔنیرو ٔ عظیم [[امپراتوری روم|امپراتوری]] به‌ترتیب [[امپراتوری روم شرقی]] (بیزانس) و امپراتوری روم غربی را تشکیل دادند، و دیگر بیش از این با یکدیگر متحد نشدند و هر یک دو مسیر توسعهٔ مجزا از یکدیگر در پیش گرفتند. آرمان متحد کردن این دو پاره تا مدتی مدید در اذهان باقی‌ماند و تا ۴۷۶ میلادی خاموش نشد؛ یعنی زمانی‌که پادشاه [[هرولی‌ها]]،<ref group="یادداشت">Heruli</ref> [[اودوآکر]]، آخرین امپراتور روم غربی، [[رومولوس آگوستولوس]]، را از تخت خلع کرده و نشان‌های امپراتوری (شامل [[دیهیم]]، [[عصای سلطنتی]]، [[توگا (لباس)|توگا]]<nowiki/>ی مزین به طلا، شمشیر و ردای قرمز) را به امپراتور شرقی، [[زنون (امپراتور بیزانس)|زنون]]، داد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Aurelio Bernardi,|عنوان=La fine dell'impero d'occidente, in La Storia: 4. Dall'impero romano a Carlo Magno|تاریخ=2004|ناشر=Mondadori|مکان=Milano}}</ref>

در ۴۰۶–۴۰۵ مسیری که آلاریک گشوده بود را یک تودهنیرو تازه بربرها تحت هدایت یک [[اوستروگوت‌ها|اوستروگوت]] به نام [[راداگایسوس]]<ref group="یادداشت">به لاتین Radagaisus</ref> بار دیگر پیمودند. اینان نواحی [[ایتالیای رومی|ایتالیا]]<nowiki/>ی مرکزی-شمالی را ویران کردند، پیش از آنکه استیلیکو به یاری نیروهای کمکی [[هون]] و [[گوت‌ها|گوت]] -به ترتیب تحت امر [[اولدین]]<ref group="یادداشت">Uldin</ref> و ساروس<ref group="یادداشت">Sarus</ref>- آنان را در [[فیزوله]] متوقف کند: ۱۲/۰۰۰ سرباز ارتش راداگایسوس در ارتش روم استخدام شدند و مابقی بَرده گشتند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=[[ارسیوس|Paolo Orosio]]|عنوان=Storia contro i Pagani|جلد=VII|صفحه=37}}</ref>

در همین سال، در روز ۳۱ دسامبر یک تودهنیرو بربر در ابعادی مافوق‌طبیعی متشکل از [[وندال‌ها]]، [[الانان]]<nowiki/>‌ها، و [[سوئبی‌ها]] که توسط هون‌ها به‌سوی غرب رانده شده بودند، از رود [[راین (رود)|راینِ]] یخ‌زده گذشته و وارد [[گالیا]] شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=[[زوسیموس|Zosimo]]|عنوان=Storia Nuova|جلد=VI|صفحه=35}}</ref>

در این میان، [[کنستانتین سوم (غاصب)|کنستانتین سوم]]، پس از آنکه فرزند خود [[کنستانس دوم (غاصب)|کنستانس]]<ref group="یادداشت">به لاتین Constans</ref> را به مقام [[سزار (عنوان)|سزار]]<nowiki/>ی ارتقا داد، او را به‌همراه ژنرال [[گرونتیوس]]<ref name=":02" group="یادداشت">به لاتین Gerontius، [[زوسیموس]] او را ترنتیوس (Terentius) می‌نامد امّا چنان‌که محققان بسیاری گفته‌اند، یک [[دگرگونی زبانی|شکل تغییر یافته‌ی]] گرونتیوس است.</ref> و [[فرماندار پرایتوری]] آقای آپولیناریس<ref name=":12" group="یادداشت">به لاتین Apollinaris، وی پدربزرگ [[سیدونیوس آپولیناریس]] بود</ref>به [[هیسپانیا]] فرستاد تا شورشی که توسط دو تن از بستگان هونوریوس به نام‌های وِرِنیانوس<ref name=":2" group="یادداشت">به لاتین Verenianus</ref> و دیدیموس<ref name=":3" group="یادداشت">به لاتین Didymus</ref> سازمان‌دهی شده بود را سرکوب کنند؛ دو نامبرده ارتشی گردآورده بودند که تهدید به هجوم به گالیا و براندازی کنستانتینِ غاصب می‌کرد. با وجودآنکه تودهنیرو بزرگی از بَردگان و دهقانان به این سربازان شورشی پیوسته بودند، ارتش کنستانس موفق شد شورش را سرکوب کرده و ورنیانوس و دیدیموس را دستگیر نماید؛ این دو در گالیا به فرمان کنستانتین اعدام شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=[[زوسیموس|Zosimo]]|عنوان=Storia Nuova|جلد=VI|صفحه=4}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=[[سوزومن|Sozomeno]]|عنوان=Storia Ecclesiastica|جلد=IX|صفحه=12}}</ref>

در نهایت امپراتور هونوریوس فرزند تئودوسیوس که مرد بلامنازع غرب باقی‌ماند، در ۱۵ اوت ۴۲۳ در سن سی‌وهشت‌سالگی بر اثر [[ادم]] در [[راونا]] درگذشت، آن‌هم پس از بیست‌وهشت سال فرمانروایی پُرآشوب که پانزده سال بیشتر از برادر شرقی خود [[آرکادیوس]] و نایب‌السلطنه‌اش [[استیلیکو]] عمر کرد و از میان ده شخص که هم شامل امپراتوران مشترک و هم غاصبان بودند (مارکوس، گراتیان، [[کنستانتین سوم (غاصب)|کنستانتین سوم]]، [[کنستانس دوم (غاصب)|کنستانس دوم]]، ماکسیموس، یووینوس، سباستیانوس، هراکلیانوس، پریسکوس آتالوس و کنستانتیوس سوم) و از همه بالاتر، از [[غارت رم (۴۱۰)|غارت خاک مقدس رم]] در ۴۱۰ جان سالم به‌در برده بود.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=[[فیلوستورگیوس|Filostorgio]]|عنوان=Storia Ecclesiastica|جلد=XII|صفحه=13}}</ref> او امپراتوری‌ایی بر جای می‌گذاشت که [[بریتانیای روم|بریتانیا]] را از دست داده و به‌دست بربرها در هیسپانیا و گالیا اشغال شده بود، امّا اساساً از [[دوره مهاجرت‌ها|تهاجمات بزرگ]] جان سالم به‌در برده بود، آن‌هم با وجودی‌که بر اثر ویرانی‌های پیاپی به‌دست توده‌هاینیرو ‌های بربر (که برخی [[استان‌های روم|استان‌های رومی]] را نیز از روم گرفتند) درآمدهای مالیاتی کاهش یافته و با این‌ها ارتش هم دچار ضعف و تحلیل شد. با فرض این‌که در سال ۳۹۵ (سال جدایی دو رومِ غربی و شرقی) ارتش غربی دارای [[هنگ]]<nowiki/>‌هایی تقریباً به همان تعدادِ ارتش شرقی (یا حدود ۱۶۰ تا) بوده‌است، تهاجمات بربرها سبب از دست‌رفتنِ حداقل ۷۶ هنگِ [[کومیتاتنسس]] شده‌است (معادل‌با حدود ۳۰/۰۰۰ مرد که ۴۷٫۵ درصد کل را تشکیل می‌داد) و به‌دلیل مشکلات بودجه، باید با انتقال شمار زیادی از هنگ‌های مرزی به کومیتاتنسس، این تلفات جبران می‌شد، به‌جای آنکه نیروهای جدید استخدام کنند. شمار حقیقی کومیتاتنسس‌ها (به‌استثنای نیروهای مرزی که برای پُر کردن خلأ به کومیتاتنسس ارتقاء یافته بودند) کاهشی ۲۵ درصدی داشته‌است (از ۱۶۰ هنگ به ۱۲۰ هنگ).<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Peter Heather|عنوان=La caduta dell'Impero romano: una nuova storia|تاریخ=2006|ناشر=Garzanti|مکان=Milano|صفحه=305-303}}</ref>

در ۴۵۲، آتیلا هنوز تحت‌تأثیر شکست سنگینش بود امّا به‌هیچ‌روی کرنش نکرد و با یورش به ایتالیا ــ شاید برای ادعای ازدواج با هونوریا ــ [[آکویلیا|آکوئیلیا]] و [[میلان]] و دیگر شهرها را مورد غارت و ویرانی قرار داد. روش منحصر به‌فردی که وی با آن تسلط خود بر روم را مورد تأکید قرار داد هنوز معروف است: در کاخ سلطنتی میلان یک نقاشی وجود داشت که در آن [[سزار (عنوان)|سزار]]<nowiki/>ها (امپراتوران روم) به‌صورت نشسته بر تخت و در پای آنان شاهزادگان [[سکاها|سکایی]] نقاشی شده بودند؛ آتیلا که تحت تأثیر این نگاره واقع شده بود، دست به ویرایش آن زد: سزارها به حالتی نقاشی شدند که در حال خالی کردن کیسه‌های گدائی طلایی در مقابل تخت آتیلا هستند.<ref group="یادداشت">البته در جایی دیگر گفته شده که این نقاشی یک امپراتور رومی را نشان می‌داد که جنازه هون‌ها بر پای وی افتاده‌است. آتیلا امر کرد که این نقاشی چنان ویرایش شود که آتیلا بر روی تخت است و رهبران رومی در حال دادن کیسه‌های طلا به وی هستند.{{یادکرد وب|کد زبان=EN|تاریخ=September 11, 2018|وبگاه=www.montereyherald.com|نشانی=https://www.montereyherald.com/2009/06/07/atilla-the-hun-gets-his-due-as-political-player/|عنوان=Atilla the Hun gets his due as political player}}</ref> با این‌حال ارتش او بر اثر قحطی و بیماری‌ها هلاک شده بود، چرا که در ایتالیا [[وبا]] و [[مالاریا]] در حال جولان دادن بودند در حالی‌که [[دره پو|دشت پو]]<nowiki/>ی ویران شده هم در حدی نبود که معاش تودهنیرو بربرها را تأمین کند؛ به‌علاوه امپراتوری شرقی نیروهای نظامی برای آئتیوس جهت مقابله با هون‌ها فرستاده بود.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Peter Heather|عنوان=La caduta dell'Impero romano: una nuova storia|تاریخ=2006|ناشر=Garzanti|مکان=Milano|صفحه=412}}</ref> آتیلا که به سهم خود تضعیف شده و از رسیدن نیروهای کمکیِ امپراتوری شرقی خوفناک بود، پیشنهاد آتش‌بسی که یک هیئت اعزامیِ والنتینیانوس به ریاست [[لئون یکم|پاپ لئون]] به وی ارائه کرده بود را پذیرفت، هیئتی که در حوالی رود [[مینچو]] با وی ملاقات کرد. «افسانه‌ای که با مداد [[رافائل]] و مُغارِ [[الساندرو آلگاردی|آلگاردی]] (چنان‌که [[ادوارد گیبون]] می‌گوید) نگاریده شده بود نشان می‌دهد پاپ ــ که توسط [[پطرس]] و [[پولس رسول]] یاری می‌شد ــ آتیلا را متقاعد ساخت از شهر دور شود. در واقع، این مشکلات لوجستیکی همچون بیماری‌ها و کمبود غذا بودند که به ارتش آتیلا آسیب زدند و تودهنیرو بربرهایش را وادار به عقب‌نشینی کردند، نه مداخلهٔ خاصی از سوی پاپ.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Peter Heather|عنوان=La caduta dell'Impero romano: una nuova storia|تاریخ=2006|ناشر=Garzanti|مکان=Milano|صفحه=412-413}}</ref> آتیلا که به مناطق تحت اقتدارش در [[پانونیا]] عقب‌نشسته بود در ۴۵۳ در حالی‌که مشغول تدارک یک یورش جدید به امپراتوری بود، درگذشت.

ابتدا در سال‌های ۳۷۰، درحالی‌که قسمت اعظم هون‌ها هنوز در شمال [[دریای سیاه]] متمرکز بود، برخی توده‌هاینیرو ‌های ایزولهٔ یغماگران هونی به ویزیگوت‌ها در شمال دانوب حمله بردند و آنان را واداشتند به درگاه امپراتور [[والنس]] درخواست پناهندگی بدهند. ویزیگوت‌ها که به دو گروه گروتونگی<ref group="یادداشت">به انگلیسی Greuthungi</ref> و تروینگی<ref group="یادداشت">به انگلیسی Thervingi</ref> تقسیم شده بودند، در داخل قلمرو شرقی امپراتوری<ref group="یادداشت">توجه شود در این زمان هنوز امپراتوری روم شرقی و غربی به‌وجود نیامده بودند و [[امپراتوری روم]] هنوز کمابیش به‌صورت یک جزء یکپارچه عمل می‌کرد</ref> پذیرفته شدند امّا متعاقب بدرفتاری‌ها، شوریدند و شکستی سنگین به امپراتوری شرقی در [[نبرد آدریانوپل]] (۳۷۸) وارد آوردند. با حالت ''متحده‌ای<ref name=":03" group="یادداشت"/>'' که در سال ۳۸۲ گرفتند، اجازه یافتند در [[فرمانداری پرایتوری ایلیریکوم|ایلیریکومِ]] شرقی به عنوان متحد امپراتوری مسکن گزینند، با این تعهد که نیروهای مزدور برای امپراتور [[تئودوسیوس یکم]] فراهم کنند. ویزیگوت‌ها تحت رهبری [[آلاریک یکم|آلاریک]] در ۳۹۵ بار دیگر شورش نموده و به‌سوی روم غربی کوچ کردند و در ابتدا توسط ژنرال [[استیلیکو]] پس‌زده شدند (۴۰۲ و ۴۰۳)؛ پس از ترور این ژنرال در ۴۰۸، ویزیگوت‌ها به ایتالیا تاختند و روم را در ۴۱۰ مورد [[غارت رم (۴۱۰)|غارت قرار دادند]] و سپس تحت پادشاهی [[آتولف]] به [[گالیا]] کوچیدند. آنان از ژنرال جدید رومی [[کنستانتیوس سوم|فلاویوس کنستانتیوس]] در ۴۱۵ شکست خوردند و پذیرفتند برای امپراتوری در اسپانیا علیه مهاجمان بجنگند و در عوض به‌عنوان متحدان روم صاحب [[ناحیه آکیتن|آکوئیتانیا]] شدند (۴۱۸).

گایسریک و توده‌هایشنیرو ‌هایش در شهر روم رژه رفتند، رومی که حتّی بی‌آنکه بکوشد از خود دفاع کند در ۲ ژوئن ۴۵۵ تسلیم شد. گایسریک به پاپ [[لئون یکم]] قول داد که سلامت بدنی شهروندان محترم شمرده خواهد شد و [[غارت رم (۴۵۵)|غارت شهر]] بازه زمانیِ حداکثر ۱۵ روزه‌ای خواهد داشت و آتش‌سوزی در کار نخواهد بود. وندال‌ها از میان ثروت‌ها و کارهای هنریِ شهر که دزدیده بودند، هرچه قابل انتقال بود را منتقل کردند؛ و حتّی حکمران آنان که ارضا نشده بود بسیاری از شخصیّت‌های برجسته را به‌عنوان گروگان با خود به آفریقا برد تا بابت آنان فدیه بگیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی۱=Giorgio Ravegnani|عنوان=La caduta dell'Impero romano|تاریخ=2012|ناشر=Il Mulino|مکان=Bologna|شابک=978-88-15-23940-2|صفحه=135}}</ref>