هگمتانه: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ابرابزار برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۳۴:
[[پرونده:Abdoli.jpg|بندانگشتی|300px| آتش کده تپه [[نوشیجان]] [[ملایر]] اثر باستانی به جا مانده از دوران مادها<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =|نشانی =http://www.irstm.ir/new/اخبار/دانستنیها/tabid/550/language/fa-IR/Default.aspx?topic=ملایر؛+شهر+مادها|عنوان =اثر به جا مانده مادها|ناشر =موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران|تاریخ بازدید =۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱۵|archiveurl =https://web.archive.org/web/20150316200547/http://www.irstm.ir/new/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7/tabid/550/language/fa-IR/Default.aspx?topic=%D9%85%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%9B+%D8%B4%D9%87%D8%B1+%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7|archivedate =۱۶ مارس ۲۰۱۵|dead-url =yes}}</ref>]]
[[پرونده:Hegmataneh1.jpg|300px|بندانگشتی|نمای قسمتی از شهر هگمتانه در [[تپه هگمتانه]] که از زیر خاک بیرون آورده شده است - سایت اصلی کاوش]]
'''هَگمَتانَه''' ({{lang-peo|𐏃𐎥𐎶𐎫𐎠𐎴}}؛ [[پارسی باستان]]: ''Hagmatāna''؛ [[زبان فارسی میانه|پارسی میانه]]: '''همتان''' ''Hamatān''<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ فارسی به پهلوی از بهرام فره‌وشی برگه 556|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>؛ [[پارسی نو]]: '''[[همدان]]'''، به معنی «جایِ به‌هم‌آمدگان»، «جای گردآمدگان») پایتخت [[ماد]]ها، پایتخت تابستانی [[هخامنشیان]]، و [[ساتراپ]]نشین [[مدیا|ماد]] از هخامنشیان تا ساسانیان بود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.iranicaonline.org/articles/ecbatana |عنوان= ECBATANA| ناشر =[[ایرانیکا]] |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> یونانیان به هگمتانه '''اِکباتان''' می‌گفتند.
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده است و به همراه [[آتن]] در یونان و [[رم]] در ایتالیا و [[شوش]] در خوزستان، از معدود شهرهای باستانی جهان
[[دانشنامه ایرانیکا]] بنیانگذاری ماد را سال ۷۰۸ پیش از میلاد به مرکزیت هگمتانه و توسط دیاکو ذکر می‌کند.<ref name="iranicaonline.org">[http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1 c. 708 Deioces founds Median Kingdom with its capital in Ecbatana.] ''iranicaonline.org''</ref>
خط ۴۸:
نام این شهر در [[سنگ‌نوشتهٔ داریوش بزرگ در بیستون]] در [[زبان فارسی باستان]] در گنج نامه «هَمگمَتانَ»،<ref>{{پک|Kent|1950|ک=Old Persian|ص=183, 212|زبان=en}}</ref> در [[زبان عیلامی|زبان ایلامی]] «اَگ-مَ-دَ-نَ» و در [[زبان اکدی]] «اَ-گَ-مَ-تَ-نُ» ثبت شده‌است. معمولاً چنین تفسیر می‌شود که این واژه از «هَنگمَتَ» یا «هِنَگمَن» (به فارسی میانه: انجمن) به معنای «محل گردآمدن و گرد هم آیی»<ref>{{یادکرد کتاب |عنوان=تاریخ ایران و جهان جلد یک |تاریخ=1392 |ناشر=وزارت آموزش و پرورش |شابک=9640516376 |صفحه=50 |صفحات=208}}</ref> مشتق شده‌است و نتیجه گرفته می‌شود که پیش از شکل‌گیری دولت ماد، نوعی گردهمایی مردمی در اینجا انجام می‌شد. هرودوت به یک گردهمایی مادها که در آن [[دیاکو]] به شاهی برگزیده شد، اشاره می‌کند ولی محل آن را مشخص نکرده‌است.
واژهٔ ایلامی «هَل. مَتَ. نَ» به معنای «سرزمین مادها» احتمالاً نباید درست
[[جرج کرزن]]، پیشنهاد کرده‌است که با توجه به اینکه در آنجا هفت شهر، هگمتانه نامیده می‌شوند و چهارتای آنها در [[پارس]] قرار دارند، این نام در واقع برای پایتخت یا شهر شاهی تعیین شده بود. در منابع باستانی و دیگر منابع، برای هگمتانه نامهای مختلفی ذکر شده‌است: در [[زبان یونانی باستان|زبان یونانی]] «اِکباتانا، اِگباتانا»، در [[زبان لاتین]] «اکباتانا، اکباتانا، اکباتانیس پارتیوروم» در [[زبان آرامی]] «اَحمِتَ»، در [[زبان ارمنی]] «اَحمَتَن، هَمَتَن، اِکبَتَن» و در [[زبان فارسی میانه]] «هَمَدان».<ref name="ReferenceA">{{پک|Brown|۱۹۹۷|ک=ECBATANA|زبان=en}}</ref>
بنا بر هر دو زمینهٔ تاریخی و باستان‌شناسی، تطبیق هگمتانه با همدان، قطعی است. با این حال، کمبود آثار باقی‌ماندهٔ قابل مشاهده از دوران پیش از اسلام در این منطقه، باعث شده است که برخی از نخستین بازدیدکنندگان اروپایی، مکان‌های جایگزینی همچون [[شوش]]، [[کنگاور]] و [[تخت سلیمان]] را برای هگمتانه پیشنهاد دهند.<ref name="ReferenceA"/>
همچنین، سکه‌هایی از زمان [[ساسانی]] کشف شده که محل ضرب آنها «اهمتان» قید شده‌است. نخستین اشارهٔ نوشتاری به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامهٔ بیست و چهارم [[سارل مانزر سوم]] (۸۳۶ قبل از میلاد) و [[سارگن دوم]] (۷۱۵ قبل از میلاد) بوده‌است که از این قوم و سرزمین آنان به نام «مادای» یا «آمادای» یاد کرده‌اند.
خط ۶۳:
[[پرونده:Hegmataneh.jpg|بندانگشتی|سایت اصلی کاوش تپه هگمتانه]]
[[پرونده:Rython boz.jpg|بندانگشتی|[[تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه]] از دوران [[مادها]]<nowiki/>که در هگمتانه کاوش شده و اکنون در [[موزه ملی ایران|موزهٔ ملی ایران]]، [[موزه ایران باستان]] نگهداری می‌شود.]]
[[پرونده:Iran - Hamadan - Hegmataneh - (Ecbatana) - panoramio.jpg|بندانگشتی|اسکلت انسانی در موزه هگمتانه که به همان شکل کشف شده نگهداری می‌شود]][[پرونده:Hegmataneh2.jpg|200px|بندانگشتی|خمره‌هایی مخصوص غذا و آب که در [[موزه هگمتانه]] نگهداری می‌شوند]]شهر هگمتانه را مردمان آریایی [[ماد]] در [[سده ۱۷ (پیش از میلاد)|سده ۱۷ پیش از میلاد]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372077/Mede Encyclopædia Britannica Encyclopedia Article: Media ancient region, Iran]</ref> بنا نهاده و آن را پایتخت نخستین شاهنشاهی ایرانی قرار دادند.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/177685/Ecbatana Ecbatana]</ref> [[هرودوت]] بنای آن را به [[دَهیوکَ]] نخستین شاه ماد نسبت داده است و
برخی معتقدند که «کَر کَشی» که در لوح‌های [[آشور]]یان به آن اشاره شده، در محل همدان بوده‌است. [[آشوریان]] باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان «کار کاشی» داده بودند، که «کار» به معنی قرارگاه یا منزلگاه و «کاشی» اسم قوم «[[کاسی]]» است، و از این رو می‌گویند که اسم قبلی هگمتانه، «اکسایا» یعنی شهر کاسی‌ها بوده‌است.
[[مادها]]، گروهی از مردمان آریایی بودند، که در شمال، مرکز و غرب ایران ساکن شدند. عواملی مانند رشد اجتماعی و فرهنگی، تماس با گروه‌های بومی ساکن [[فلات ایران]]، وجود همسایگانی قدرتمند و احساس نیازهای جدید سیاسی و اجتماعی، آنها را وادار به اتحاد و ایجاد حکومتی مقتدر
==== گزارش‌های مورخان یونانی از ساختار قلعه ====
روایات مورخان یونانی نیز حاکی است که این شهر در دورهٔ مادها (از اواخر [[سده هشتم پ.م.|سده هشتم]] تا نیمهٔ اول [[سده ششم پ.م.|سده ششم پیش از میلاد]])، مدت‌ها مرکز امپراتوری مادها بوده است و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یکی از پایتخت‌های [[هخامنشی]] (پایتخت تابستانی و احتمالاً محل خزانهٔ آنها) به‌شمار می‌رفته‌است. گفته‌های [[هرودوت]] مورخ یونانی، در سده پنجم قبل از میلاد، مهم‌ترین مآخذ تاریخی در این مورد است. وی بنای اولیه این شهر را به [[دیاکو|«دایااکو»]] نخستین شهریار ماد نسبت می‌دهد (۷۲۸ قبل از میلاد). هرودوت اوضاع سیاسی و اقتصادی نامناسب قوم ماد را در دستیابی [[دیااکو]] به قدرت مؤثر می‌داند.
دیگر مورخان یونانی چون [[پلیبیوس]]، [[کتزیاس]]، [[ژوستین]] و [[گزنفون]] نیز دربارهٔ هگمتانه مطالبی جمع‌آوری کرده‌اند. دیااکو پس از اینکه هگمتانه را به پایتختی خود برگزید، تصمیم به ساخت قصری عظیم و مستحکم، به صورت هفت [[قلعه|قلعهٔ]] تودرتو، گرفت. به‌طوری‌که کاخ پادشاهی و خزانه، در درون قلعهٔ هفتم قرار داشته باشند. دیااکو، به تقلید از رنگ‌آمیزی قصرهای بابلی، دستور داده بود کنگره‌های هر قلعه را به رنگی مخصوص درآورند.
خط ۷۷:
قصر شاهی، که در آخرین قلعهٔ درونی بر پا شده بود، دارای صدها اتاق بوده و مردم نیز خانه‌های خود را بیرون این قلعه‌ها و در کنار آن ساخته بودند. بنا به درخواست دیااکو، قوم ماد شهرهای کوچکی را که در آن می‌زیسته‌اند، رها ساخته و به پایتخت آمده و در اطراف قلعه شاهی، خانه‌های خود را بنا کردند.
[[پلیبیوس]] مورخ یونانی (۲۰۴ تا ۱۳۲ قبل از میلاد) می‌نویسد: ''«در دامان کوه اورنت، («اورنت» یا «اورانتس» = الوند)، شهر هگمتانه با قلعه و ارگ مستحکم و حیرت‌آوری قرار گرفته و قصر شاهی در داخل آخرین قلعه آن استوار
[[بخت‌النصر]] بعد از فتح و ویرانی [[بیت‌المقدس]]، فرمانده‌ای به نام صقلاب را به قصد تصرف همدان می‌فرستد، ولی وی شکست خورده و در نامهای به بخت‌النصر می‌نویسد: ''«من به شهری آمده‌ام، دارای بارویی بلند و سرکش و مردمی بسیار و کوی و برزن‌هایی فراخ و رودهای فراوان.»''.
خط ۸۴:
پس از انقراض مادها، هر چند هگمتانه مرکزیت نخستین را نیافت، ولی به جهت قرار گرفتن در مسیر [[راه شاهی]]، که پارسه ([[تخت جمشید]]) را به [[سارد]] متصل می‌کرد، به عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان مورد توجه خاص بود و از این رو آن را آباد کردند.
[[کتزیاس]] مورخ یونانی و پزشک معروف [[اردشیر دوم]] هخامنشی (۴۰۴ تا ۳۰۵ قبل از میلاد) می‌نویسد: ''« «سمیرامیس» ملکهٔ آشور، پس از دیدن وضعیت شهر و موقعیت مناسب آن دستور داده، که برای او در آنجا کاخی بسازند و چون دیده‌است که در شهر جدیدالاحداث کمبود آب وجود دارد، دستور داده تا با صرف هزینه‌ای گزاف، نهری ساخته و آب دریاچه‌ای را که در آن سوی کوه اورنت (الوند) است، به این شهر سرازیر
ابوبکر احمد بن محمد اسحاق همدانی – معروف به [[ابن فقیه]] - در کتاب ''[[البلدان]]'' خود، که در حدود سال ۲۹۰ هجری به تحریر
در زمانی که داریوش سوم با اسکندر مواجه می‌شود، هگمتانه به صورت ویرانه‌ای بوده‌است؛ ولی [[داریوش سوم]] بنا به پیشنهاد یاران خود، دستور می‌دهد در میانهٔ شهر، کوشکی بزرگ که آن را ساروق می‌نامیدند، بسازند. در این کوشک، سیصد مخفی‌گاه برای گنجینه‌ها و دارایی‌ها بر پا شد و برای آن هشت در آهنین ساختند، که همه دو اشکوبی (دو لختی) و هر اشکوب، به بلندای دوازده [[گز (یکا)|گز]] بود.
خط ۹۹:
== نتایج حفاری‌های تپه هگمتانه ==
در حفاری‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر در تپهٔ هگمتانه مشخص شده‌است که محل کاخ و بناهای اشاره
از جمله ویژگی‌های شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر
پیشینهٔ حفاری‌های علمی این تپه، به سال ۱۹۱۳ میلادی برمی‌گردد، که هیئتی فرانسوی از طرف [[موزهٔ لوور]] [[پاریس]] به سرپرستی [[شارل فوسی]]، کاوش‌هایی در تپه هگمتانه انجام داد؛ ولی نتایج این کاوشها هیچ‌گاه منتشر نشد.
خط ۱۰۹:
همچنین ادامهٔ کاوشها، بخش‌هایی از حصار عظیم شهر به قطر ۹ متر و ارتفاع ۸ متر را آشکار ساخته‌است. این حصار در فواصل معین، دارای برجهای عظیم بوده، که هگمتانه قدیم را دربرمی‌گرفته‌است.
به‌طور کلی در یکصد سال اخیر باستان‌شناسان داخلی و خارجی بارها این تپه را حفاری کرده‌اند. ضمناً در طول حفاری‌های انجام شده، آثار ارزشمند و بی‌نظیری کشف
=== لوح‌ها ===
خط ۱۱۵:
* لوح زرین به نام «[[آرشام]]»: ابعاد این لوح ۸ در ۱۳ سانتیمتر است. لوح به خط میخی و از دوره هخامنشیان بجا مانده‌است. این لوح در اختیار مجموعهٔ شخصی مارسل ویدال آمریکایی است.
* در سال ۱۳۰۷، هنگام پی‌کنی خانه‌ای بر روی تپه هگمتانه دو قطعه لوح هم‌اندازه، یکی زرین و دیگری نقره، پیدا شد. ابعاد هر لوح ۱۹ در ۸/۱۸ سانتیمتر است و خطوط نوشته شده به خط میخی و محتوای هر دو نوشته یکی است. لوح نقره‌ای در موزهٔ [[کاخ مرمر]] و دیگری در [[موزه ایران باستان|موزهٔ ایران باستان]] در تهران نگهداری می‌شوند.
* لوح زرین به نام [[داریوش دوم]]: این لوح از زرناب به ابعاد ۵/۲۰ در ۵/۱۸
* لوح زرین به نام [[اردشیر دوم]]: این لوح به نام اردشیر دوم پسر [[داریوش دوم]] هخامنشی و ابعاد آن لوح ۱۳ در ۱۳ سانتیمتر و دارای ۲۰ سطر به خط میخی است که در روی زر ناب حک
=== دیگر اشیاء
* کوزه‌ای شکسته، به جا مانده از دورهٔ [[خشایارشا]] (پسر [[داریوش بزرگ]]). این کوزه از نقره بوده است و قطر دهانهٔ آن ۵/۷
* بشقاب نقره‌ای با قطر دهانه ۲۰ سانتیمتر از دوره هخامنشی. در سال ۱۳۲۴ موزه ایران باستان این بشقاب را خرید و به کشور بازگرداند و اکنون در موزه ایران باستان تهران نگهداری می‌شود.
* بشقاب یا جام نقره مربوط به دوره [[اردشیر یکم (هخامنشی)|اردشیر یکم هخامنشی]]. قطر دهانهٔ آن ۷/۲۶ سانتیمتر است. این بشقاب در [[موزه متروپولیتن نیویورک]] است. در لبهٔ داخلی بشقاب به خط میخی یک سطر طولانی نوشته شده‌است که ترجمهٔ آن این است: ''«اردشیر شاه بزرگ، شاه کشورها، پسر خشایارشا، خشایارشا پسر داریوش شاه هخامنشی [بود] که این جام سیمین را [برای] کاخ پادشاهی خود درست کرد.»''
* ظرف طلا که مانند کاسه‌ای است گود که رویهٔ بیرونی آن دارای برجستگیهایی است. این نقوش از لبهٔ ظرف شروع شده و در وسط برآمدگی تکرار می‌شود. بین برجستگیها و لبهٔ بالاییِ ظرف یک سطر خط میخی به زبان پارسی باستان، بابلی و عیلامی تکرار می‌شود و ترجمهٔ فارسی‌اش «داریوش شاه بزرگ» است. قطر دهانه ظرف ۴/۱۸ سانتیمتر و ارتفاع آن ۷/۱۰ سانتیمتر است. این کاسهٔ طلایی دورهٔ هخامنشی، گذشته از ارزش باستان‌شناسی‌ای که دارد از نظر هنر طلاکاری و ظرافت، می‌تواند یکی از کارهای هنری منحصر به فرد محسوب
* پایهٔ ستون سنگی مربوط به [[اردشیر دوم (هخامنشی)|اردشیر دوم هخامنشی]]. این پایه ستون مربعی است به طول ضلع ۹۳ سانتیمتر که از سنگ یک تکه ساخته
* ته‌ستون دیگری به نام اردشیر دوم هخامنشی. پایه ستونی از سنگ با ۷ سطر کتیبه به خط میخی مربوط به اردشیر دوم که در تپهٔ هگمتانه پیدا شد و هم‌اکنون در تملک شخصی است در انگلستان. کتیبه‌ای که بر این ته‌ستون نوشته شده‌است از این قرار است: ''«اردشیر شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این سرزمین، پسر داریوش شاه [که] داریوش پسر اردشیر شاه [و] اردشیر پسر خشایارشا [و] خشایارشا پسر داریوش شاه [و] داریوش پسر ویشتاسب هخامنشی [بودند]، این کاخ را به لطف [[اورمزد]] و [[ناهید]] و [[مهر (ایزد)|مهر]] ساختم. [باشد که] مرا از همه بدی‌ها حفظ فرمایند و آنچه من ساخته‌ام از گزند و آسیب محفوظ دارند.»''
| |||