اژدها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اِژدِهااَژدَها'''، '''اَژدَر'''، '''دیومار''' یا '''ثُعبان'''<ref>لغت‌نامه دهخدا - ذیل سرواژهٔ اژدها</ref> یکی از [[فهرست موجودات افسانه‌ای|موجودات افسانه‌ای]] در فرهنگ‌های [[جهان]] است. اژدها در [[اسطوره‌شناسی|اساطیر]] جهان جایگاه مثل دارد.

برخی از اژدهایان چند سر مشهورند، چون لادون که نگاهبان سیب‌های زرین هسپریدها بود. بعضی اژدهایان یا مارهای چند سر نیز شاخ‌هایی به اشکال گوناگون داشتند از قبیل اژدهای قرمز هفت سر به نام [[آخرالزمان (مسیحیت)|آپوکالیپس]]، [[وانی]]، [[اژدهای چینی]] و ژاپنی نیز چندین شاخ دارد. نزد اقوام سرخ‌پوست [[پوئبلو]] مار شاخدار نماد روان و روح آب بوده‌است، و به باور [[مانی]] شیطان یا [[اهریمن]] درآغاز بر آب‌ها فرمان می‌راند، «او همه چیز را تباه می‌کرد و ویران می‌ساخت».

سیمای اژدها در تاریخ اساطیری ایران، در نهایت سهمناکی، زشت‌رویی و پَلَشتیپلشتی است. آن‌ها از نخستین یاران [[اهریمن]] هستند که آفرینش نیکوی [[اهورامزدا]] را آشفته می‌نمایند؛ ولی توانایی تباه آن را ندارند. اگر فدیه گران‌بهایی نثار ایزدانی همچون [[آناهیتا]] و [[ایزد وایو|وایو]] می‌کنند (یشت ۵، بندهای ۲۹–۳۱ و ۴۱–۴۳ و نیز یشت ۱۵، بندهای ۱۹–۲۱). بر اساس ادبیات اوستایی، هنگامی که اهورامزدا نخستین سرزمین نیک خویش را می‌آفریند (ایرانویج)، آنگاه اهرمن همه تن مرگ برای [[تباهی (پزشکی)|تباهی]] آن، اژدهایی (اژدهای سرخ) را در رود دائیتی پدیدمی‌آورد ([[وندیداد]] ۱، بندهای ۲–۴). از سوی دیگر نیز ایزد هم با رزم‌افزارهای خود به نبرد با اژدهای زرد برمی‌خیزد تا او را نابود سازد (یسنه ۹، بند ۳۰).

بر اساس ادبیات ودایی و اوستایی، دو اژدهای ورتره و اپه اوشه (اپوش)، آبها را در دژ جادویی خود اسیر، ابرهای آسمانی را سترون و زمین را خشک و کویر می‌سازند؛ ولی سرانجام به دست ایزدان ایندره و تیشتر تباه می‌گردند. از دیگر سو نیز [[اژی دهاکه (اژدهاک]]/ضحاک) و [[افراسیاب]] تورانی نشان از اژدهایان اساطیری دارند که با گذشت زمان و به هنگام تغییر ساختار ساده و نخستین (روایت اوستایی) داستان به شکل پیچیده و پویا (روایات [[زبانپهلوی فارسی میانه|پهلوی]]ساسانی و ''[[خدای‌نامه]]''خدای نامه)، جامه نوین پادشاه انیرانی (= ناایرانینا ایرانی) را بر تن می‌نشانند. خشکسالی، سترونی، زوال و مرگ، ارمغان دشخدایی آنان بر ایران است.

اژدها در نخستین چهره، سیمای «فرمانروای بیگانه اژدروشی» را به خود می‌پذیرد که با تازش بر ایرانشهر و چیرگی بر پادشاه این سرزمین، فرمانروایی را در دست می‌گیرد، زندگی مردمان و ستوران آنان را تباه، باران و آب را دربند و خشکی و نیاز را بر سرتاسر زمین حکمفرما می‌سازد. این فرمانروای دژکامه انیرانی با رزم‌افزار جادویی و سپند قهرمان بی‌همتایی از تبار پادشاهان نیکوی ایرانی، تباه می‌شود. آشتی، آرامش و زیبایی ارمغان پادشاهی نیک قهرمان بر ایران زمین است. روایت کارزارهای «[[فریدون]] و [[ضحاک]]»، «[[اسفندیار]] و [[ارجاسب تورانی]]» (هر دو به نقل [[شاهنامه]]) و داستان نبرد پادشاهانی همچون «منوچهر، زو و کی خسرو با افراسیاب اژدهاوش» را می‌توان در شمار گونه‌هایی جای داد که اژدها با چهره پادشاه دژکامه انیرانی پدیدار می‌شود.

با توجه به شباهت زیاد اژدهای نگارگری‌های اسلامی با اژدهای نگارگری چینی و نیز با توجه به این که تصویر کردن اژدها در نگارگری‌های اسلامی، پس از دورهٔ [[تیموریان]] و انتقال [[فرهنگ چینی]] توسط [[مغولان]] به ایران، رواج یافت، می‌توان حدس زد که طرح اژدهای نگارگران اسلامی بعد از مغول، بر گرفته شده از اژدهای چینی است.{{مدرک}}

* رضی، هاشم، ''دانشنامه ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوران ساسانیان''، تهران ۱۳۸۱، [[انتشارات سخن]].