مردمان هزاره: تفاوت میان نسخه‌ها

| caption = مردانمردهای جوان هزاره در کابل

| ref3 ={{نیازمند منبع|تاریخ=آوریل ۲۰۲۴}}

'''[[هزاره]]''' ({{lang-haz|'''آزره'''|Āzra}}) یکی از [[اقوام افغانستان|اقوام]] بزرگ [[افغانستان]] و جزء اصلی جمعیت آن هستند که در تمام مناطق افغانستان، عمدتاً در مناطق مرکزی افغانستان، موسوم به [[هزارستان]] (هزاره‌جات) زندگی می‌کنند. اقلیت‌های بزرگی از هزاره‌ها بیشتر در [[کویته|کویتهٔ]] [[پاکستان]] و نیز برخی از آنها در [[ایران]] مخصوصاً در [[مشهد]] جمعیت هزاره‌ها را تشکیل داده‌اند. هزاره‌ها به زبان [[زبان فارسی|پارسی]] با گویش‌های [[فارسی افغانستان|دری]] و [[هزارگی]] صحبت می‌کنند.

با وجودباوجود قوانین نو که براساس آن حقوق همهٔ شهروندان را یکسان می‌داند اما هنوز هم حرکات نژادپرستانه‌ای علیه هزاره‌ها در افغانستان، پاکستان و ایران صورت می‌گیرد. در سال ۲۰۰۷، [[کوچی‌های افغانستان|کوچی‌ها]] مسلح با حمله به روستاهای هزاره باعث آواره‌شدن هزاران تن از آنها شده و ده‌ها نفر هر ساله در پی حملات آنان کشته می‌شوند. [[افغانستانی‌ها در ایران|افغانستانی‌های مهاجر در ایران]] که اکثریت‌شان را مردم هزاره تشکیل می‌دهند و معمولاً به‌صورت غیرقانونی به ایران رفته‌اند، از سوی نیروهای انتظامی دولت ایران مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. [[سازمان‌های غیردولتی]] (NGO) با گزارشی بر بدتر شدن وضعیت حقوق شهروندی هزاره‌ها و حملات نژادپرستانه علیه آنها هشدار داده‌اند.<ref name="t5698est">[http://www.gfbv.ch/fr/informations_supplementaires/dossiers/dossier___les_hazaras_/ Les Hazaras]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}، سازمان غیردولتی برای مردم تهدید شده.</ref><ref>Adelkhah, Fariba; Olszewska, Zuzanna (2007), "The Iranian Afghans", Iranian Studies 40 (2): 137–165,</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.hazarasinholland.w.pw/index.php?option=com_content&view=article&id=201:2010-06-03-22-34-59&catid=52:2009-03-16-02-13-01&Itemid=53 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۵ ژانویه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160927081020/http://www.hazarasinholland.w.pw/index.php?option=com_content&view=article&id=201:2010-06-03-22-34-59&catid=52:2009-03-16-02-13-01&Itemid=53 |archivedate=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://oyrenci-sesi.info/yeni/17158 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۵ ژانویه ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150128032934/http://oyrenci-sesi.info/yeni/17158 |archivedate=۲۸ ژانویه ۲۰۱۵ |dead-url=yes}}</ref>

* [[عبدالحی حبیبی]]، نام «هزاره» را بسیار قدیمی، و آن را برگرفته از کلمهٔ «هزاله» دانسته است که به مرور زمان به هزاره تغییر یافته است و آن خوش‌دل یا خوش‌قلب معنی می‌دهد.<ref name=":2">یزدانی، حسینعلی.{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. چاپخانهٔ|نام=حسین‌علی|نام مهتاب.خانوادگی=یزدانی|پیوند صنویسنده=حسین‌علی ۹۶یزدانی|صفحه=135–134}}</ref><ref>هزاله - لغت‌نامهٔ دهخدا</ref>

* برخی بر این معتقدند که نام «هزاره» احتمالاً از کلمهٔ فارسی «[[۱۰۰۰ (عدد)|هزار]]» گرفته شده و ممکن است ترجمهٔ کلمه‌ای [[زبان‌های مغولی|مغولی]] «[[مینگان]]» باشد، یک واحد نظامی متشکل از ۱٬۰۰۰ سرباز تحت فرمان [[چنگیز خان]].<ref name=":5">{{یادکرد کتاب|پیوند نویسنده=حسن پولادی|نام خانوادگی=پولادی|نام=حسن|نشانی=https://books.google.com/books?id=1f8MAAAAIAAJ|عنوان=هزاره ها|ترجمه=علی عالمی کرمانی|جلد=|سال=١٩٨٩|ناشر=انتشارات عرفان|مکان=تهران|شابک=978--964-06-0527-1|صفحه=٧٨-۷۹}}</ref><ref name=":2"/> پذیرش این نظریه دشوار به‌نظر می‌رسد زیرا بعید است آن مغولان که زبان‌شان مغولی بودند لشکرهای نظامی خود را با استفاده از کلمات فارسی نام‌گذاری کنند، در حالی‌که مردم هزاره به [[هزارگی|زبان بومی]] خودشان را '''«آزره»''' یا '''«ازره»''' خطاب می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=nabizadah,ejtemai, ariaye|نشانی=https://www.ariaye.com/dari6/ejtemai/nabizadah.html|وبگاه=www.ariaye.com|بازبینی=2021-05-11}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگیعنوان=دلجوتاریخ باستانی هزاره‌ها|نام=عباس|پیوندنام نویسندهخانوادگی=دلجو|عنوان=تاریخپیوند باستانی هزاره‌ها|صفحهنویسنده=199|ناشر=موسسه انتشارات مقصوی،مقصودی، کابل|صفحه=199|شابک=978-9936-624-00-9}}</ref>

* [[هنری هویل هاورث|هاورث]]، هزاره‌ها را منسوب به [[خزرها]] دانسته و کلمهٔ «هزاره» را محرف «[[خزرها|خزر]]» یا «خزار» می‌داند و معتقد است که اینان در اصل از اقوام [[مردمان ترک|ترک]] اطراف [[دریای خزر]] اند.<ref>{{یادکرد کتاب|پیوند نویسنده=هنری هویل هاورث|نام خانوادگی=هاورث |نام=هنری هوویل|نشانی=https://books.google.com/books?id=_tlVAAAAYAAJ|عنوان=تاریخ مغول‌ها از قرن نهم تا نوزدهم،| جلد = چهارم|ناشر=لانگمن|مکان= لندن}}</ref><ref name=":2"/><ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگیعنوان=دلجوتاریخ باستانی هزاره‌ها|نام=عباس|پیوندنام نویسندهخانوادگی=دلجو|عنوان=تاریخپیوند باستانی هزاره‌ها|صفحهنویسنده=197|ناشر=موسسه انتشارات مقصوی،مقصودی، کابل|صفحه=197|شابک=978-9936-624-00-9}}</ref>

* طبق نظر خانیکوف، هزاره‌ها در زمان [[شاهرخ|شاهرخ میرزا]] به [[هرات]] آمدند و چون هزار خانواده بودند به «هزاره» معروف شدند.{{نیازمند منبع|تاریخ=آوریل ۲۰۲۴}}

* [[محمد حیات خان]]، تاریخ‌شناستاریخ‌دان مسلمان اهل [[هندوستان]] دربارهٔ وجه تسمیهٔ «هزاره» می‌نویسد: به این دلیل اینها را هزاره می‌گویند که در عصر سلاطین قدیم [[زابلستان]] این قوم سال به سال هزار سوار عوض مالیات به قشون شاهی آن زمان تقدیم می‌کردند.<ref>حیات خان، محمد. محمد حیات افغان، ترجمه. افغانستان و ساکنان آن، مطبعهٔ اندیشهٔ عمومی هندوستان، لاهور</ref><ref name=":2"/>

* [[فرهنگ مردم هزاره|عرف هزاره‌ها]] دربارهٔ نام «هزاره» چنین اظهار می‌دارد: «هزاره عبارت از هزار قوم.» «هزاره از هزار راه وارد شده است.»<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=لعلی|نام=علی‌داد| پیوند نویسنده =|نشانی=https://shahmbookco.com/product/سیری-در-هزاره-جات-تحلیل-جامعه-شناسی-مذه/?add_to_wishlist=4216|عنوان=سیری در هزاره‌جات|ناشر=احسانی: چاپخانه اسماعیلیان|صفحه=۲۲|سال=۱۳۷۲|مکان=[[قم]]}}</ref>

* [[بابر]]، بنیانگذار [[امپراتوری گورکانی هند]] در اوایل قرن شانزدهم، نام «هزاره» را در [[بابرنامه]] ثبت کرده است و از هزاره‌ها چندین بار به‌عنوان «هزاره‌های ترکمن» یادآوری کردهنام‌برده است.<ref>{{Cite book |last=Babur |first=Zahīr ud-Dīn Muhammad |url=https://books.google.com/books?id=9ztbAAAAQAAJ&q=turkoman+hazaras&pg=PA173 |title=Memoirs of Zehir-Ed-Din Muhammed Baber: Emperor of Hindustan |publisher=Longman, Rees, Orme, Brown, and Green |language=en}}</ref>

| caption1 = مردانمردهای هزاره در [[بهسود]] ولایت [[میدان وردک]]

| caption2 = تعدادیگروهی از هزاره‌ها در سالگرد درگذشت [[عبدالعلی مزاری]] در [[کابل]]

از نگاه [[ژنتیکی]] هزاره‌های افغانستان نزدیک به [[ازبک‌ها]]ی آن کشور هستند، در حالی‌که هردو گروه تفاوت‌های چشمگیری با [[تاجیک‌ها]] و [[پشتون‌ها]]ی افغانستان دارند.<ref name="ncbi.nlm.nih.gov">{{Cite journal|pmc=3314501 |title=Afghanistan's Ethnic Groups Share a Y-Chromosomal Heritage Structured by Historical Events |pmid=22470552 |doi=10.1371/journal.pone.0034288 |volume=7 |issue=3 |year=2012 |pages=e34288 |journal=PLOS ONE | last1 = Haber | first1 = M | last2 = Platt | first2 = DE | last3 = Ashrafian Bonab | first3 = M | display-authors = etal|bibcode=2012PLoSO...734288H |doi-access=free}}</ref> هزاره‌ها به‌طور کلی قرابت‌های ژنتیکی بالایی را با جمعیت‌های [[مردمان ترک|ترک‌زبان]] [[آسیای مرکزی]] و [[آسیای شرقی]] نشان می‌دهند.<ref>{{Cite journal|last1=Martínez-Cruz|first1=Begoña|last2=Vitalis|first2=Renaud|last3=Ségurel|first3=Laure|last4=Austerlitz|first4=Frédéric|last5=Georges|first5=Myriam|last6=Théry|first6=Sylvain|last7=Quintana-Murci|first7=Lluis|last8=Hegay|first8=Tatyana|last9=Aldashev|first9=Almaz|date=2011|title=In the heartland of Eurasia: the multilocus genetic landscape of Central Asian populations|journal=European Journal of Human Genetics|language=en|volume=19|issue=2|pages=216–223|doi=10.1038/ejhg.2010.153|issn=1476-5438|pmc=3025785|pmid=20823912|quote=Our study confirms the results of Li et al's study that cluster the Hazara population with Central Asian populations, rather than Mongolian populations, which is consistent with ethnological studies. Our results further extend these findings, as we show that the Hazaras are closer to Turkic-speaking populations from Central Asia than to East-Asian or Indo-Iranian populations.|last10=Nasyrova|first10=Firuza|last11=Heyer|first11=Evelyne}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Chen|first1=Pengyu|last2=Adnan|first2=Atif|last3=Rakha|first3=Allah|last4=Wang|first4=Mengge|last5=Zou|first5=Xing|last6=Mo|first6=Xiaodan|last7=He|first7=Guanglin|date=2019-08-18|title=Population background exploration and genetic distribution analysis of Pakistan Hazara via 23 autosomal STRs|url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/03014460.2019.1673483|journal=Annals of Human Biology|language=en|volume=46|issue=6|pages=514–518|doi=10.1080/03014460.2019.1673483|issn=0301-4460|pmid=31559868|quote=Overall, we genotyped 25 forensic-related markers in 261 Quetta Hazara individuals and provided the first batch of 23-autosomal STRs for forensic genetics and population genetics research. 23-autosomal STRs included in Huaxia Platinum were polymorphic in the Hazara population and could be used as powerful tool for forensic investigations. Population genetic comparisons based on two datasets via PCA, MDS and phylogenetic relationship reconstruction consistently indicated that the Quetta Hazara in Pakistan shared significant genetic components with Central Asians, especially for Turkic-speaking populations.|s2cid=203569169}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Xu|first1=Shuhua|last2=Wang|first2=Sijia|last3=Tang|first3=Kun|last4=Guan|first4=Yaqun|last5=Khan|first5=Asifullah|last6=Li|first6=Jing|last7=Zhang|first7=Xi|last8=Wang|first8=Xiaoji|last9=Tian|first9=Lei|date=2017-10-01|title=Genetic History of Xinjiang's Uyghurs Suggests Bronze Age Multiple-Way Contacts in Eurasia|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=34|issue=10|pages=2572–2582|doi=10.1093/molbev/msx177|issn=0737-4038|pmid=28595347|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite book |last=Babur |first=Zahīr ud-Dīn Muhammad |url=https://books.google.com/books?id=9ztbAAAAQAAJ&q=turkoman+hazaras&pg=PA173 |title=Memoirs of Zehir-Ed-Din Muhammed Baber: Emperor of Hindustan |publisher=Longman, Rees, Orme, Brown, and Green |language=en}}</ref> شواهد ژنتیکی از منشأ اولیه [[مردم مغول|مغولی]] آنها حمایت می‌کند،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Hazara {{!}} Definition, Culture, History, & Population {{!}} Britannica|نشانی=https://www.britannica.com/topic/Hazara|وبگاه=www.britannica.com|تاریخ=2024-03-09|بازبینی=2024-04-04|کد زبان=en}}</ref>برخی شواهد ژنتیکی منشأ اولیه مغولی آن هاهزاره‌ها را تاییدآسیای می کندمرکزی و همچینهمسان نشانبا می[[مردم دهدترک|ترک‌های]] که هزاره ها هیچ خویشاوندی ژنتیکی با ترکمن هاآن ندارندمی‌داند.<ref>{{Cite journal|lastlast1=ZhabaginMartínez-Cruz|firstfirst1=MaxatBegoña|last2=BalanovskaVitalis|first2=ElenaRenaud|last3=SabitovSégurel|first3=ZhaxylykLaure|last4=KuznetsovaAusterlitz|first4=MarinaFrédéric|last5=AgdzhoyanGeorges|first5=AnastasiyaMyriam|last6=BalaganskayaThéry|first6=OlgaSylvain|last7=ChukhryaevaQuintana-Murci|first7=MarinaLluis|last8=MarkinaHegay|first8=NadezhdaTatyana|last9=RomanovAldashev|first9=AlexeyAlmaz|date=2017-06-082011|title=TheIn Connectionthe heartland of Eurasia: the Genetic,multilocus Culturalgenetic andlandscape Geographicof LandscapesCentral ofAsian Transoxiana|url=https://www.nature.com/articles/s41598-017-03176-zpopulations|journal=ScientificEuropean ReportsJournal of Human Genetics|language=en|volume=719|issue=12|pages=3085216–223|doi=10.1038/s41598-017-03176-zejhg.2010.153|issn=20451476-2322}}</ref>5438|pmc=3025785|pmid=20823912|quote=Our طبقstudy آزمایشاتconfirms ژنتیکthe شناسیresults هزاره‌هاof ساختارLi ژنتیکیet زیادیal's مشابهstudy مهاجمانthat مغولcluster دارند،the آنHazara راpopulation میwith توانCentral 57.8Asian درصدpopulations, اجدادrather مرتبطthan باMongolian مغول‌هاpopulations, مدل‌سازیwhich کرد،is وconsistent بقیهwith (42ethnological studies.2 درصد)Our آنresults مشابهfurther باextend ساختارthese ژنتیکیfindings, ایرانی‌as هاwe هست.show ساختارthat ژنتیکیthe هزارهHazaras هاare بیشترcloser شبیهto بهTurkic-speaking جمعیتpopulations هایfrom ترکCentral زبانAsia ازبک،than اویغور،to قزاقEast-Asian وor قرقیزIndo-Iranian استpopulations.<ref>{{Cite journal|datelast10=2024-04-06Nasyrova|titlefirst10=HazarasFiruza|urllast11=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hazaras&oldid=1217544851Heyer|journalfirst11=Wikipedia|language=enEvelyne}}</ref> شواهد ژنتیکی دیگر از منشأ اولیه [[مردم مغول|مغولی]] آنها حمایت می‌کند،<ref>{{یادکرد وب|نشانیعنوان=https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2fmbe%2farticle%2f34%2f10%2f2572%2f3864506%3flogin%3dfalse|وبگاه=academic.oup.com|بازبینی=2024-04-13Hazara {{!}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Adnan|first=Atif|last2=Rakha|first2=Allah|last3=Kasim|first3=Kadirya|last4=Noor|first4=Anam|last5=Nazir|first5=Shahid|last6=Hadi|first6=Sibte|last7=Pang|first7=Hao|date=2019-05|title=GeneticDefinition, characterizationCulture, ofHistory, Y-chromosomal& STRsPopulation in{{!}} Hazara ethnic group of Pakistan and confirmation of DYS448 null alleleBritannica|urlنشانی=https://pubmedwww.ncbibritannica.nlm.nih.govcom/30377775topic/Hazara|journalوبگاه=International Journal of Legal Medicinewww.britannica.com|volumeتاریخ=133|issue=3|pages=789–793|doi=10.1007/s004142024-01803-1962-x09|issnبازبینی=14372024-159604-04|pmidکد زبان=30377775en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=ایرانی.در حالی‌که او، گوانگلین؛ عدنان، عاطف; راخا، الله؛ بله، هوی یوان؛ وانگ، منگه؛ زو، زینگ؛ گوو، جیانشین؛ رحمان، محمد؛ فواد، ابوالحسن; چن، پنگیو؛ وانگ، چوان-چائو (سپتامبر 2019). "کاوشی جامع از میراثشواهد ژنتیکی و ویژگی های پزشکی قانونی هزاره های مغولی تبار افغانستان و پاکستان". پزشکی قانونی بین المللی: ژنتیک . 42 : e1–e12. doi : 10.1016/j.fsigen.2019.06.018 . ISSN 1872-4973 . PMID 31257046 . S2CID 195761020 . نتایج حاصل از فواصل ژنتیکی زوجی، MDS، PCA و بازسازی روابط فیلوژنتیکیجدیدتر نشان می‌دهد که هزاره‌هایهزاره‌ها امروزی از نظر ژنتیکیبیشتر به جمعیت‌هایاقوام ترک زبان (ایغور، قزاق و قرقیز) ساکن شمال غربی چین نزدیک‌تر از سایر جمعیت‌های آسیای مرکزی/جنوبی هستند. و مغولی. نتایج برون گروهی و ترکیبی f3، f4، f4-ratio، qpWave و qpAdm بیشتر نشان می‌دهد که هزاره آلل‌های بیشتری با آسیای‌های شرقی نسبت به سایرترک‌زبان [[آسیای میانه]] داردنزدیک وهستند 57.8 درصد اجداد مربوطتا به مغولستان[[مردم را دارد. به طور کلی، یافته‌های ما نشان می‌دهد که هزاره‌ها اختلاط ژنتیکی با جمعیت‌های محلی یا همسایه را تجربه کرده‌اندمغول|مغول‌ها]] و نمایه ژنتیکی مخلوط [[شرق وآسیا|آسیای غربشرقی‌ها]] اوراسیا را تشکیل داده‌اند.|عنوان=}}</ref>طبق سایتیا [https://en[هندوایرانی‌ها]].m.wikipedia.org/wiki/European_Journal_of_Human_Genetics ژنتیک شناسی اروپا] هزاره ها مردمانی فارسی زبان با اصالت مغولی هستند<ref>{{Cite journal|lastlast1=WeiMartínez-Cruz|firstfirst1=Lan-HaiBegoña|last2=YanVitalis|first2=ShiRenaud|last3=LuSégurel|first3=YanLaure|last4=WenAusterlitz|first4=Shao-QingFrédéric|last5=HuangGeorges|first5=Yun-ZhiMyriam|last6=WangThéry|first6=Ling-XiangSylvain|last7=LiQuintana-Murci|first7=Shi-LinLluis|last8=YangHegay|first8=Ya-JunTatyana|last9=WangAldashev|first9=Xiao-FengAlmaz|date=2018-022011|title=Whole-sequence analysis indicates thatIn the Yheartland chromosomeof C2*-StarEurasia: Clusterthe tracesmultilocus backgenetic tolandscape ordinaryof Mongols, rather thanCentral GenghisAsian Khan|url=https://www.nature.com/articles/s41431-017-0012-3populations|journal=European Journal of Human Genetics|language=en|volume=2619|issue=2|pages=230–237216–223|doi=10.1038/s41431-017-0012-3ejhg.2010.153|issn=1476-5438|pmc=3025785|pmid=20823912|last10=Nasyrova|first10=Firuza|last11=Heyer|first11=Evelyne}}</ref>

هزاره‌ها پیرو دین [[اسلام]] در مذاهب [[شیعه]]، [[سنی]] و [[اسماعیلی]] هستند که هزاره‌های شیعه‌مذهب بیشترین آنها را تشکیل می‌دهند.<ref name="EncBrit">[[wikisource:1911 Encyclopوdia Britannica/Hazara (Race)|1911 Encyclopوdia Britannica - Hazara (Race)]]</ref><ref name=":3">{{یادکرد وب|عنوان=شناسنامه الکترونیکی، آخرین فرصت تثبیت هویت هزاره‌های سنی و اسماعیلی {{!}} سایت طرح نو، باشگاه اندیشه و گفت‌وگو|نشانی=http://tarhenaw.com/?p=1324|بازبینی=2021-10-08}}</ref>

در خصوص پذیرش مذهب شیعه از سوی هزاره‌ها نظریهٔ واحدی وجود ندارد. ممکن است هزاره‌ها در اوایل سدهٔ شانزده میلادی در دورهٔ [[ایلخانان]] و [[محمد خدابنده اولجایتو]] از [[اسلام سنی]] به [[اسلام شیعی]] گرویده باشند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://books.google.com.au/books?id=3DOuOSYR4PcC&pg=PA44&dq=safavid+persia+conversion&lr=&as_brr=3&cd=197#v=onepage&q=&f=false|عنوان=انقلاب بی پایان: افغانستان، ۱۹۷۹ تاکنون، توسط گلیز دورونسورو، ص. ۴۴|بازبینی=۱ آوریل ۲۰۱۲|archive-date=۵ نوامبر ۲۰۱۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20121105192352/http://books.google.com.au/books?id=3DOuOSYR4PcC&pg=PA44&dq=safavid+persia+conversion&lr=&as_brr=3&cd=197#v=onepage&q=&f=false}}</ref> برخی دیگر معتقدند هزاره‌ها در زمان حکومت [[شاه عباس صفوی]] اسلام شیعی را پذیرفته‌اند. در مقابل برخی از محققان ریشهٔ تشیع هزاره‌ها را برمی‌گردانند به عامل و کارگزاران ترویج اسلام در دورهٔ [[خلافت]] [[علی ابن ابی‌طالب]]، مثلًاپژوهشگر [[علی اکبرعلی‌اکبر تشدید]] دربارهٔ قدمت تشیع در کوهستان [[غور]] می‌نویسد: «مرکز شیعیان غور یا مسلمین غور اولین تمرکز شیعه در بلاد غور بوده است؛ زیرا بین سال‌های ۳۵ تا ۴۰ هجری مسلمان شده‌اند و در زمان خلافت علی ابن ابی‌طالب،علی، [[جعدة بن هبیره مخزومی|جعده بن هبیره مخزومی]] که خواهرزاده علی ابن ابی‌طالب بود، از طرف وی به حکومت [[خراسان]] منصوب شد. به خاطر رفتار شایسته جعده، مردم غور داوطلبانه به علی ابن ابی‌طالب محبت می‌ورزیدند. امرای غور که وضع را کاملاً انسانی می‌یابند، بدون جنگ سر بر خط فرمان علی ابن ابی‌طالب گذارده به دین اسلام گرویدند. به پیشنهاد جعده، علی ابن ابی‌طالب فرمان حکومت سرزمین غور را به خاندان [[آل شنسب]] صادر کرد و این فرمان‌نامه قرن‌ها در آن خانواده محفوظ بوده و مایهٔ افتخار و مباهات آن دودمان می‌آمده است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها|سال=۱۳۸۵|نشانی=http://www.afghandata.org:8080/xmlui/handle/azu/225|نام=حسین علیحسین‌علی|نام خانوادگی=یزدانی|پیوند نویسنده=حسینعلیحسین‌علی یزدانی|ناشر=محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی|صفحه=۷۳ و ۷۴|مکان=تهران74–73}}</ref>

[[پرونده:شیر محمد خان هزاره.jpg|بندانگشتی|200px|[[شیرمحمد خان هزاره]]، رئیس هزاره‌های سنی‌مذهب [[قلعه نوقلعه‌نو (افغانستان)|قلعه‌نو بادغیس]] و یکی از شکست‌دهندگان [[امپراتوری بریتانیا|نیروهای انگلیسی]] در [[جنگ میوند]] در جریان [[جنگ اول افغانستان و انگلیس]]<ref name=":7">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ باستانی هزاره‌ها|نام=عباس|نام خانوادگی=دلجو|پیوند نویسنده=|ناشر=موسسه انتشارات مقصودی، کابل|صفحه=222|شابک=978-9936-624-00-9}}</ref>]]

جمعیت قابل‌توجه و بزرگی از هزاره‌ها سنی‌مذهب هستند که در ولایت‌هایافغانستان مختلفدر افغانستان،مناطقی مانندمختلف، بیشتر در ولایت‌های [[ولایت کابلبغلان|کابلبغلان]]، [[ولایت بغلانبادغیس|بغلانبادغیس]]، [[ولایت بادغیسپروان|بادغیسپروان]]، [[ولایت غورپنجشیر|غورپنجشیر]]، [[ولایت کندز|قندوزکندز]]، [[ولایت پنجشیربدخشان|پنجشیربدخشان]]، [[ولایت بامیانغور|بامیانغور]]، [[ولایت بدخشانبامیان|بدخشانبامیان]]، [[ولایت پروانکابل|پروانکابل]] و غیره سکونت دارند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌ها و هزارستان اثر گروه تحقیقی پیدی میتلند|تاریخ=۱۳۷۵|ناشر=مجمع نویسندگان افغانستان|صفحه=۱۹۲|ترجمه=محمداکرم گیزابی}}</ref><ref name="culturalorientation">[http://www.cal.org/co/afghan/arelig.html افغان‌ها تاریخ، فرهنگ شان و دین شان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101228003012/http://www.cal.org/co/afghan/arelig.html|date=۲۸ دسامبر ۲۰۱۰}}</ref>

هزاره‌های سنی‌مذهب از قدیمگذشته‌ها و قبل از اشغال مناطق [[هزارستان|هزاره‌نشین]] توسط حاکم کابل، [[عبدالرحمان خان|عبدالرحمان]] سنی‌مذهب بودند اما عده‌ای از آنانآنها بعد از اشغال مناطق هزاره‌نشین توسط عبدالرحمان از مذهب شیعه به مذهب سنی گرویده شدند که در کتاب [[هزاره‌ها (کتاب)|''هزاره‌ها'']] اثر [[حسن پولادی]] چنین آمده است:

{{نقل قول|بعد از اشغال هزاره‌جات در سال ۱۸۹۳ به دستوربه‌دستور عبدالرحمان ملاهای سنی در تمامی مناطق هزاره‌جات مٶظف بودند تا هزاره‌ها را با زور به پذیرش مذهب سنی وادار کنند. آنها تکیه‌خانه‌ها را به مساجد تبدیل کرده شروع به تبلیغ مذهب سنی کردند. اگر هزاره‌ها این مذهب را می‌پذیرفتند، جان و مال آنها ایمن بود، در غیر این‌صورت زمین‌هایشان تصرف شده، از منطقه بیرون رانده می‌شدند و اگر مقاومت می‌کردند کشته می‌شدند.<ref name=":ارتفاع">{{یادکرد کتاب|نام=حسن|نام خانوادگی=پولادی|پیوند نویسنده=حسن پولادی|ترجمه =علی عالمی کرمانی|عنوان = [[هزاره‌ها (کتاب)|هزاره‌ها: تاریخ، سیاست، اقتصاد و فرهنگ]]| ناشر =انتشارات عرفان:محمد ابراهیم شریعتی افغانستانی|صفحه = ۲۰۵–۲۰۶|تاریخ =۱۳۸۷|شابک=978--964-06-0527-1}}</ref>|''هزاره‌ها'' اثر حسن پولادی}}

پس از قتل‌عام و نسل‌کشی هزاره‌ها توسط [[عبدالرحمان خان|عبدالرحمان]] در سال‌های [[قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳|۱۸۸۸–۱۸۹۳ (میلادی)]] تعداد زیادی از هزاره‌ها به مناطق تحت اشغال [[امپراتوری روسیه|روسیه تزاری]] مانند [[ازبکستان]]، [[تاجیکستان]]، [[ترکمنستان]] و [[قزاقستان]] مهاجر و در آن مناطق سکونت اختیار کردند که بسیاری از آنها به‌مرور زمان به‌دلیل شباهت‌های ساختار نژادی و ظاهری با مردم آن مناطق، لهجه، زبان و هویت قومی خود را از دست داده و در میان آنها جذب شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌های افغانستان|نام=سید عسکر|نام خانوادگی=موسوی|پیوند نویسنده=|صفحه=۲۰۵–۲۰۴205–204}}</ref><ref name=":0"/>

[[پرونده:General Musa, Circa 1935 in a British Uniform.jpg|بندانگشتی|200px|[[محمدجنرال موسی خان]] جنرال نظامی و، فرمانده کل ارتش پاکستان]]

هزاره‌های [[پاکستان]] بیشتر در [[کویته]] سکونت دارند. در سال ۱۹۶۲ (میلادی) دولت پاکستان، هزاره‌ها را به‌عنوان یکی از اقوام پاکستان به رسمیت شناخت. از جمله افراد مشهور هزاره‌های پاکستان [[محمد موسی خان]] است که [[ارتشبد|جنرال نظامی]] و [[فرمانده کل ارتش پاکستان]] از سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۶ (میلادی) بود. همچنان وی مدتی را به‌عنوان فرماندار [[ایالت بلوچستان]] گذراند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌ها|نام=حسن|نام خانوادگی=پولادی|پیوند نویسنده=حسن پولادی|صفحه=۴۴۹–۴۳۷449–437}}</ref> هزاره سنی‌مذهب پاکستانی [[قاضی فائز عیسی]]، اولین هزاره است که در ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۳ (میلادی) به‌عنوان بیست و نهمین رئیس دادگاه پاکستان منتخب شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Justice Qazi Faez Isa — Pakistan’s judicial maverick|نشانی=https://www.dawn.com/news/1776069|وبگاه=DAWN.COM|تاریخ=2023-09-17|بازبینی=2024-04-06|کد زبان=en|نام=Usama|نام خانوادگی=Khawar}}</ref>

[[پرونده:صولت‌السلطنه هزاره.jpg|بندانگشتی|200px|[[محمد یوسف خان هزاره]]، رئیس ایل هزاره و نخستین نماینده سنی‌مذهب در پارلمان ایران]]

جامعهٔ هزاره قبل از تسلط [[عبدالرحمان خان|عبدالرحمان]]، حاکم کابل بر هزارستان در [[قیام‌های مردم هزاره ۱۸۸۸–۱۸۹۳|سال‌های ۱۸۸۸–۱۸۹۳ (میلادی)]]، ساختار [[فئودالی]] داشت. افراد قدرتمند و زمین‌دار را [[خان (عنوان)|خان]]، [[بیگ]]، [[ارباب]]، [[میر (عنوان)|میر]] یا [[ملک (عنوان)|ملک]] می‌نامیدند و این جایگاه و نفوذ از پدر به فرزندان منتقل می‌گردید.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌ها|نام=حسن|نام خانوادگی=پولادی|صفحه=۴۵۶}}</ref> ملاها و سیدها هم در جایگاه دوم قرار داشتند. اقتصاد هزاره‌ها براساس تولیدات زراعتی و دامداری بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌های افغانستان|نام=سید عسکر|نام خانوادگی=موسوی|پیوند نویسنده=سید عسکر موسوی|صفحه=۱۳۵–۱۳۰135–130}}</ref>

هجوم قوای عبدالرحمان بر هزارستان و مناطق هزاره‌نشین باعث فروپاشی ساختار زندگی در آنجا شد. زمین‌های هزاره‌ها پیوسته مورد حمله و تصرف [[پشتون‌ها|افغان‌ها]] و [[کوچی‌های افغانستان|کوچی‌ها]] قرار گرفت. این سیاست باعث کوچک شدن محدودهٔ هزارستان و باعث کاهش تولیدات کشاورزی در میان هزاره‌ها و در کل کشور شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=هزاره‌های افغانستان|نام=سید عسکر|نام خانوادگی=موسوی|پیوند نویسنده=سید عسکر موسوی|صفحه=۱۰۰100}}</ref>

[[پرونده:Dawood Sarkhush.jpg|بندانگشتی|200px|[[داوود سرخوش]]، آوازخوان فولکلور هزاره|راست]]

[[پرونده:Shamila Shirzad.jpg|بندانگشتی|200px|[[شمیلا شیرزاد]]، بازیگر سینما]]

[[پرونده:Faiz Muhammad Kateb Hazara.jpg|بندانگشتی|200px|[[فیض‌محمد کاتب]]، نویسنده و تاریخ‌نگار]]

برخی از نویسندگان و شاعران مشهور هزاره مانند [[فیض‌محمد کاتب]]، [[امیرخسرو دهلوی]]، [[اسماعیل بلخی]]، [[حسن پولادی]]، [[حسینعلی یزدانی|کاظم یزدانی]]، [[رهنورد زریاب]]، [[بصیراحمد دولت‌آبادی]]، [[عزیز رویش]]، [[محمد یعقوب یسنا]]، [[محمد اسماعیل مبلغ]]، [[محمد اکرم گیزابی]]، [[حفیظ شریعتی]]، [[احمدعلی کهزاد]]، [[علی محقق‌نسب]]، [[کامران میرهزار]]، [[بصیر آهنگ]]، [[سید ابوطالب مظفری]]، [[امیرشاه حسنیار]]، [[بشیر بختیاری]]، [[علی محمد زهما]]، [[علی بابا تاج]]، [[زهرا جویا]]، [[ذکی دریابی]] و غیره هستند.

* [[شیرمحمد خان هزاره]] - رئیس هزاره‌های اهل سنت [[قلعه نو (افغانستان)|قلعه‌نو بادغیس]]، فرماندهٔ نظامی<ref name=":7"/>

* [[میر یزدان‌بخش]] - یکی از رهبران هزاره در قرن نوزدهم

* [[صولت‌السلطنه هزاره]] - سیاستمدار، نخستین نماینده سنی‌مذهب هزاره در [[مجلس شورای ملی ایران|پارلمان ایران]]

* [[عبدالعلی مزاری]] - رهبرسیاستمدار، سیاسیاز ورهبران بنیانگذار [[حزب وحدت]]هزاره

* [[شکردخت جعفری]] - دانشمند،مخترع، برنده [[اینویت یوکه]]

* [[سرور دانش]] - سیاستمدار، [[معاون رئیس‌جمهور افغانستان|معاون پیشین رئیس‌جمهور افغانستان]]

* [[عبدالحق شفق]] - سیاستمدار، [[والی]] پیشین ولایات [[ولایت تخار|تخار]]، [[ولایت سرپل|سرپل]]، [[ولایت فاریاب|فاریاب]] و [[ولایت دایکندی|دایکندی]]

* [[محمدعارف شاه‌جهان]] - سیاستمدار، نمایندهٔ پیشین مردم [[ولایت غزنی|غزنی]] در پارلمان افغانستان، والی پیشین [[ولایت فراه|فراه]] و [[میدان وردک]]

* [[احمدشاه رمضان]] - سیاستمدار، نمایندهٔ پیشین مردم [[ولایت بلخ|بلخ]] در پارلمان افغانستان<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Ahmad Shah Ramazan|نشانی=https://www.afghan-bios.info/index.php?option=com_afghanbios&id=1463&task=view&total=3112&start=2321&Itemid=2|وبگاه=www.afghan-bios.info|بازبینی=2024-04-08}}</ref>

* [[رمضان بشردوست]] - سیاستمدار، وکیلنمایندهٔ پیشین در [[پارلمان افغانستان]]<ref>{{یادکرد وب|url=http://www.ramazanbashardost.com/|title=Welcome To Bashardost for Afghanistan<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->|accessdate=۵ اوت ۲۰۱۱|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110809092333/http://ramazanbashardost.com/|archivedate=۹ اوت ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref>

* [[اسدالله سعادتی]] - سیاستمدار، معاوننمایندهٔ پیشین مردم [[عبداللهدایکندی]] عبدالله|شورایدر عالیپارلمان مصالحه ملی]]افغانستان

* [[ظاهر هویدا]] - خواننده، آهنگساز<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ظاهر هویدا وفات کرد – DW – ۱۳۹۰/۱۲/۱۵|نشانی=https://www.dw.com/fa-af/%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1ظاهر-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7هویدا-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AFهنرمند-%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1مشهور-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86افغانستان-%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%AAوفات-%DA%A9%D8%B1%D8%AFکرد/a-15788587|وبگاه=dw.com|بازبینی=2024-04-07|کد زبان=fa}}</ref>

پرونده:Hazara 134831 (May-2022).jpg|پسر هزاره در یک تظاهرات

پرونده:Hazara men from villages near Ghazni, 1840 (2).jpg|مردان هزاره در حدود ۱۸۴۰ (میلادی) از روستاهای نزدیک شهر غزنی، نقاشی از [[جیمز اتکینسون (خاورشناس)|جیمز اتکینسون]]