ایالت بلوچستان: تفاوت میان نسخه‌ها

| settlement_type = تقسیمات کشوری پاکستان

| motto =کرباں پَ ؤتیؤتے ڈیهٰڈیھٰ

| latd = ۳۰٫۱۲30.12 |latm = |lats = |latNS = N

| longd = ۶۷٫۰۱67.01 |longm = |longs = |longEW = E

| subdivision_type3 = [[فهرست شهرهای بلوچستان|بزرگ‌ترینبزرگترین شهر]]

| established_title = بنیان‌گذاریبنیانگذاری

| blank_info_sec1 = [[زبان بلوچی]]، [[زبان پشتوبراهویی]]، [[زبان براهوییپشتو]]

'''ایالت بَلوچستان''' بزرگ‌ترین ایالت [[پاکستان]] است و حدود ۳۵٪ از خاک این کشور را دربرمی‌گیرد. مرکز این ایالت، شهر [[کویته]] است. بلوچستان با وجود گستردگی، کم‌جمعیت‌ترین ایالت پاکستان است. این ایالت به دو بخش قومی اداره می‌شودمیشود مناطق مرکزی و جنوبی آن با ۷۰٪ توسط [[بلوچ‌ها]] اداره می‌شود و مناطق کوچک شمال شرقی در مرز افغانستان با ۳۰٪ توسط [[پشتون‌ها|پشتونبلوچ ها]] بصورت خودمختاری اداره میشودمی‌شوند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=BalochistanM. {{!}}Longworth PakistanDames, MapBalochi Folklore, Capital''Folklore'', & Facts {{!}} Britannica|نشانی=https://wwwVol.britannica.com/place/Balochistan|وبگاه=www.britannica.com|تاریخ=2024-05-29|بازبینی=2024-06-21|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد13, وب|عنوان=A Brief History of Balochistan|نشانی=https://thediplomat.com/2016/02/a-brief-history-of-balochistan/|وبگاه=thediplomatNo.com|بازبینی=2024-06-21|کد زبان=en-US|نام=Akhilesh|نام3 خانوادگی=Pillalamarri}}</ref><ref>{{یادکرد(29 وب|عنوان=PashtunsSeptember in1902), Pakistan|نشانی=https://minorityrightspp.org/communities/pashtuns-2/|وبگاه=Minority Rights Group|بازبینی=2024-06-21|کد زبان=en-US}}252–274</ref>

این ایالت تا سال ۱۸۷۱ بخشی از [[ایران]] بود که بر اساس [[قرارداد گلدسمید]] در دوره [[ناصرالدین‌شاه قاجار]] از ایران جدا شده و تا پیش از استقلال [[پاکستان]] به [[بلوچستان انگلیس]] شناخته می‌شد. [[قرارداد گلدسمید|[۱۶]]]

اقوام اصلی و بومی ساکن بلوچستان [[مردم بلوچ|بلوچ‌ها]] هستند که با ۷۵٪ جمعیت بخش میانه و جنوبی آن را بلوچ‌هابلوچ ها تشکیل می‌دهند به همراه بقیه قومیت‌هاییقومیت هایی که اقلیت را تشکیل می‌دهند می دهند.

با وجود برخورداری از منابع طبیعی زیاد، بلوچستان فقیرترین منطقه پاکستان است.<ref>Kemp, Geoffrey (2010). The East Moves West: India, China, and Asia's Growing Presence in the Middle East (1st ed.). Brookings Institution. p. 116. {{ISBN|978-0-8157-0388-4|en}}.</ref> منابع گازی و نفتی در ایالت بلوچستان نزدیک به مرز ایران کشف شده استشده‌است<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=فرحت جاوید (بی‌بی‌سی اردو، بلوچستان)|کد زبان=fa|تاریخ=۲ بهمن ۱۴۰۲|وبگاه=[[بی‌بی‌سی فارسی]]|نشانی=https://www.bbc.com/persian/world-features-68028549|عنوان=ایالت بلوچستان کجاست و چرا هدف قرار گرفت؟}}</ref> که به گفته پژوهشگران می‌تواند چندین برابر منبع نفتی کویت باشد.

بلوچستان در جنوب غرب پاکستان واقع شده و مساحت آن ۳۴۷ هزار و ۱۹۰ مترمربع است. بلوچستان بزرگ‌ترینبزرگترین ایالت پاکستان است و ۴۴ درصد از خاک این کشور را در بر می‌گیرد. منطقه بلوچستان پاکستان به همراه [[بلوچستان]] ایران از [[تنگه هرمز]] تا [[شبه قاره هند]] ادامه دارد و بدین طریق کوتاه‌ترین مسیر برای [[آسیای مرکزی]] به دریاهای آزاد است.

با وجود دورافتادگی و خشکی بلوچستان این موقعیت جغرافیایی باعث رقابت‌های جهانی برای عبور دادن مسیرهای مهم [[راه‌گذر شمال-جنوب]] از طریق این منطقه شده استشده‌است.

مرکز ایالت بلوچستان پاکستان یعنی شهر کویته در پرجمعیت‌ترین بخش [[رشته‌کوه سلیمان]] در شمال شرقی این ایالت قرار گرفته استگرفته‌است. کویته در دره رودخانه‌ای نزدیک به [[تنگه بولان]] جای گرفته استگرفته‌است. این مسیر یکی از مسیرهای آسیای میانه به ساحل دریاست که از قندهار در افغانستان به اینجا می‌رسد. امپراتوری‌های قدیم و جدید مانند [[امپراتوری بریتانیا]] از این مسیر برای تهاجم به افغانستان استفاده می‌کردند.<ref>Bolan Pass – Encyclopædia Britannica Eleventh Edition</ref>

بلوچستان منابع زیرزمینی و تجدیدپذیر مختلفی دارد و دومین تأمین‌کننده مهم [[گاز طبیعی]] در پاکستان است. اما این ایالت همواره با بهره‌کشی گسترده از منابع خود روبرو بوده و همین دلیل اصلی شورش و ناآرامی در این منطقه بوده است. مردم محلی، به ویژه مردم بلوچ دولت مرکزی در اسلام‌آباد را دلیل اصلی بهره‌کشی و سودجویی از منابع بلوچستان، بدون تلاش برای توسعه این منطقه می‌دانند. به خاطر مسائل سیاسی و فعالیت گروه‌های [[جدایی‌طلب]] در این منطقه، منابع طبیعی آن هنوز به‌طور کافی شناسایی و بهره‌برداری نشده‌اند.<ref name=":0" />

مقاومت در برابر دولت پاکستان و شورش‌های گروه‌های مسلح با هدف تشکیل یک کشور مستقل برای مردم بلوچ از سال ۱۹۴۸ و پس از استقلال پاکستان آغاز شد. این جنبش، دوره‌هایی گوناگونی را پشت سر گذاشته است. اما جنگ مسلحانه در سال ۲۰۰۳ با روی کار آمدن [[پرویز مشرف]] به شدت افزایش یافته است. پرویز مشرف دستور چندین عملیات ضد شورش در بلوچستان را داد که نواب اکبر خان بوگتی (از رهبران بلوچ) در یکی از این عملیات‌ها کشته شد. گفته می‌شود در جریان این درگیری‌ها ده‌ها هزار نفر ناپدید شدند که بیشتر آنها را مأمورانماموران امنیتی پاکستان شکنجه کرده‌اند و کشته‌اند. اما تا ماه اکتبر ۲۰۲۳ تنها ۴۵۴ پرونده مستند برای افراد گمشده وجود داشته است. دولت پاکستان این اتهامات را به شدت رد می‌کند و همزمان دولت ایران را به پناه دادن به این جدایی‌طلبان و هند را به پشتیبانی مالی از آنها متهم می‌کند.<ref name=":0" />

مهم‌ترین گروه جدایی‌طلب [[ارتش آزادی‌بخش بلوچستان]] است. این گروه در سال‌های اخیر بر شدت حملات خود افزوده و به‌جایبجای هدف گرفتن نیروهای امنیتی پاکستان در ایالت بلوچستان، به حمله به چینی‌هایی تغییر داده که در پروژه‌های این منطقه حضور دارند.<ref name=":0" />

در سده شانزدهم میلادی [[مردم براهویی|براهویی‌ها]] حکومتی را در کلات تشکیل داده و میر احمد خان را حکمفرمای آزاد آن سامان تلقی کردند. او با گشودن نواحی [[ناحیه مستونگ|مستونگ]]، [[سبی]]، کچی، شلکوت (کویته کنونی) و کرخ، حکمرانی خود را گسترش داد. جانشین وی میر عبداللّه خان [[خانات کلات]] را گسترش بیشتری داد.<ref>یوسف عطا، م. بلوچ‌های غیور و بلوچستان. مترجم: ملک، اشرف. در نشریه: «هلال» آذر ۱۳۴۸ - شماره ۹۵. (در مالکیت عمومی به خاطر قدمت).</ref> او حکام کلهاری سند را شکست داد و مکران و شوروک را تحت سلطهٔ خود آورد. در نتیجه حمله [[نادرشاه]] افشار پادشاه ایران در سال ۱۷۴۸ به [[شبه‌قاره هند]] و جنگ او با [[محمدشاه گورکانی]] این ناحیه نیز به ایران ملحق شد. میر محبت خان پسر میر عبدالله خان در جریان حمله نادر به هندوستان با لشکریان بلوچ به سرداری برادرش امیر نصیر خان نوری به او کمک کرد و نادرشاه به او لقب [[بیگلربیگی]] داد. اما او در جریان کودتای برادرش میر نصیرخان که از سوی نادر شاه افشار حمایت می‌شد از حکومت خلع شد. نادرشاه حکومت میرنصیر خان بر بلوچستان را تأیید کرد و دست او را در تصرف مناطق مجاور و توسعه قلمرو خانات کلات باز گذاشت. میر نصیر خان در دوره حکومت خود کلیه مناطق بلوچستان شرقی و غربی و بمپور را تا حدود گمبرون و سرحدات کرمان به تصرف خود درآورده و کلیه امرای بلوچ را به اطاعت خود واداشت. میر نصیر خان پس از مرگ نادر شاه با [[احمدشاه درانی]] وارد جنگی شدید و خونین شد که به صلح طرفین انجامید. پس این این جنگ ضمن اتحاد با احمدشاه درانی با بیست هزار سپاهی جنگجو و کارآزموده بلوچ با احمدشاه درانی در نبرد پانی پت با پادشاهی سیک‌های مرهته وارد جنگ شد که به شکست قطعی مرهته انجامید.<ref name="ReferenceA">یوسف عطا، م. بلوچ‌های غیور و بلوچستان.</ref>

پیش از تأسیس [[پاکستان]]، بلوچستان کنونی این کشور دو قسمت داشت. واحدی را ریاست‌های کلات (قلات)، خاران، لسبیله و مکران شامل بود و قسمت کویته و نواحی آن «بلوچستان انگلیسی» نامیده می‌شد. بلوچستان انگلیسی تحت نظارت امپراتوری بریتانیا بود و ریاست‌های مزبور به‌وسیلهٔبوسیله رؤسای محلی اداره می‌شدند. از سال ۱۹۵۴ میلادی هردو قسمت یادشده به صورت یک واحد تقسیمات کشوری درآمدند.<ref name="ReferenceA"/>

زبان‌های رایج در این ایالت به ترتیب [[زبان بلوچی]]، [[زبان پشتو]] [[زبان براهویی|براهوئی]]، و هستند. [[زبان فارسی]] زبان مادری قوم [[دهوار]] است که بیشتر ساکن قلعه [[لادگشت]] هستند. در مورد زبان بلوچی تلاش‌های زیادی صورت گرفته استگرفته‌است. چندین کتاب زبان بلوچی از جمله کتاب بلوچی لبزبلد نوشته اسحاق خاموش، کتاب بلوچی لبزبلد نوشته جان محمد دشتی، کتاب فرهنگ بلوچی-فارسی نوشته عبدالغفور جهاندیده، کتاب زبان بلوچی نوشته ظهورشاه هاشمی به چاپ رسیده‌اند.

تراکم جمعیت جمعیت [[بلوچستان]] به علت کوهستانی بودن و کمبود آب، کم است و تنها ۶٪ جمعیت پاکستان را در بر می‌گیرد.<ref name=":0" /> ارقام اولیه سرشماری مارس ۲۰۱۲ نشان داد که جمعیت بلوچستان بدون نظر گرفتن [[ناحیه‌های پاکستان|ناحیه‌های]] [[ناحیه خضدار|خضدار]]، [[ناحیه کچهی|کچهی]] و [[ناحیه پنج‌گور|پنجگور]] ۱۵٬۱۶۲٬۲۲۲ نفر است. این رقم یک افزایش ۱۴۰٫۳ درصدی از ۵٬۵۰۱٬۱۶۴ سال ۱۹۹۸ را نشان می‌دهد و ۶٫۸۵ درصد از کل جمعیت [[پاکستان]] را تشکیل می‌دهد.<ref name=census1998>{{cite web|url=http://www.statpak.gov.pk/depts/fbs/publications/yearbook2008/Population/16-5.pdf |title=Population, Area and Density by Region/Province |year=1998 |publisher=Federal Bureau of Statistics, Government of Pakistan |access-date=20 July 2009 |url-status = dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081118145343/http://www.statpak.gov.pk/depts/fbs/publications/yearbook2008/Population/16-5.pdf |archive-date=18 November 2008}}</ref><ref name="2012Census1">{{cite web |url=http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-47-percent-since-1998 |title=Population shoots up by 47 percent since 1998 |publisher=Thenews.com.pk |date=29 March 2012 |access-date=14 August 2012 |url-status = live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120701193658/http://www.thenews.com.pk/Todays-News-13-13514-Population-shoots-up-by-47-percent-since-1998 |archive-date=1 July 2012}}</ref> در این بازه زمانی این افزایش بزرگ‌ترین افزایش در میان همه استان‌های پاکستان است. برآورد رسمی جمعیت بلوچستان نشان داده که جمعیت آن از حدود ۷٫۴۵ میلیون در سال ۲۰۰۳ به ۷٫۸ میلیون در سال ۲۰۰۵ رسیده استرسیده‌است.<ref name=worldbankpop>[http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf Pakistan Balochistan Economic Report: From Periphery to Core (In Two Volumes) – Volume II: Full Report.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110501074227/http://siteresources.worldbank.org/PAKISTANEXTN/Resources/293051-1241610364594/6097548-1257441952102/balochistaneconomicreportvol2.pdf |date=1 May 2011}} The World Bank. May 2008. "The Balochistan population totalled 4.5 million in 1981/82 and 7.8 million in 2004/05..." "NIPS estimates that Balochistan's population growth will slow down to 1.3 percent by 2025..."</ref>

بلوچستان از دو منطقه وسیع تشکیل شده استشده‌است. این دو منطقه با وجود داشتن مشترکات زیاد در برخی موارد تفاوت‌هایی در فرهنگ عامه، زبان و گویش محلی، آداب و رسوم، [[رقص دو چاپی بلوچی|رقص بلوچی]]، [[موسیقی بلوچی]]، [[پوشاک بلوچی|پوشش بلوچی]]، مسکن عشایری، آب‌وهوا، و پوشش گیاهی دارند.<ref>{{cite book |last1=عباس |first1=هما |title=پاکستان سرزمین و فرهنگ آن |date=2006 |page=48|url=https://www.google.com/books/edition/Pakistan_the_Land_and_Its_Culture/C_5tAAAAMAAJ?hl=en|language=en}}</ref>

این منطقه یعنی بلوچستان در ایران و پاکستان متناسب با محیط طبیعی و جغرافیایی از تنوع آب‌وهوا برخوردارند. منطقه بلوچستان ایران شامل شهرستان‌های [[شهرستان زاهدان|زاهدان]]، [[شهرستان سراوان|سراوان]]، [[شهرستان سیب و سوران|سیب و سوران]]، [[شهرستان مهرستان|مهرستان]]، [[شهرستان ایرانشهر|ایرانشهر]]، [[شهرستان دلگان|دلگان]]، [[شهرستان نیک‌شهر|نیک‌شهر]]، [[شهرستان سرباز|سرباز]]، [[شهرستان چابهار|چابهار]]، [[شهرستان کنارک|کنارک]]، [[شهرستان فنوج|فنوج]]، و [[شهرستان خاش|خاش]] هستند. وجود آثار تاریخی و باستانی همچون [[کوه مهرگان]] در سراوان، [[قلعه سیب سوران]] در سیب و سوران، و نیز آثار بجا مانده از تمدن‌های باستانی دامن و اسپیدژ [[ایرانشهر (سیستان و بلوچستان)|ایرانشهر]]، و سایر کاوش‌های باستان‌شناسی و نظریه بسیاری از مورخانمورخین حکایت از آن دارد که قوم بلوچ یکی از اقوام اصیل آریایی و ایرانی است. هر چند در بین طوایف بلوچ بعضی از آنها در ادوار مختلف از مناطقی به بلوچستان مهاجرت کرده‌اند و شاید آریایی نباشند. اما پس از سکونت در بلوچستان و خویشاوندی و آمیختگی با قوم بلوچ آنچنان در فرهنگ اصیل آریایی و فرهنگ بلوچ تنیده شده‌اند که جدا نمودن آنها امکان‌پذیر نیست و امروز نیز همچون بلوچ‌های اصیل در آداب و رسوم، پوشش، زبان، و سایر اجزای فرهنگی مشترک هستند. یکی از آئین‌ها و مراسم به‌جا ماندهبجامانده از ایران باستان، مراسم جشن بهارگاه و عید [[نوروز]] است که در بین همه اقوام ایرانی به عنوان آئین کهن ملی و باستانی با اندک تفاوت‌هایی رواج دارد. بلوچ‌ها نیز همچون سایر اقوام ایرانی بهار طبیعت و شکوفایی غنچه‌های بهاری را گرامی می‌دارند و دراین ایام علاوه بر جشن و سرور و شادی و برپایی مراسم عید نوروز و عید طبیعت، آداب و رسوم ویژه و خاصی را در این ایام خجسته برگزار می‌کنند.

روز فرهنگ بلوچ (بلوچ دودءربیدگی روچ): روز دوم مارس هرسال بلوچ‌ها در گوشه و کنار نقاط مختلف بلوچستان روز فرهنگ قوم خود را جشن می‌گیرند. در این روز خاص برای قوم بلوچ، مردم بلوچ به اجرای رقص‌های محلی نظیر رقص بلوچی،بلوچانه، [[رقص دو چاپی بلوچی|دوچاپی بلوچی]]<ref>{{cite book |last1= دیل |first1=انور |title=چشم انداز پاکستان |date=1965 |page=202|url=https://www.google.com/books/edition/Perspectives_on_Pakistan/gvMLAAAAIAAJ?hl=en|language=en}}</ref> و … پرداخته و جوانان کلاه بلوچی (با پوست شتر) به سر می‌بندند.

کتابخانه‌های مهم بلوچستان:<ref>[http://quetta.icro.ir/?c=documentShow&DocumentId=18621&t=4 رایزنی فرهنگی ایران، کویته] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081231055407/http://quetta.icro.ir/?c=documentShow&DocumentId=18621&t=4 |date=۳۱ دسامبر ۲۰۰۸ }}، بازدید: اکتبر ۲۰۰۸.</ref>

[http://www.sibidistrict.com/ بلوچستان پاکستان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111184752/http://www.sibidistrict.com/ |date=۱۱ ژانویه ۲۰۱۹ }}