|
= تقسیم‌بندی کلی =
این موشکها براساس نوع سامانه هدایت به دو گروه عمده ''راداری'' و ''حرارت‌یاب'' تقسیم‌بندی می‌شوند.
در نوع راداری از امواج [[رادار]] و انعکاس از سمت هواپیمای هدف جهت ردیابی و تعقیب هدف استفاده می‌شود. اما در نوع حرارتی، گرمای گازهای خروجی از موتور هواپیمای هدف توسط یک حسگر [[فروسرخ]] رهگیری و موشک را تا برخورد به هدف هدایت می‌کند.
در راستای انواع سازوکارهای هدایتی (راداری یا حرارتی) موشکهای متفاوتی در دنیا تولید شده‌است. اما معروفترین آنها که توسط ایالات متحده بطور گسترده تولید و مورد استفاده قرار گرفته‌است به شرح زیر می‌باشد:
=== موشکهدایت ایم۷ اسپاروگرمایاب ===
موشکهای دارای سامانه هدایتی آشیانه‌یابی فروسرخ یا موشکهای گرمایاب از قدیمی‌ترین و ساده‌ترین انواع موشکهای هوابه‌هوا هستند. راهکاری که جهت رهگیری و تعقیب اهداف هوایی در این موشکها استفاده می‌شود اختلاف دمای بسیار زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیما و محیط اطراف است. به این ترتیب که یک حسگر حرارتی که در واقع یک دوربین [[فروسرخ]] می‌باشد در سر موشک نصب شده که دایمابه طور مرتب در حال تصویربرداری می‌باشد. به دلیل اختلاف دمای زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیماها و محیط اطراف، موقعیت هواپیما بصورت یک توده بسیار روشن در تصاویر این حسگر مشخص است که همین توده روشن به عنوان هدف مورد تعقیب موشک قرار می‌گیرد. از آنجا که این موشک هیچ نوع وابستگی به رادار ندارد، پس از شلیک کاملا مستقل عمل نموده و به اصطلاح [[شلیک و بعد هیچ]] می‌باشد. به این ترتیب خلبان پس از شلیک صحیح موشک می‌تواند تغییر مسیر داده و حتی منطقه را ترک کند. نسل‌های اولیه این موشک ها برد عملیاتیمفید حدودکمی ۳داشته مایلو فقط برای مسافتهای (در بهترینمحدوده شرایطمیان ۵دید مایل)استفاده داشتندمی‌شوند اما نسبت به موشکهای هدایت راداری ساده‌تر و ارزان‌تر و سبک‌تر هستند. [[ایم۹ سایدوایندر]] از رایج‌ترین و موفق‌ترین انواع موشکهای گرمایاب است که اولین نوع موشک هوا به هوای ساخته شده توسط ایالات متحده هم به حساب می‌آید. اما مدلهای بهینه‌سازی شده مانند ایم۹-ایکس ''(AIM9-X)'' که در جنگنده پیشرفته [[اف-۲۲ راپتور]] هم استفاده می‌شود تا ۱۵ مایل هم برد عملیاتی دارند. ▼
[[ایم ۷ اسپارو]] ''(AIM7 Sparrow)'' اولین موشک هوا به هوای راداری ساخت ایالات متحده‌است که در [[جنگ ویتنام]] بطور گسترده توسط [[نیروی هوایی آمریکا]] و بر روی هواپیمای [[اف-۴ فانتوم ۲|اف-۴ فانتوم ۲استفاده]] شد. این موشک نقش بسزایی در [[برتری هوایی]] ایالات متحده در این جنگ داشت. برد عملیاتی این موشک تا ۴۰ مایل می‌باشد. اما نسل‌های اولیه آن مانند ایم۷بی ''(AIM7B)'' تنها از فاصله ۱۵ تا ۲۰ مایلی از دقت قابل قبولی برخوردار بودند. مشکل اساسی این نوع موشک نداشتن سامانه رادار مختص خود موشک می‌باشد. از این رو موشک جهت رهگیری و تعقیب هدف از رادار هواپیمای شلیک کننده استفاده می‌کند. به این ترتیب که ابتدا خلبان توسط رادار خود هدف را شناسایی و رادار هواپیما را به اصطلاح روی هدف ''قفل'' می‌کند. چنانچه تمام شرایط شلیک فراهم باشد، خلبان موشک را رها می‌کند. از این پس حسگر موجود در سر موشک امواج رادار منعکس شده هواپیمای مادر از سمت هدف را تعقیب می‌کند. به همین دلیل خلبان ناگزیر است تا زمان برخورد موشک به هدف، هواپیمای هدف را تعقیب نموده و رادار خود را نیز بر روی آن قفل نگه دارد.
از آنجا که رادار به منزله چشم خلبان در آسمان می‌باشد، خلبان در مدت حرکت موشک تا برخورد تقریبا کور بوده و حتی نمی‌تواند از مانورهای فرار استفاده کند. از این رو این موشکها در عین دقت و کاربرد بسیار، تا حدودی خطرناک نیز هستند. با این وجود این موشکها همچنان توسط ایالات متحده تولید و استفاده می‌شود. آخرین نسل این موشک ایم۷-اف (AIM7-F) می‌باشد که در جنگ‌های اخیر آمریکا در [[جنگ عراق|عراق]] و [[جنگ افغانستان|افغانستان]] بطور گسترده استفاده شد.
=== موشک ایم۹ سایدوایندر ===
[[ایم۹ سایدوایندر]] ''(AIM9 Sidewinder)'' در واقع اولین نوع موشک هوا به هوای ساخته شده توسط ایالات متحده‌است. از آنجا که استفاده از رادار درون هواپیما هنوز اجرایی نشده بود، راهکاری که جهت رهگیری و تعقیب اهداف هوایی در این موشک استفاده شد؛ اختلاف دمای بسیار زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیما و محیط اطراف بود.
▲به این ترتیب که یک حسگر حرارتی که در واقع یک دوربین [[فروسرخ]] می‌باشد در سر موشک نصب شده که دایما در حال تصویربرداری می‌باشد. به دلیل اختلاف دمای زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیماها و محیط اطراف، موقعیت هواپیما بصورت یک توده بسیار روشن در تصاویر این حسگر مشخص است که همین توده روشن به عنوان هدف مورد تعقیب موشک قرار می‌گیرد. از آنجا که این موشک هیچ نوع وابستگی به رادار ندارد، پس از شلیک کاملا مستقل عمل نموده و به اصطلاح [[شلیک و بعد هیچ]] می‌باشد. به این ترتیب خلبان پس از شلیک صحیح موشک می‌تواند تغییر مسیر داده و حتی منطقه را ترک کند. نسل‌های اولیه این موشک برد عملیاتی حدود ۳ مایل (در بهترین شرایط ۵ مایل) داشتند. اما مدلهای بهینه‌سازی شده مانند ایم۹-ایکس ''(AIM9-X)'' که در جنگنده پیشرفته [[اف-۲۲ راپتور]] هم استفاده می‌شود تا ۱۵ مایل برد عملیاتی دارند.
=== موشک ایم۱۲۰ آمرام ===
موشک ایم۱۲۰ آمرام ''(AIM۱۲۰ Amraam)'' مدل پیشرفته‌تر موشک ایم۷ می‌باشد. با پیشرفت تکنولوژی، امکان نصب یک سامانه رادار کامل در یک موشک هوا به هوا ایجاد شد. به این ترتیب این نسل از موشکها دارای یک سامانه راداری کامل و مستقل است. این سامانه پیش از شلیک موشک اطلاعات مربوط به هدف را از رادار هواپیما دریافت می‌کند و هدف را مشخص می‌نماید. بلافاصله پس از شلیک رادار داخلی موشک فعال شده و هدف مشخص شده را بصورت مستقل رهگیری و تعقیب می‌نماید. به این ترتیب مزیت اصلی این موشک قابلیت [[شلیک کن و فراموش کن]] بودن آن است. برد عملیاتی این موشک نیز مانند نسل قبلی خود ۴۰ مایل است. اما در مسافتهای بیش از ۲۷ مایل از دقت کافی برخوردار نیست. ▼
=== هدایت راداری نیمه‌فعال===
=== موشک ایم-۵۴ فونیکس ===
در سیستم هدایت راداری نیمه فعال، موشک جهت رهگیری و تعقیب هدف از رادار هواپیمای شلیک کننده استفاده می‌کند. به این ترتیب که ابتدا خلبان توسط رادار خود هدف را شناسایی و رادار هواپیما را به اصطلاح روی هدف ''قفل'' می‌کند. چنانچه تمام شرایط شلیک فراهم باشد، خلبان موشک را رها می‌کند. از این پس حسگر موجود در سر موشک امواج رادار منعکس شده هواپیمای مادر از سمت هدف را تعقیب می‌کند. به همین دلیل خلبان ناگزیر است تا زمان برخورد موشک به هدف، هواپیمای هدف را تعقیب نموده و رادار خود را نیز بر روی آن قفل نگه دارد. مشکل اساسی این نوع موشک نداشتن سامانه رادار مختص خود موشک می‌باشد. از آنجا که رادار به منزله چشم خلبان در آسمان می‌باشد، خلبان در مدت حرکت موشک تا برخورد فقط به دید چشمی خود متکی است و برای هدایت موثر موشک حتی نمی‌تواند از مانورهای فرار استفاده کند. از این رو این موشکها در عین دقت و کاربرد بسیار، تا حدودی خطرناک نیز هستند.
شاید بتوان [[ایم-۵۴ فونیکس]] ''(AIM۵۴ Phoenix)'' را به عنوان بهترین موشک هوا به هوای ساخته شده در دنیا معرفی کرد که با نصب بر روی جنگنده [[اف-۱۴ تام‌کت|اف-۱۴]]؛ این هواپیما را به یکی از اسطورههای نبرد هوایی مبدل کرده‌است. این موشک از نظر ساز و کار تفاوتی با موشک AIM۱۲۰ ندارد. اما رادار بسیار قویتر با برد ۱۲۰ مایل و قابلیت هدفگیری و شلیک از فاصله ۶۰ مایلی و البته با دقت برخورد به هدف باورنکردنی ۹۸ درصد، این موشک را به کابوسی برای هواپیماهای در حال جنگ با نیروی دریایی آمریکا و یا ایران بدل کرده‌است. علاوه بر مشخصات باورنکردنی موشک فونیکس، قابلیت منحصر به فرد هواپیمای اف-۱۴ در هدفگیری و شلیک ۶ موشک همزمان به ۶ هدف هوایی متفاوت که در هیچ جنگنده دیگری وجو ندارد نیز باعث شده تا این هواپیما به همراه موشک فونیکس به عنوان سلاح برتر هوایی و یا Top Gun شناخته شود.
=== هدایت راداری فعال===
البته ایالات متحده از سال ۲۰۰۷ هواپیماهای اف-۱۴ خود را از رده خارج ساخته و هم اکنون تنها کشور دارنده این هواپیما در دنیا ایران است. از طرفی تولید موشک فونیکس نیز متوقف گردیده اماایران تنها تولید کنندهٔ این موشک هوابه هوا در جهان است
▲موشک ایم۱۲۰ آمرام ''(AIM۱۲۰ Amraam)'' مدل پیشرفته‌تر موشک ایم۷ می‌باشد. با پیشرفت تکنولوژی، امکان نصب یک سامانه رادار کامل در یک موشک هوا به هوا ایجاد شد. به این ترتیب این نسل از موشکها دارای یک سامانه راداری کامل و مستقل است. این سامانه پیش از شلیک موشک اطلاعات مربوط به هدف را از رادار هواپیما دریافت می‌کند و هدف را مشخص می‌نماید. بلافاصله پس از شلیک رادار داخلی موشک فعال شده و هدف مشخص شده را بصورت مستقل رهگیری و تعقیب می‌نماید. به این ترتیب مزیت اصلی این موشک قابلیت [[شلیک کن و فراموش کن]] بودن آن است. برد عملیاتی این [[موشک نیزایم۱۲۰ مانندآمرام]] نسل قبلیو خود ۴۰[[ایم-۵۴ مایل است. اما در مسافتهای بیشفینیکس]] از ۲۷ مایل ازنمونه‌های دقتمعروف کافیچنین برخوردارموشک‌هایی نیستهستند.
= منبع =
| 