خط پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''خط پهلوی''' نام یک دستهٔ کلی از [[دبیره|دبیره‌هایی]] است که برای نوشتن زبان (های) [[فارسی میانه]] و پهلوی اشکانی ([[پارتی]]) به کار می‌رفته‌اند. این خطوط از خط مانوی مستقل هستند. تمام این خطها ریشه در خط [[آرامی]] دارند<ref>خانلری ۲۴۱</ref> و مانند آرامی از راست به چپ نوشته می‌شده‌اند.

* پهلوی اشکانی که با آن به زبان پارتی میمی‌نوشتند نوشتند(کتیبه‌ای و گسسته‌است).

* پهلوی ساسانی کتیبه ایکتیبه‌ای که کتیبه هایکتیبه‌های پارسی میانه را بدان می نوشتندمی‌نوشتند.

این دبیره‌ها گرچه اصل و ریشه‌ای یکسان و شباهت‌هایی با هم دارند، تفاوتشان به اندازه‌ای است که جداگانه از آنها یاد شود. حروف سنگ نبشته‌ای پارتی با پارسی میانه نیز تفاوتهای بسیار دارند. هر چند خود واژهٔ ''پهلوی'' برگفته از ''پهلو'' است که خود صورتی از واژهٔ ''پرثوه'' (که صورت باستانی واژهٔ ''پارت'' است) می‌باشد، اما اصطلاحاً به همه دبیره هاییدبیره‌هایی که هم پارتی و هم پارسی میانه را با آنها نوشته‌اند، گفته می شودمی‌شود.

ویژگی روشن خط پهلوی املای تاریخی و شبه تاریخی آن است. بدین گونه که صورت نوشته شده تنها ادامه سنت نگارشی باستانیست، (در گونه یگونهٔ پارسی میانه عملاً املای پارسی هخامنشی را باز می تا باند) اما گونه ملفوظ آن به دوره میانه مربوط می شودمی‌شود. از مهمترین شاخصها خواندن حروف ت، پ، ک، چ پس از یک مصوت به ترتیب در پارسی میانه د، ب، گ، ز و در پارتی د، ب، گ، ج است. (مثلاً «بوت» می نوشتندمی‌نوشتند «بود» می خواندند،می‌خواندند، یا «روچ» می نوشتندمی‌نوشتند و در پارسی میانه «روز» و در پارتی «روج» می خواندندمی‌خواندند). در مقابل، د، ب، گ، پس از مصوت، در پارسی میانه ی، و، ی، و در پارتی ذ، ب، غ، خوانده می شده.{{سخ}}

خاصیت دیگری که در تمام گونه‌های خط پهلوی وجود دارد وجود [[هزوارش]] در نوشته‌هاست. ''هزوارش'' که به صورت ''هزوارشن'' و ''اوزوارشن'' و صورت‌های مشابه دیگر هم در زبان [[فارسی]] آمده‌است به این معنی است که در نوشتن متن‌های پهلوی گاه کلمه‌ای را به [[آرامی]] می‌نوشتند لیکن هنگام قرائت فارسی می‌خواندند. مثلاً ''ملک'' می‌نوشتند و هنگام قرائت ''شاه'' می‌خواندند. باید توجه داشت که هزوارش با [[وام‌واژه]] تفاوت دارد. وام‌واژه یک عادت زبانی‌است در حالی که هزوارشن تنها یک عادت رسم خطی است. برای علت یا شوند وجود هزوارشن در نوشته‌های پهلوی گمانه‌های گوناگونی زده‌اند. یکی از این گمانه‌ها این است که از آنجا که سنت دبیری خاص آرامیان بوده است٬است، بسیاری این واژه‌ها در نوشتار وارد شده‌اند اما از آنجا که اربابان این دبیران آرامی نمی‌دانستند این واژه‌ها هنگام برخوانی از بهر ایشان به فارسی برگردانده می‌شدند.