'''آرامگاه اسماعیل سامانی''' (آغاز ساخت: ۲۷۱ خورشیدی، پایان ساخت: ۳۲۲ خورشیدی) در مرکز شهر [[بخارا]] و یکی از مهم‌ترین بناهای باستانی [[آسیای میانه]] بشمار می‌رود.
تا چند دهه اخیر بیشتر این آرامگاه در زیر خاک قرار داشت، و ازینرو در گذشت زمان آسیب چندانی بخود ندیده‌است. امروزه تمام آن از زیر خاک در آورده شده‌است. این آرامگاه کهن‌ترین آرامگاه ایرانی تاریخ‌دار است. در ساخت این آرامگاه از معماری [[شیوه رازی]] الگوبرداری شده‌است. آجرکاری آن پیچیدگی یسیار زیبایی دارد ([http://www.pagetour.narod.ru/bukhara/bu/Samanid_Mausoleum3.htm ببینید]). بنا یک چهارگوش ۱۰ در ۱۰ متر است و دارای گنبد نیم کره‌ای که در چهار بخش آن چهار بنای کوچک ساخته شده‌است. گنبد بر فراز اتاق چهار گوشی به کمک کنج استوار شده که قابل مقایسه با شیوه گنبدسازی در دوره پارتی و ساسانی است و سبک آن شباهت زیادی به آتشکده‌های ساسانی دارد. نوه [[اسماعیل سامانی|اسماعیل]] نیز در همین آرامگاه بخاک سپرده شده‌است. [[مزار قائد]]، آرامگاه [[محمد علی جناح]] بنیانگذار [[پاکستان]] و [[آرامگاه کشته‌شدگان واقعه لهاک‌خان]] در [[بجنورد]] ازین آرامگاه الگوبرداری شده‌است.
در ساخت این آرامگاه از معماری [[شیوه رازی]] الگوبرداری شده‌است. آجرکاری آن پیچیدگی یسیار زیبایی دارد ([http://www.pagetour.narod.ru/bukhara/bu/Samanid_Mausoleum3.htm ببینید]). بنا یک چهارگوش ۱۰ در ۱۰ متر است و دارای گنبد نیم کره‌ای که در چهار بخش آن چهار بنای کوچک ساخته شده‌است. گنبد بر فراز اتاق چهار گوشی به کمک کنج استوار شده که قابل مقایسه با شیوه گنبدسازی در دوره پارتی و ساسانی است و سبک آن شباهت زیادی به آتشکده‌های ساسانی دارد.
مقبره سامانیان یا آرامگاه اسماعیل سامانی به شکل یک چهارگوش 10 در 10 متر با گنبد نیم کره ای که در چهار بخش آن چهار بنای کوچک ساخته شده است، طراحی گردیده. گنبد بر فراز اتاق چهار گوشی به کمک کنج استوار شده که قابل مقایسه با شیوه گنبدسازی در دوره پارتی و ساسانی است و سبک آن شباهت زیادی به آتشکده های ساسانی دارد. احتمالا این بنا مقبره خانوادگی تنی چند از سلاطین خاندان سامانی بوده و تاریخ بنای آن را می توان بین 913 تا 943 میلادی دانست. از لحاظ قدمت این آرامگاه چهارمین مقبره اسلامی و کهن ترین آرامگاه ایرانی تاریخ دار شناخته شده است. در حال حاضر هنوز توضیح قانع کننده ای در مورد شکل این آرامگاه (مقبره به شکل خرگاه کامل است که به شکلی متناسب روی چهار دیوار صاف قرار دارد. و چهار گنبد کوچک تزئینی در حاشیه خارجی گنبد اصلی ساخته شده) و استفاده خارق العاده و منحصر بفرد از آجرکاری در آن بدست نیامده است. به طوری که آجرکاری آن پیچیدگی یسیار زیبایی دارد و با استادی هرچه تمامتر برای ایجاد نگاره های گوناگون بر سطوح داخل و خارج آن و ساختن حواشی انواع قابها و قاب بندی ها و حتی ایجاد لچک ها یا لوزی های نامنظم و خمیده چهارگوشه قاعده گنبد استفاده شده است. مقبره اسماعیل سامانی گرچه بنای بسیار کوچکی است؛ ولی سادگی و موزون بودن اجزای آن و به خصوص تزیین فوق العاده در سطوح داخلی و خارجی، این بنا را در زمره شاهکارهای معماری صدر اسلام قرار داده است.<ref name="مقبره سامانیان">[http://arthut.co/monuments/item/603-ismoil-samoniy-mausoleum پلان و تصاویر مقبره سامانیان]</ref>
نوه [[اسماعیل سامانی|اسماعیل]] نیز در همین آرامگاه بخاک سپرده شده‌است.
[[مزار قائد]]، آرامگاه [[محمد علی جناح]] بنیانگذار [[پاکستان]] و [[آرامگاه کشته‌شدگان واقعه لهاک‌خان]] در [[بجنورد]] ازین آرامگاه الگوبرداری شده‌است.
