نبرد قلعه دم‌دم: تفاوت میان نسخه‌ها

قلعهٔ مذکور بر بالای کوه بلندی از سنگ یکپارچه طولانی کم‌عرض واقع شده که سطح آن گاو دنبال است دو طرف آن که شمالی و جنوبی است دره عمیقی است که از پائین به بالا جز نردبان خیال نتوان رفت و از غایت ارتفاع محتاج بحصار نبوده و حصار نکرده از دو طرف دیگر که عرض قلعه است شرقی آن در بلندی است که بجبال اتصال دارد و حصاری مضبوط مرتفع مع بروج عالی ساخته یک دروازه دارد و غربی آن که به زمین نزدیکتر است و حصار استوار ترتیب داده یک دروازه در جانب جنوبی حصار دویم قرار داده‌اند که از دروازه تا روی زمین راهی است در میان سنک در نهایت تنگی که عبور یک سوار از آنجا به‌غایت دشوار است و سیبه پیش بردن بجز دو طرف که شرقی و غربی باشد میسر نیست و در جانب شرقی از پای حصار تا یک تیر پرتاب سنگ یک لخت است که از نقب زدن و جسر کندن مصون است و در منتهای آن بر روی سنگ کنار دره از خوف نقب و ممانعت نقبچیان برجی عظیم در غایت ارتفاع اساس نهاده‌اند که فی الحقیقة آن هم قلعچه‌ایست که باصل قلعه اتصال یافته و تا آن برج بدست درنیاید محال است که سیبه به پای قلعه توان برد و [[آب قلعه]] از حوض بزرگی است که به [[آب باران]] پر می‌شود اما در میان دره جانب شمالی حریم قلعه چشمه‌ایست که آب‌قلیلی داده و امیر خان تنقیه آن چشمه کرده بر سر آن حوضی فراخور آب ساخته که از اول شب تا صبح پر می‌شود و یک روز شرب خواص اهل قلعه را کفایت می‌کند و بر روی حوض گنبدی ساخته پشت آن را به زمین هموار کرده‌اند که از نظر بیرونیان پوشیده و پنهانست و آن را سولق می‌نامند و بجهت محافظت حوضخانه و آب بردن برجی در جنب دیوار قلعه واقع شده و باصل قلعه متصل گشته و در جانب جنوبی یخدانی در جنب قلعه ترتیب داده‌اند که در زمستان بیخ و برف پر می‌کنند و حوضی در زیراب آن ساخته شده که هر چه در تابستان و شدت گرما از یخ و برف آب شود در حوض جمع شده در هنگام قلت آب و گرما بکار آید و این یخدان را نیز قلعچه کرده تیرانداز و تفنگ‌انداز بقاعدهٔ مقرر گذاشته کمال استحکام داده‌اند و آن را بوزلق و قارلق نیز می‌گویند و راه آن نیز بدستور راه سولق بر بیرونیان مخفی است. مجملامجملاً قلعه مزبور مشتمل بر پنج قلعه است یکی اصل قلعه و یکی قلعهٔ پائین و یکی سولق و یکی بوزلق و یکی برج بزرگ بیرون دروازه شرقی که مذکور شد هر پنج در کمال استحکام که پیک تیزگام اوهام را عبور و مورچهٔ خیال را مرور بر آنها در نظر شب‌روان حوادث دور می‌نماید.<ref>ترکمان، اسکندربیگ، «تاریخ عالم آرای عباسی»، ج 2، صص 796-797.</ref>

امیرخان از عشیرهٔ برادوست کرد بود که در زمان تصرف غرب آذربایجان به دست عثمانی از حاکم عثمانی اطاعت نکرده و در جنگ با عثمانیان یک دست خود را از دست داد و به امیر بیک چلاق مشهور گشت.<ref>ترکمان، اسکندربیگ، «تاریخ عالم آرای عباسی»، ج 2، ص 792.</ref> شاه‌عباس او را مورد توجه و عنایت قرار داده و دستور داد تا یک دست از طلا و جواهر برای امیرخان ساختند و امارت قبیلهٔ برادوست و الکاء ترگور و مرگور را به او عنایت فرمودند و او را به لقب ارجمند خانی سرافراز ساخته الکاء [[ارومیه|ارومی]] و [[اشنویه]] را که از توابع آذربایجان است و در زمان حضرت شاه [[جنت مکان]] حکومتگاه یکی از امراء عظام قزلباش بود علاوهٔ الکاء قدیمی به او عنایت فرمودند.<ref>ترکمان، اسکندربیگ، «تاریخ عالم آرای عباسی»، ج 2، ص 792.</ref> او به ظاهر از [[دولت صفوی]] اطاعت کرده ولی در باطن در اندیشهٔ استقلال بود و لذا قلعهٔ دمدم را تعمیر کرده و در آن تحصّن نمود و یاغیان دولت به وی پیوسته او را تقویت نمودند و از اطاعت دولت سرپیچی کرد و لذا نخست [[ایل جلالی]] و سپس اعتمادالدوله وزیر شاه‌عباس مأمور سرکوب وی شدند.<ref>ترکمان، اسکندربیگ، «تاریخ عالم آرای عباسی»، ج 2، صص 792-795.</ref> تسخیر قلعه پس از شش ماه و به قولی نه ماه به انجام رسید و علت تأخیر چند سانحهٔ غیرمترقبه بود:

گویا امیرخان با خان ابدال مکری قرار گذاشته بودند که چند روزی در اردوی دولتی به ظاهر تسلیم باشند، بعد در سر فرصت بعد از کشتن امرای سپاه یا دوباره به قلعه روند و یا با سواران خود به سویی بگریزند؛ لذا این توطئه اول از خان ابدال مکری ظاهر شد که به قتل میزبان خود الیاس خلیفه اقدام کرد، با این حادثه امرا از خواب غفلت بیدار شده و خان ابدال و امیرخان و افرادشان را کشتند. بعد از این ماجرا شاه‌عباس حکومت قلعهٔ دمدم را به قبانخان مقدم تفویض کرده و مبلغ سه هزار تومان زر نقد جهت ضروریات قلعهٔ دمدم و مدد خرج قشون متوقف سرحد پرداخت کرد؛ وقوع این وقایع مطابق «ایت ایل» ترکی، ۱۰۱۸ [[هجری قمری]] بود.<ref>انزلی، حسن، «اورمیه در گذر زمان»، صص 154– 155.</ref>

چون یکسال از حکومت کلبعلی‌خان در اورمی گذشت، تمیرخان پسر امیرخان باز عده‌ای از ناراضیان و اشرار را به دور خود جمع کرده و بنای تعرض و تعدی به اهالی اطراف قلعهٔ دمدم را آغاز کرده بود؛ کلبعلی‌خان ابتدا برای [[اتمام حجت]] از راه نصیحت و توجه دادن به عواقب کار شروع به مکاتبه کرد؛ چون سودمند نشد، برادر خود گنجعلی‌خان را به محاصرهٔ قلعه گماشت؛ چند روزی از طرفین گلوله‌های سلاح‌ها رد و بدل می‌شد؛ چون بالای قلعه به محالات عشیره‌نشین متصل بود، اشرار سرحدّات نیز از روی تعصب و عناد به کمک تمیرخان آمده و شورشی بزرگ ایجاد گردید و گنجعلی‌خان به ناچار از برادرش استمداد کرد.<ref>انزلی، حسن، «اورمیه در گذر زمان»، صص 156– 157.</ref>

{{پانویس|۲}}