ماکی‌ماکی: تفاوت میان نسخه‌ها
| [نسخهٔ بررسی‌شده] | [نسخهٔ بررسی‌شده] |
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز تنظیمات نسخهٔ پایدار را برای «ماکی‌ماکی» قرار داد: با توجه به اجماع، به عنوان مقالهٔ خوب یا برگزیده [بازبینی خودکار: نیازمند دسترسی «autoconfirmed |
|||
خط ۱:
{{مقاله برگزیده}}
{| class="infobox" style="width: 20em;"
خط ۶:
| colspan="2" style="text-align:center; background: #000000;" | [[پرونده:Makemake hubble.png|250px|نگاره‌ای از ماکی‌ماکی که توسط [[تلسکوپ فضایی هابل]] گرفته شده‌است.]]
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2"
|-
|'''کاشفان'''
خط ۱۴:
|۳۱ مارس ۲۰۰۵<ref name="jpl"/>
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2"
|-
|'''نام‌گذاری ریزسیاره‌ها'''
خط ۲۹:
|-
|'''[[تلفظ]]'''
|{{IPAc-en|audio=en-us-Makemake.ogg|ˌ|m|
|-
|'''طبقه‌بندی'''
|[[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level1/makemake.html|عنوان= Makemake| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 24 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5ucAR5G|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>{{سخ}}[[پلوتوئید]]<ref name="universetoday"/>{{سخ}}[[جسم فرانپتونی]]<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = Belskaya, I. N. ; Bagnulo, S. ; Stinson, A. ; Tozzi, G. P. ; Muinonen, K. ; Shkuratov, Yu. G. ; Barucci, M. A. ; Fornasier, S.|نشانی=http://adsabs.harvard.edu/abs/2012A%26A...547A.101B |عنوان= Polarimetry of trans-Neptunian objects (136472) Makemake and (90482) Orcus| ناشر =[[دانشگاه هاروارد|Harvard University]]|doi=10.1051/0004-6361/201220202|تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5ufY69I|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>{{سخ}}[[کمربند کویپر|جسم کمربند کویپر]]<ref name="space"/>{{سخ}}[[ریزسیاره]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.minorplanetcenter.net/iau/lists/MPNames.html|عنوان= Minor Planet Names: Alphabetical List| ناشر = [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|Minor Planet Center]] |تاریخ بازبینی= 28 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5uuHcKV|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2"
|-
|'''[[خروج از مرکز مداری|خروج از مرکز]]'''
خط ۷۸:
|۰ (بدون ماه)<ref name="moon"/>
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2"
|-
|'''[[بعد (ستاره‌شناسی)|ابعاد]]'''
خط ۱۲۹:
|}
'''ماکِیْ‌ماکِیْ''' {{انگلیسی|''Makemake''}} {{IPAc-en|audio=en-us-Makemake.ogg|ˌ|m|
این سیارهٔ کوتوله نخستین بار در ۳۱ مارس ۲۰۰۵ و پیش از [[عید پاک]] توسط [[مایکل براون]]، [[چد تروهیو]] و [[دیوید رابینوویتز]] در [[رصدخانه پالومار|رصدخانهٔ پالومار]] دیده‌شد و نام غیر رسمی ایستربانی را به خود گرفت. در ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۰۸، به تصمیم اعضای [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]] در [[کنواسیون نام‌گذاری اخترشناسی]] و [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|گروه کاری نام‌گذاری سیستم سیاره‌ای]]، نام ماکی‌ماکی بر رسمی ماکی‌ماکی بر روی این سیارهٔ کوتوله نهاده‌شد. در اساطیر [[جزیره ایستر|جزیرهٔ ایستر]]، [[ماکی‌ماکی (افسانه)|ماکی‌ماکی]] خدای باروری و خدای آیین [[تانگاتا مانو]] (به معنای پرنده‌باز) است.
خط ۱۶۶:
تنها تفاوت میان سیارات و سیارات کوتوله، مناطق پیرامون آن‌هاست. اجرام آسمانی دیگری پیرامون سیارات کوتوله وجود دارند، اما پیرامون سیارات وجود ندارند.<ref name="colorado"/> سرانجام در سال ۲۰۰۸، اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی پنج سیارهٔ کوتولهٔ سرس، پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس را به رسمیت شناخت.<ref name="space-dwarf"/>
در ماه ژوئن سال ۲۰۰۸،<ref>{{یادکرد وب |نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1224420/dwarf-planet|عنوان= dwarf planet (astronomy)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5vn9BL1|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref> اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی عنوان تازه‌ای به نام [[پلوتوئید]] به وجود آورد و آن را این‌گونه تعریف‌کرد: «''پلوتوئیدها سیارات کوتوله‌ای هستند که نسبت به نپتون فاصلهٔ بیشتری با خورشید دارند و بزرگ‌ترین اجرام کمربند کویپر هستند.''»<ref name="planet">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463008/planet#ref993771 |عنوان= planet| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 9 September 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5vppKhx|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref> پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس همگی پلوتوئید هستند. اما سرس پلوتوئید نیست، چون پلوتوئیدها در مداری فراتر از نپتون می‌گردند.<ref name="space-dwarf"/>
== مدار ==
خط ۱۷۵:
== روشنایی، اندازه و چرخش ==
{| class="wikitable"
|+ مقایسهٔ [[سپیدایی]]، اندازه و [[دوره چرخش|دورهٔ چرخش]] ماکی‌ماکی با اجرام دیگر
|-
خط ۱۹۴:
|[[هائومیا]]||style="text-align: center;"|بیش از ۰٫۶<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = David L. Rabinowitz, Kristina Barkume, Michael E. Brown, Henry Roe, Michael Schwartz, Suzanne Tourtellotte, Chad Trujillo|نشانی= http://iopscience.iop.org/0004-637X/639/2/1238/|عنوان= Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of 2003 EL61, a Rapidly Rotating, Pluto-sized Object in the Kuiper Belt| ناشر = [[اخترفیزیک‌شناسی (ژورنال)|The Astrophysica Journal]]|تاریخ بازبینی= 27 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L67vzMow|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۵۰۰×۷۵۰×۹۸۰<ref name="dwarf">{{یادکرد وب |نویسنده = Clark R. Chapman|نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1224420/dwarf-planet|عنوان=dwarf planet (astronomy)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ بازبینی= 27 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L67yNi1p|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۰٫۱۶۳<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Randy Russell|نشانی= http://www.windows2universe.org/our_solar_system/dwarf_planets/haumea_statistics.html|عنوان=Haumea (dwarf planet) | ناشر = Windows to Universe|تاریخ =2 October 2008 |تاریخ بازبینی= 27 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L680pqeG|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|[[اریس]]||style="text-align: center;"|۰٫۸۶ (±۰٫۰۷)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=Michael K. Brown|نشانی=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/ |عنوان= New Planet| ناشر = [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]]|تاریخ بازبینی= 12 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L68Ov6Tc|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۲٬۴۰۰<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = RAY SANDERS|نشانی=http://www.universetoday.com/89901/pluto-or-eris-which-is-bigger/ |عنوان= Pluto or Eris: Which is Bigger?| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ = 14 October 2011|تاریخ بازبینی=13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L68UfpY4|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.bbc.co.uk/dna/place-london/plain/
|-
|[[زمین]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html|عنوان=Earth Fact Sheet | ناشر =[[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 28 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L68bhgJB|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۰٫۳۶۷||style="text-align: center;"|۱۲٬۷۴۲||style="text-align: center;"|۱
خط ۲۱۶:
مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد [[نیتروژن]] [[یخ|یخ‌زده]] بر روی سطح ماکی‌ماکی وجود دارد. هم‌چنین [[اتان]] و [[متان]] یخ‌زده بر روی سطح این سیارهٔ کوتوله شناسایی شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |نشانی= http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level2/makemake.html|عنوان= The Dwarf Planet Makemake| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 25 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5wFMMOZ|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref> هم‌چنین مولکول‌های [[تولین]] که حاصل تعامل [[پرتو|پرتوهای]] [[فرابنفش]] خورشید با موادی مانند اتان و متان است، بر روی سطح ماکی‌ماکی یافت شده‌است. تولین‌ها منجر به ایجاد رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز می‌شوند و در مشاهدات دیده می‌شود که یک رنگ مایل به قهوه‌ای را به این سیارهٔ کوتوله داده‌اند.<ref name="makemake-overview"/>
ماکی‌ماکی دارای دو قطب صاف و مسطح است و عمدتاً با یخ‌های بسیار سفید متان پوشیده شده‌است. هم‌چنین مدارکی نشان می‌دهد که در برخی نقاط ماکی‌ماکی، [[کانی|مواد آلی]] وجود دارد. این مواد آلی معمولاً بسیار قرمز رنگ است و درصد کمی از سطح این سیارهٔ کوتوله را پوشانده‌است.<ref name="nationalgeographic-surface">{{یادکرد وب |نویسنده = Andrew Fazekas|نشانی=http://news.nationalgeographic.com/news/2012/121121-planet-atmosphere-hidden-pluto/ |عنوان= Distant Dwarf Planet Secrets Revealed| ناشر = |تاریخ =21 November 2012 |تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5wIGgzP|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref> به باور [[ناسا]]، نیتروژن یخ‌زده بر روی سطح ماکی‌ماکی وجود دارد،<ref name="makemake-overview"/> اما گروه پژوهشی خوزه لوئیس اورتیز مورنو بر این باور است که سطح این سیارهٔ کوتوله فاقد نیتروژن است و بنابراین گازی وجود ندارد که خورشید به آن حرارت دهد و آن را به گازی در جو ماکی‌ماکی تبدیل‌کند. اورتیز می‌گوید: «''ماکی‌ماکی جرم کمتر و میدان گرانشی ضعیف‌تری نسبت به پلوتو دارد. معنای این چنین است که طی میلیون‌ها سال، نیتروژن قادر به چسبیدن به این سیارهٔ کوتوله نبوده‌است.''»<ref name="nationalgeographic-surface"/>
هنگامی که یخ متان حرارت داده‌شود، به گاز تبدیل می‌شود. اما از آن‌جا که اکنون ماکی‌ماکی تقریباً در دورترین فاصلهٔ خود از خورشید قرار دارد، به باور اورتیز هنوز سطح این سیارهٔ کوتوله یخ‌زده است. حتی اگر متان تبدیل به گاز شود، تنها ۱۰ درصد از ماکی‌ماکی را پوشش می‌دهد.<ref name="nationalgeographic-surface"/>
خط ۲۲۲:
دمای سطحی ماکی‌ماکی حدود °۲۴۰- سانتی‌گراد است<ref name="princeton">{{یادکرد وب |نویسنده = Alexander J. Willman, Jr.|نشانی= http://www.princeton.edu/~willman/planetary_systems/Sol/Makemake/|عنوان= Dwarf Planet Makemake Data| ناشر = [[دانشگاه پرینستون|Princeton University]]|تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5zT6mbD|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref> [[گرانش]] سطحی این سیارهٔ کوتوله حدود ۰/۵ متر بر مجذور ثانیه (m/s<sup>۲</sup>) و [[چگالی]] آن حدود ۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب (g/cm<sup>۳</sup>) است.<ref name="windows">{{یادکرد وب |نویسنده = Randy Russell|نشانی=http://www.windows2universe.org/our_solar_system/dwarf_planets/makemake_statistics.html |عنوان= Makemake Statistics| ناشر = Windows to Universe|تاریخ = 22 July 2008|تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5zXYq9R|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
[[تلسکوپ فضایی اسپیتزر]] با قابلیت‌های [[فروسرخ]]، ماکی‌ماکی را مورد مطالعه قرار داد و نشان‌داد که احتمالاً متان در جو این سیارهٔ کوتوله وجود دارد.<ref name="universetoday"/> در آوریل ۲۰۱۱، ماکی‌ماکی میان زمین و ستاره‌ای بسیار دوردست قرار گرفت و از آن‌جا گذشت و ستاره‌شناسان با استفاده هفت [[تلسکوپ]] به مطالعه و بررسی دربارهٔ چگونگی تغییر نور ستاره پرداختند. خوزه اورتیز در این باره می‌گوید: «''ماکی‌ماکی از مقابل ستاره گذشت و به جای این‌که محوشدن و روشن‌شدن ستاره به تدریج صورت گیرد، ستاره ناپدید و دوباره به طور ناگهانی پدیدار شد. معنای این چنین است که ماکی‌ماکی [[جو (هواشناسی)|جو]] قابل توجهی ندارد.''»<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-20426114|عنوان= Dwarf planet Makemake examined for the first time| ناشر = [[بی‌بی‌سی نیوز|BBC NEWS]]|تاریخ = 21 November 2012|تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6L5zaGOWD|تاریخ بایگانی=13 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
== نبود ماه ==
| |||