|
[[پرونده:Sumgaitrioting.jpg|بندانگشتی|300px|تصویری از یک نوار فیلمبرداری که به آتش کشیدن خودروها و شورش جمعیت زیادی در خیابان را در [[سومقاییت]] به نمایش می‌کشد.]]
'''کشتار سومقاییت''' فاجعه‌ای بود که توسط شورشیان آذربایجانی و ملی گرایان ارمنی برضد [[ارمنی‌های جمهوری آذربایجان]] ساکن شهر ساحلی [[سومقاییت]] در خلال فوریه ۱۹۸۸ میلادی به وقوع پیوست.<ref>Remnick, David. "Hate Runs High in Soviet Union's Most Explosive Ethnic Feud." ''The Washington Post''</ref> برطبق آمار بیش از ۵۳ نفر ارمنی در این حوادث کشته شدند برخی نیز تعداد کشته‌ها را دهها و حتی صدها نفر عنوان می‌کنند.<ref>{{cite news|last=Remnick|first=David|authorlink=David Remnick|title=Hate Runs High in Soviet Union's Most Explosive Ethnic Feud|url=http://www.highbeam.com/doc/1P2-1210234.html|accessdate=15 July 2013|newspaper=[[The Washington Post]]|date=6 September 1989}}</ref><ref name="Hosking">{{cite book|authorlink=Geoffrey Hosking|last=Hosking|first=Geoffrey A.|title=The First Socialist Society: A History of the Soviet Union from Within|edition=2nd|location=Cambridge, Mass.|publisher=Harvard University Press|year=1993|p=475}}</ref><ref>{{cite book|authorlink=Peter Kenez|last=Kenez|first=Peter|title=A History of the Soviet Union from the Beginning to the End|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|year=2006|page=272}}</ref>
نارآرامی های اولیه رخ داده در قره باغ توسط ارامنه منجر به تحت فشار گذاشتن آذربایجانی ها در تمام نقاط جمهوری سوسیالیستی ارمنستان من جمله ایروان و زنگه زور شد <ref name="cornell">{{ru icon}} [http://www.sakharov-center.ru/publications/azrus/az_015.htm The Nagorno-Karabakh Conflict] by Svante Cornell. ''Sakharov-Center.ru''</ref> که مطابق آمار ارائه شده توسط کمیساریای پناهندگان سازمان ملل نتیجه آن اخراج 200 هزار آذربایجانی از ارمنستان بود و اولین موج از اخراج شدگان از ارمنستان در 25 ژانویه 1988 در شهر سومقائیت اسکان داده شدند
<ref name="cornell"/><ref name="timeline">{{ru icon}} [http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_3681000/3681079.stm Karabakh: Timeline of the Conflict]. ''BBC Russian''</ref>
دو روز بعد از رسیدن پناهندگان اذربایجانی بود که شهر سومقاییت به آشوب کشیده شد و در عمل متقابل آذربایجانی های پناهنده خواستار اخراج جمعیت ارامنه این شهر شدند و در روز ۲۸ فوریه ۱۹۸۸ گروهی از نیروهای انتظامی شوروی وارد شهر سومقاییت شدند تا به این جنایات و آشوب های افراطی‌های ارمنی و پناهندگان آذربایجانی پایان دهند اما با مقاومت آشوبگران، موفق به این امر نشدند.<ref>Lyday, Corbin. "A Commitment to Truth Telling: Behind the Scenes in Soviet Armenia." 1988 (Typewritten), p. 28. Accessed December 16, 2006.</ref> درنهایت دولت مرکزی شوروی ناگزیر به ارسال نیروهای نظامی بیشتر و اعلام حالت حکومت نظامی برای ▼خاتمه دادن به آشوب شدند که این امر منجر به قتل‌عام ارامنه و پناهندگان آذربایجانی شد. (امری که در تاریخ شوروی کم سابقه بود)<ref>"[http://www.thestar.com/ 400 arrested after riots in Sumgait, Soviets say]." ''[[Toronto Star]]''. March 22, 1988. Retrieved December 26, 2006.</ref> ▼
این حادثه در روز ۲۷ فوریه ۱۹۸۸ میلادی (زمانی که هنوز هیچ درگیری نظامی در منطقه [[قره باغ]] شروع نشده بود) گروه‌های عناصر افراطی [[جمهوری آذربایجان]] (در برابر بی تفاوتی نیروهای انتظامی آن جمهوری) شروع به قتل‌عام ارمنیان شهر سومقاییت در نزدیکی [[باکو]] نمودند.
▲دو روز بعد از رسیدن پناهندگان اذربایجانی بود که شهر سومقاییت به آشوب کشیده شد و در عمل متقابل آذربایجانی های پناهنده خواستار اخراج جمعیت ارامنه این شهر شدند و در روز ۲۸ فوریه ۱۹۸۸ گروهی از نیروهای انتظامی شوروی وارد شهر سومقاییت شدند تا به این جنایات و آشوب های افراطی‌های ارمنی و پناهندگان آذربایجانی پایان دهند اما با مقاومت آشوبگران، موفق به این امر نشدند.<ref>Lyday, Corbin. "A Commitment to Truth Telling: Behind the Scenes in Soviet Armenia." 1988 (Typewritten), p. 28. Accessed December 16, 2006.</ref> درنهایت دولت مرکزی شوروی ناگزیر به ارسال نیروهای نظامی بیشتر و اعلام حالت حکومت نظامی برای
▲خاتمه دادن به آشوب شدند که این امر منجر به قتل‌عام ارامنه و پناهندگان آذربایجانی شد. (امری که در تاریخ شوروی کم سابقه بود)<ref>"[http://www.thestar.com/ 400 arrested after riots in Sumgait, Soviets say]." ''[[Toronto Star]]''. March 22, 1988. Retrieved December 26, 2006.</ref>
تاکنون [[پارلمان اروپا]] در سال ۱۹۸۸ میلادی، [[مجلس سنای آمریکا]] در سال ۱۹۸۹ و مجلس [[آرژانتین]] قطعنامه‌هایی در محکومیت قتل‌عام ارمنی‌ها توسط پان ترکیست‌های جمهوری آذربایجان در شهر سومقاییت به تصویب رسانده‌اند.
== قتل‌عام ==
<<بعد از رسیدن آذربایجانی های اخراج شده از غرب آذربایجان و ارمنستان و اسکان آنها در شهر، شرایط بسیار حاد شده بود. کلیه میله‌های آهنی و چاقوها و سایر آلات کشنده، مدت‌ها قبل در کارگاه‌های شخصی سومقاییت تولید شده بودند.{{sfn|de Waal|2003|p=۳۵}} چند روز مانده به رسیدن آذربایجانی های اخراج شده از ارمنستان، شهر آماده یک آشوب و تهاجم چند جانبه شده بود(نیرو های ارتش شوری، ارامنه مسلح و آذربایجانی های ساکن شهر)،تهاجم، مقادیر متنابهی سنگ و کلوخ در خیابان‌های منتهی به قتل گاه، انباشته شده بود. تهیه فهرست اسامی اهالی ارمنی سومقاییت. قطع تلفن‌های شهروندان ارمنی سومقاییت.
قطع برق ساختمان‌های مسکونی ارمنیان سومقاییت.>><ref>Excerpt from the indictment in the criminal case 18/60233 on charges of Ahmad Imani ogly Ahmаdov, Ilham Azat ogly Ismailov and Yavar Giyas ogly Jafarov. Moscow, Nov. 1988, The Supreme Court of USSR. "I reckon they knew the addresses of the Armenians in advance. I came to this conclusion because the pogrom-makers were entering precisely the buildings were Armenians lived. In reality, they knew all the addresses, they were acting unmistakably. And all that was not out of hooligan intentions, that was an action specifically against the Armenian people, against Armenians. Not against Russians or other nations, but against Armenians. They were looking particularly for Armenians..."</ref>
{{sfn|Shahmuratian|1990}}
صدها نفر در اثر ضرب و شتم، دچار نقص عضو شدند و کارایی بخشی از اندامشان را برای همیشه از دست دادند. زنان بسیاری، که شامل دختران نوجوان نیز می‌شدند. مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند{{sfn|Shahmuratian|1990|p=227}} و آسیب‌های روانی و جسمانی غیرقابل جبرانی دیدند. بیش از ۲۰۰ خانه به وسیله اشرار ویران شدند و دهها اتوموبیل قوای شوروی و ارمنی‌ها در آتش سوختند. میزان خساراتی که به مغازه‌ها و کارگاه‌ها وارد شده بیش از حد تصور است و هزاران ارمنی (جمعیت ارمنی‌های شهر ۱۷٬۰۰۰ نفر بودند)<ref name="Krivopuskov 2007">{{cite book|last=Krivopuskov|first=Viktor V.|url=http://www.armenianhouse.org/krivopuskov/karabakh/166-212.html#5|title=Мятежный Карабах: Из дневника офицера МВД СССР [Rebellious Karabakh: From the diary of an officer of the USSR]|edition=2nd|location=Moscow|publisher=Golos Press|year=2007|pp=87–88|isbn=5-7117-0163-0}}</ref> و آذربایجانی از خانه و کاشانه‌شان رانده شده در این درگیری آسیب دیدندشدند.
یک شاهد عینی (از نیروهای ارتش سرخ که برای حمله به تظاهرات کنندگان و به عبارتی آشوبگران وارد شهر شده بودند)،عینی، به نام (آ. آرکی پوف)، گفته است:
<<او هنوز از پا در نیامده بود و می‌کوشید از میان شعله‌ها بیرون برود، ولی پنج نفر که میله‌های آهنی داشتند، او را مجدداً به دل آتش انداختند.>><ref>http://www.nkrusa.org/nk_conflict/ethnic_cleansing_campaigns.shtml#sumgait</ref>
فرزند یک افسر پلیس، به اسم (ضربعلی اف)، گواهی داده است:
<<پلیس از همه چیز خبر داشت.>> فاقد منبع
(آرسن آراکلیان) مدعی شد که:
| 