خطوط ششگانه: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
نقض حق تکثیر |
خنثیسازی ویرایش 1561765 ویژه:Contributions/گردآفرید (بحث کاربر:گردآفرید) |
||
خط ۱:
'''خطوط ششگانه''' یا '''اقلام سته''' که از آن‌ها به‌عنوان '''خطوط اصول''' هم نام برده می‌شود، شش خط اصلی در [[خوشنویسی اسلامی]] هستند که در تمامی کشورهای اسلامی ازجمله ایران رواج داشته اند و هنوز هم اغلب آن‌ها مورد استفاده [[خوشنویس]]ان هستند. هر یک از این خطوط یا قلم‌ها دارای قواعد و نظم معینی می‌باشند. ابداع این خطوط را به [[ابن مقله وزیر]] نسبت داده‌اند.
خطوط ششگانه عبارند از:
*'''[[خط محقق|مُحَقَّق]]'''
*'''[[خط ریحان|ریحان]]'''
*'''[[خط ثلث|ثُلث]]'''
*'''[[خط نسخ|نسخ]]'''
*'''[[خط رقاع|رِقاع]]'''
*'''[[خط توقیع|توقیع]]'''
وجه تمایز این شش قلم، اختلاف در شکل حروف و کلمات و نسبت سطح و دور (حرکت‌های مستقیم یا منحنی) نسبت به یکدیگر می‌باشد. همچنین این خطوط در جزئیات قواعد اصلی خوشنویسی که به [[اصول دوازده‌گانه خوشنویسی]] معروفند دارای تفاوت‌هایی می‌باشند. این اصول عبارتند از: ''ترکیب''، ''کرسی''، ''نسبت''، ''ضعف''، ''قوت''، ''سطح''، ''دور''، ''صعود مجاز''، ''نزول مجاز''، ''اصول''، ''صفا'' و ''شأن'' که حد‌اقل ده اصل اول آن اختلاف بین این قلم‌ها را شکل می‌دهد.
== شکل‌گیری و تکامل ==
از همان آغاز شکل‌گیری [[خط فارسی|خط عربی یا فارسی]] و رسم‌الخط آن دو شیوه نگارش متداول بود؛ یکی بیشتر متشکل از خطوط مستقیم بود که بعدها خط کوفی را تشکیل داد؛ و دیگری حاوی حرکت‌های مدور بود که می‌توان از آن به عنوان نوعی خط نسخ اولیه یاد کرد.
در آغاز دولت [[عباسیان|عباسی]] (۱۳۲-۶۵۶ ه.ق) بازار خوشنویسی رونق گرفت و برای تفنن و زیبایی، شیوه‌های متعددی در خط پیدا شد. انواع خط کوفی متجاوز از پنجاه نوع مختلف شد <ref>فضائلی ص ۱۴۲</ref>و خط نسخ اولیه نیز از نظر شکل نگارش واندازه قلم تنوع زیادی پیدا کرد که تشخیص و خواندن و نوشتن همه آن‌ها کار ساده‌ای نبود.
در این زمان قلم‌ها یا روش‌های روشن‌تر و بهتری پدید آمدند که به خطوط ششگانه یا اقلام سته شهرت دارند. ابوعلی محمد بن علی بن حسین (حسن) بن عبدالله بغدادی (شوال [[۲۷۲ (قمری)|۲۷۲]]- [[۳۲۸ (قمری)|۳۲۸ قمری]]/ مارس [[۸۸۶ (میلادی)|۸۸۶]] -[[۹۴۰ (میلادی)|۹۴۰ میلادی]]) معروف به [[ابن مقله |اِبْن ِ مُقْله]]، ادیب، خوشنویس و وزیر [[عباسیان]] را مبدع و شکل دهنده این شش خط مختلف می‌دانند<ref>ابن نديم</ref>. درواقع ابن مقله این خطوط را از میان خطوط مختلف ممتاز کرد و آنان را قاعده‌مند ساخت.
او از آمیختن [[خط کوفی اولیه]]، [[نسخ اولیه]] و ابتکارات جدید، خطوط ششگانه را بوجود آورد. ابتدا او خطی ساده و خوانا ایجاد کرد و آن را [[خط محقق]] نامید و قاعده‌مند کرد. سپس از آن، [[خط ریحان]] را ساخت. بعد از آن [[خط ثلث]] را از ریحان پدید آورده و قاعده‌مند کرد. بعد از اینها به شکل دادن [[خط نسخ]] موفق شد. و پس از آن‌ها [[خط توقیع]] و [[رقاع]] را ابداع نمود.
اکثر محققین، ابن مقله را اولین مبتکر و پدیدآورنده [[خوشنویسی اسلامی]] به مثابه یک هنر می‌دانند. پس از او افرادی چون [[محمد بن سمسانی]] و [[محمد بن اسعد]] شیوه او را فرا گرفتند. سپس ''ابوالحسن علی بن هلال'' معروف به [[ابن بواب]]، این شیوه را از آن دو آموخت و یک قرن پس از ابن مقله آن‌ها را تکمیل کرد و تمام خطوطی که او پدید آورده بود را تکامل بخشید<ref>پیدایش و سیر تحول هنر خط، ص ۷۳</ref>. سپس در قرن هفتم هجری [[یاقوت مستعصمی]](درگذشته به سال ۶۹۸ هجری قمری) <ref>لغت‌نامه دهخدا</ref>خطاط صاحب‌نام در خط ابن بواب تحقیق و تتبع کرد. یاقوت در روش خوشنویسی اقلام ششگانه تغییراتی داد و در زیباتر کردن آن‌ها مؤثر بود. او در در روش تراشیدن قلم و قط زدن استادان پیشین تجدیدنظر کرد.<ref>پیدایش و سیر تحول هنر خط</ref> و بویژه خط ثلث را به کمال نهایی رسانید.
<small>
== پانویس ==
<references/>
== منابع ==
* فضایلی، حبیب‌الله. ''اطلس خط''. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.
* پیدایش و سیر تحول هنر خط ، انتشارت یساولی، چاپ دوم ۱۳۶۰ ش
* ابن نديم. ''الفهرست''. ص ۱۲
* [http://www.loghatnaameh.com/dehkhodaworddetail-40448648445e4aa485343978d80fa064-fa.html لغت‌نامه دهخدا. مدخل یاقوت مستعصمی]
</small>
[[رده:خوشنویسان]]
[[رده:خوشنویسی]]
{{خوشنویسی اسلامی}}
| |||