ویکی‌پدیا

اریس: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌شده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز ویرایش ع م گ (بحث) به آخرین تغییری که F.derakhshan انجام داده بود واگردانده شد
ع م گ (بحث | مشارکت‌ها)
۱٬۲۷۸ ویرایش‌ها
جز خنثی‌سازی ویرایش 15861633 توسط Kasir (بحث)
برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار همهٔ رده‌ها را حذف کرد
خط ۱:
{{مقاله برگزیده}}
{{دیگر کاربردها}}
{| class="infobox" style="width: 20em;"
|+ style="font-size:larger;" | '''اریس{{سخ}}Eris'''
|-
| colspan="2" style="text-align:center; background: #000000;" | [[پرونده:Eris and dysnomia2.jpg|250px|نگاره‌ای از اریس (وسط) و ماه آن دیسنومیا (سمت چپ) که توسط [[تلسکوپ فضایی هابل]] گرفته شده‌است.]]
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2" | <center>'''اکتشاف'''</center>
|-
|'''کاشفان'''
|[[مایکل براون]]{{سخ}}[[چد تروهیو]]{{سخ}}[[دیوید رابینوویتز]]<ref name="eris-overview" />
|-
|'''تاریخ کشف'''
|۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵<ref name="california" />
|-
|'''روش اکتشاف'''
|گرفتن سه نگاره در آسمان شب<ref name="california" />
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2" | <center>'''نام‌گذاری و طبقه‌بندی'''</center>
|-
|'''نام‌گذاری ریزسیاره‌ها'''
|اریس ۱۳۶۱۹۹<ref name="universetoday">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Cessna|نام= Abby|نشانی=http://www.universetoday.com/37285/dwarf-planet-eris/ |عنوان= Dwarf Planet Eris| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ = 17 August 2009|تاریخ بازبینی= 13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KW9WEkOJ|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[نام‌گذاری اجرام آسمانی|نام جایگزین]]'''
|۲۰۰۳ یوبی<sub>۳۱۳</sub><ref name="eris-overview" />
|-
|'''نام پیشین (مستعار)'''
|زینا<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Cain|نام=Fraser|نشانی= http://www.universetoday.com/643/xena-renamed-to-eris/|عنوان=Xena Renamed to Eris | ناشر =[[یونیورز تودی|Universe Today]] |تاریخ = 14 September 2006|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KW9f8QFu|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''نام رسمی'''
|[[اریس (افسانه)|اریس]]<ref name="erisname-nasa" />
|-
|'''[[تلفظ]]'''
|ee'-ris<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.pantheon.org/miscellaneous/pronunciations.html|عنوان= Encyclopedia Mythica: Pronunciation guide| ناشر = [[دانشنامه میسیکا|Encyclopedia Mythica]]|تاریخ بازبینی= 18 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KW9hwG8G|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''طبقه‌بندی'''
|[[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]]<ref name="britannica-dwarfplanet" />{{سخ}}[[جسم فرانپتونی]]<ref name="california" />{{سخ}}[[پلوتوئید]]<ref name="universetoday-plutoid" />{{سخ}}[[دیسک فشرده (منظومه شمسی)|جسم دیسک فشرده]]<ref name="colorado" />{{سخ}}[[ریزسیاره]]<ref name="nytimes">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Chang|نام=Kenneth|نشانی=http://www.nytimes.com/2006/09/14/science/15xenacnd.html?_r=0|عنوان= A Dwarf Planet Gets a Name: Eris| ناشر = [[نیویورک تایمز|NewYork Times]]|تاریخ =14 September 2006 |تاریخ بازبینی= 17 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KW9m9tsw|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2" | <center>'''ویژگی‌های مداری'''</center>
|-
|'''[[خروج از مرکز مداری|خروج از مرکز]]'''
|۰٫۴۳۷۰۸۳۴۹۸۳۴۸۴۵۴۳<ref name="date-orbital">{{یادکرد وب|نشانی= http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Eris|عنوان=JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313) | ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 17 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KW9pla55|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
|-
|'''[[نیم‌قطر بزرگ]]'''
|۶۷٫۹۵ واحد نجومی (۱۰<sup>۱۰</sup>×۱٫۰۱۹۲۵ کیلومتر)<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[اوج و حضیض|اوج]]'''
|۹۷٫۶۶ واحد نجومی (۱۰<sup>۱۰</sup>×۱٫۴۶۴۹ کیلومتر)<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[اوج و حضیض|حضیض]]'''
|۳۸٫۲۵ واحد نجومی (۱۰<sup>۹</sup>×۵٫۷۳۷۵ کیلومتر)<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[بیضی|محیط مدار]]'''
|۱۰<sup>۱۰</sup>×۶٫۰۸۴ کیلومتر<ref name="eris-facts" />
|-
|'''[[میل (ستاره‌شناسی)|تمایل]]'''
|۴۳٫۸۴°<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[طول گره صعودی]]'''
|۳۶٫۰۳°<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[شناسه حضیض|شناسهٔ حضیض]]'''
|۱۵۰٫۸°<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[آنومالی متوسط]]'''
|۲۰۳٫۲۱°<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[سرعت متوسط|سرعت متوسط مدار]]'''
|۱۲٫۳۶۴ کیلومتر بر ساعت<ref name="eris-facts" />
|-
|'''زمان رسیدن به حضیض'''
|۱۵ آوریل ۲۲۵۷<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[تناوب مداری]]'''
|۵۶۰٫۲۳ سال<ref name="date-orbital" />
|-
|'''[[قمر|ماه‌ها]]'''
|۱ ([[دیسنومیا (ماه)|دیسنومیا]])<ref name="bbc" />
|-
! bgcolor="#ccf" colspan="2" | <center>'''ویژگی‌های فیزیکی'''</center>
|-
|'''[[قطر]]'''
|۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر)<ref name="bbc" /><ref name="universetodaysize" />
|-
|'''[[کره|مساحت سطح]]'''
|۱۸٬۰۸۶٬۴۰۰ کیلومتر مربع{{Ref|art5|[الف]}}
|-
|'''[[حجم]]'''
|۱٬۷۲۸٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مکعب{{Ref|art8|[ب]}}
|-
|'''[[جرم]]'''
|۱۰<sup>۲۰</sup>×۱۶۶</sup> کیلوگرم<ref name="bbc" />
|-
|'''[[چگالی]]'''
|۲٫۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب<ref name="bbc" />
|-
|'''[[شتاب گرانشی]]'''
|۰٫۶۱ متر بر مجذور ثانیه<ref name="bbc" />
|-
|'''[[سرعت گریز]]'''
|۳٬۴۳۶ کیلومتر بر ثانیه<ref name="bbc" />
|-
|'''[[دوره چرخش|دورهٔ چرخش (طول روز)]]
|۱٫۰۷۹ روز زمینی (۲۵/۹ ساعت)<ref name="eris-facts" />
|-
|'''[[سپیدایی]]'''
|۸۶ درصد (۷± درصد)<ref name="california" />
|-
|'''[[دما|دمای سطحی]]'''
|۲۱۷°- سانتی‌گراد (بیش‌ترین){{سخ}}°۲۴۳- سانتی‌گراد (کم‌ترین)<ref name="eris-overview" />
|-
|'''[[قدر ظاهری]]'''
|۱۸٬۸<ref name="bbc" />
|-
|'''[[قدر مطلق (ستاره‌شناسی)#اجرام منظومه شمسی، قدر مطلق (H)|قدر مطلق (H)]]
|۱٫۱۹۲۳-<ref name="date-orbital" />
|}
 
'''اِریس''' {{انگلیسی|Eris | تلفظ:"ee'-ris"}} یا '''اریس ۱۳۶۱۹۹''' یا '''۲۰۰۳ یوبی<sub>۳۱۳</sub>''' با نام پیشین '''زینا''' {{انگلیسی|''Xena''}} صد و سی و شش هزار و صد و نود و نهمین [[سیارک]] کشف شده‌<ref>بر طبق [http://www.iau.org/public_press/themes/naming/#minorplanets اینجا] شماره سیارک معرف شماره کشف شدن آنهاست.</ref> و بزرگ‌ترین [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتولهٔ]] [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] (همراه با اختلاف نظر) و بزرگ‌ترین [[جسم فرانپتونی]] است که پس از کشف، به عنوان [[سیاره|سیارهٔ]] دهم منظومهٔ خورشیدی شناخته‌شد. اما در سال ۲۰۰۶، [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]] تعریف جدیدی از سیاره کرد و اریس به همراه [[سرس]]، [[پلوتو]]، [[هائومیا]] و [[ماکی‌ماکی]] در گروه سیارات کوتوله قرار گرفت و شمار سیارات منظومهٔ خورشیدی به ۸ رسید.
 
در ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا]] سه نگاره از آسمان شب گرفت و حرکت اریس در آن سه نگاره به اندازه‌ای آرام بود که رایانه‌ها آن را تشخیص ندادند. اما در ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ و در بازبینی مجدد، [[مایکل براون]]، [[چد تروهیو]] و [[دیوید رابینوویتز]] اریس را کشف کردند. مایکل براون نام [[زینا (شخصیت)|زینا]] را بر روی این سیارهٔ کوتولهٔ جدید و نام [[گابریل (شخصیت)|گابریل]] را بر روی [[قمر|ماه]] آن نهاد. اما در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶، نام زینا به پیشنهاد مایکل براون به [[اریس (افسانه)|اریس]] ([[ایزدبانو]]ی نفاق و کشمکش) و نام گابریل به [[دیسنومیا (افسانه)|دیسنومیا]] (دختر اریس) تغییر یافت.
 
اریس تقریباً ۱۶٬۰۹۳٬۴۴۰٬۰۰۰ کیلومتر (۱۰ میلیارد مایل) از [[خورشید]] فاصله دارد و فاصلهٔ اریس تا خورشید سه برابر فاصلهٔ پلوتو تا خورشید و ۳۸ تا ۹۷ برابر فاصلهٔ [[زمین]] تا خورشید است. [[اوج و حضیض|اوج]] اریس ۹۷٫۶۶ [[واحد نجومی]] و [[اوج و حضیض|حضیض]] آن ۳۸٫۲۵ واحد نجومی است و یک بار گردش آن پیرامون خورشید ۵۶۰ سال طول می‌کشد. اریس در [[دیسک فشرده (منظومه شمسی)|دیسک فشرده]] پیرامون خورشید می‌چرخد و °۴۳٫۸۳ درجه نسبت به [[دائرةالبروج]] کج و مایل است. [[قطر]] اریس طبق برآورد [[تلسکوپ فضایی هابل]] ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر) و ۱۰۵ درصد پلوتو است. [[جرم]] این سیارهٔ کوتوله ۱۰<sup>۲۲</sup>×۱٫۶۷ کیلوگرم و جرم آن ۲۷ درصد بیشتر از جرم پلوتو است. [[چگالی]] اریس نیز ۲/۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب است. به باور دانشمندان، درون اریس مخلوطی از سنگ و یخ است. سطح این سیارهٔ کوتوله نیز از یخ [[متان]] و [[نیتروژن]] ساخته‌شده و [[جو (هواشناسی)|جو]] آن نیز یخ‌زده و منجمد است.
 
[[دیسنومیا (ماه)|دیسنومیا]] تنها ماه اریس است که در سال ۲۰۰۵ توسط مایکل براون و گروهی از دانشمندان، مدتی پس از کشف اریس کشف‌شد. قطر این ماه ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر و کوچکتر از [[ماساچوست|ایالت ماساچوست]] است.
 
== اکتشاف ==
[[پرونده:Animation showing movement of 2003 UB313-2-.gif|250px|بندانگشتی|راست|جسمی که نشان داده‌شده و به بالا و پایین حرکت می‌کند، اریس است.]]
در سال ۲۰۰۳، اریس برای نخستین بار طی یک بررسی دربارهٔ بخش بیرونی [[منظومه شمسی|منظومهٔ خورشیدی]] در [[رصدخانه پالومار|رصدخانهٔ پالومار]] توسط [[مایکل براون]] (استاد اخترشناسی سیاره‌ای در [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا]])، [[چد تروهیو]] از [[تلسکوپ جمینی|رصدخانهٔ جمینی]] و [[دیوید رابینوویتز]] از [[دانشگاه ییل]] کشف‌شد. در ژانویه ۲۰۰۵، این اکتشاف مورد تأیید قرار گرفت و به عنوان دهمین [[سیاره|سیارهٔ]] منظومهٔ خورشیدی انتخاب‌شد و نخستین شیء در [[کمربند کویپر]] بود که بزرگتر از پلوتو بود.<ref name="eris-overview">{{یادکرد وب|نشانی=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Eris|عنوان=Eris: Overview | ناشر =[[ناسا|NASA]] |تاریخ=7 October 2010|تاریخ بازبینی= 12 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWAAnbPu|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
از پاییز سال ۲۰۰۱، مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا بررسی‌های مداومی دربارهٔ بخش بیرونی منظومهٔ خورشیدی با استفاده از [[تلسکوپ ساموئل اوشین]] در رصدخانهٔ پالومار در [[کالیفرنیای جنوبی]] انجام داده‌است و تاکنون بیش از ۸۰ شیء نورانی در کمربند کویپر پیدا کرده‌است. این مؤسسهٔ فناوری برای پیداکردن اشیاء در بیش از سه ساعت، سه نگاره از یک منطقهٔ کوچک در آسمان شب می‌گیرد و به دنبال اشیاء متحرک می‌گردد. میلیاردها [[ستاره]] و [[کهکشان]] در آسمان ثابت و [[ماهواره]]‌ها، سیارات، [[سیارک]]‌ها و [[دنباله‌دار]]ها متحرک به نظر می‌رسند. این مؤسسه سه نگاره در شب ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳ گرفت و سیارهٔ جدیدی پیداکرد. از آن‌جا که این سیارهٔ کوتوله بسیار دور است، حرکت آن کندتر از بسیاری از اشیاء پیداشده توسط این مؤسسه بوده‌است. حرکت اریس به اندازه‌ای آرام بود که رایانه‌های این مؤسسه برای نخستین بار متوجه آن نشدند. در سال آینده، این مؤسسه بررسی ویژه برای اشیاء بسیار دور را آغاز کرد و سیارهٔ جدید را در ۵ ژانویهٔ ۲۰۰۵ در ساعت ۱۱:۲۰ قبل از ظهر به [[منطقه زمانی اقیانوس آرام]] پیدا کرد.<ref name="california">{{یادکرد وب|نام خانوادگی= Brown|نام=Michael K.|نشانی=http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/ |عنوان= The discovery of 2003 UB313 Eris, the 10th planet largest known dwarf planet| ناشر = [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]]|تاریخ=1 August 2005|تاریخ بازبینی= 12 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWAE0IEe|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
== طبقه‌بندی ==
{{وابسته|تعریف سیاره}}
[[پرونده:TheTransneptunians 73AU-fa.svg|بندانگشتی|390px|راست|پراکندگی [[جسم فرانپتونی|اجسام فرانپتونی]] در فضا. برای خواندن نام اجسام بر روی نگاره کلیک‌کنید.]]
اریس پس از کشف، عنوان «''سیارهٔ دهم''» را به خود گرفت و به عنوان دهمین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی شناخته‌شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1108955/Eris|عنوان= Eris (astronomy)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ=12 October 2008|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWALRtn7|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref> اما در دههٔ نخست سدهٔ ۲۱، اکتشافات بزرگی انجام گرفته و ستاره‌شناسان را به بررسی دوباره تعریف یک سیاره واداشته‌است.<ref name="colorado" /> بنابراین در ماه اوت سال ۲۰۰۶،<ref name="britannica-dwarfplanet">{{یادکرد وب |نشانی= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1224420/dwarf-planet|عنوان= dwarf planet (astronomy)| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ=8 May 2008|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWAOhPzg|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref> در تعریف سیاره تجدید نظر شد. در این سال، [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی]] تعریف تازه‌ای از سیاره ارائه‌داد و طبق آن تعریف، سیاره جسم آسمانی است که ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
* در مداری پیرامون ستاره‌ای بچرخد، اما خودش ماه نباشد.
* دارای جرم کافی و تقریباً کروی‌شکل باشد.
* [[پاکسازی همسایگی (اخترشناسی)|اجرام آسمانی پیرامون مدار خود جاروب شده‌باشند]] (پیرامون مدار خود اجرام آسمانی بزرگی که گرانش غالب منطقه را در اختیار داشته‌باشند، وجود نداشته باشد).
 
از سوی دیگر، عنوان تازه‌ای به نام [[سیاره کوتوله|سیارهٔ کوتوله]] به وجود آمد که به جسم آسمانی گفته می‌شود که دارای ویژگی‌های زیر باشد:
* در مداری پیرامون ستاره‌ای بچرخد، اما خودش ماه نباشد.
* دارای جرم کافی و تقریباً کروی‌شکل باشد.
* اجرام آسمانی پیرامون مدار خود جاروب نشده‌باشند (پیرامون مدار خود اجرام آسمانی بزرگی که گرانش غالب منطقه را در اختیار داشته‌باشند، وجود داشته باشند).
 
تنها تفاوت میان سیارات و سیارات کوتوله، مناطق پیرامون آن‌هاست. اجرام آسمانی دیگری پیرامون سیارات کوتوله وجود دارند، اما پیرامون سیارات وجود ندارند.<ref name="colorado" /> با توجه به این تعاریف، [[پلوتو]]، اریس و [[سرس]] (که پیش از آن [[سیارک]] بوده‌است) در گروه سیارات کوتوله قرار گرفتند. دو سیارهٔ کوتولهٔ دیگر به نام‌های [[هائومیا]] و [[ماکی‌ماکی]] نیز جزء سیارات کوتولهٔ منظومهٔ خورشیدی هستند.<ref name="britannica-dwarfplanet" /> از آن پس، شمار سیارات منظومهٔ خورشیدی به ۸ رسید.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Green|نام=Daniel W. E.|نشانی= http://www.cbat.eps.harvard.edu/iauc/08700/08747.html|عنوان=IAUC 8747: (134340); 178P; P/2006 R1; 2006ev | ناشر = [[دانشگاه هاروارد|Harvard University]]|تاریخ = 13 September 2006|تاریخ بازبینی= 18 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWATJpNH|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
در ماه ژوئن سال ۲۰۰۸، اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی عنوان تازه‌ای به نام [[پلوتوئید]] به وجود آورد و آن را این‌گونه تعریف‌کرد: «''پلوتوئیدها سیارات کوتوله‌ای هستند که نسبت به نپتون فاصلهٔ بیشتری با خورشید دارند و بزرگ‌ترین اجرام کمربند کویپر هستند.''»<ref name="planet">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/463008/planet#ref993771 |عنوان= planet| ناشر = [[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopedia Britannica]]|تاریخ=28 April 2008|تاریخ بازبینی= 9 September 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWAWNTUS|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref> اکنون پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس ۴ پلوتوئید منظومهٔ خورشیدی هستند.<ref name="universetoday-plutoid">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Williams|نام=Matt|نشانی= http://www.universetoday.com/77359/plutoid/|عنوان= Plutoid| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ =4 November 2010 |تاریخ بازبینی= 29 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KWAbGCrH|تاریخ بایگانی=19 October 2013|کد زبان=en}}</ref> اما چون سرس در [[کمربند سیارک‌ها]] قرار دارد، پلوتوئید به شمار نمی‌رود.<ref name="planet" />
 
== نام‌گذاری ==
[[نام‌گذاری اجرام آسمانی|نام جایگزین]] اریس «''۲۰۰۳ یوبی<sub>۳۱۳</sub>''»<ref name="eris-overview" /><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Cessna|نام=Abby|نشانی= http://www.universetoday.com/43307/2003-ub313/|عنوان= 2003 ub313| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ = 26 October 2009|تاریخ بازبینی= 17 August 2003|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Kscyw509|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> و نام ریزسیاره‌ای آن «''اریس ۱۳۶۱۹۹''» است.<ref name="universetoday" />
 
=== زینا ===
[[نیو ساینتیست|هفته‌نامهٔ نیو ساینتیست]] نظرسنجی در اوت ۲۰۰۵ برپاساخت و در آن ۱۰ نام برتر برای نهادن بر روی سیارهٔ جدید را معرفی‌کرد و دیدگاه مردم را خواستار شد. این ۱۰ نام عبارت بودند از: [[پرسفونه]]، [[پاکس (افسانه)|پاکس]]، [[گالیلئو گالیله|گالیلئو]]، زینا، روپرت، باب، [[تیتان (اساطیر یونان)|تیتان]]، [[نیبیرو]]، [[سربروس]] و [[لوکی]].<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= O'Neal|نام=Sean|نشانی=http://www.newscientist.com/article/dn7811|عنوان= Your top 10 names for the tenth planet| ناشر = [[نیو ساینتیست|New Scientist]]|تاریخ = 8 August 2005|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksd3YEBU|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
سرانجام، مایکل براون نام زینا را که از روی شخصیت زینا در نمایش تلویزیونی ''[[زینا: شاهدخت جنگجو]]'' برگرفته شده‌بود، بر این سیارهٔ کوتوله نهاد. مدتی پس از کشف زینا، مایکل براون ماه زینا را نیز کشف‌کرد و نام [[گابریل (شخصیت)|گابریل]] را که از شخصیت‌های وابسته به زینا بود، بر آن نهاد.<ref name="nytimes" />
 
مایکل براون دربارهٔ گزینش نام زینا برای این سیارهٔ کوتوله گفته‌است:
{{نقل‌قول|ما از خیلی وقت پیش، تصمیم گرفته بودیم که نام زینا را بر نخستین شیء یافت‌شدهٔ بزرگتر از پلوتو بگذاریم و این نام را از روی نمایش تلویزیونی ''زینا: شاهدخت جنگجو'' برگرفته بودیم. ما تا به حال هیچ ایده‌ای دربارهٔ این که زینا یک ماه دارد، نداشتیم؛ اما این را می‌دانستیم که اگر زینا یک ماه داشته باشد، تقریباً تنها نامی که می‌توانیم برای آن برگزینیم، گابریل است.<ref name="xena-gabrielle">{{یادکرد وب|نشانی= http://www.aas.org/cswa/status/Status_Jan06.pdf|عنوان= Xena and Gabrielle| ناشر = [[جامعه اخترشناسی آمریکا|American Astronomical Society]]|تاریخ=January 2006|تاریخ بازبینی= 18 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksd7Ox6t|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>}}
 
=== گزینش نام رسمی ===
[[پرونده:Eris Antikensammlung Berlin F1775.jpg|180px|بندانگشتی|ایزدبانوی اریس بر روی یک بشقاب آتنی، حدود ۵۷۵–۵۲۵ پیش از میلاد]]
به طور کلی، به اجسام فرانپتونی نام‌هایی [[اسطوره‌شناسی|اساطیری و افسانه‌ای]] مرتبط با [[دنیای مردگان]] داده می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.iau.org/public/themes/naming/#comets|عنوان= Naming Astronomical Objects| ناشر = [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|International Astronomical Union]]|تاریخ بازبینی= 26 October 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdAv7UX|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶،<ref name="iau">{{یادکرد وب |نشانی= http://www.iau.org/public_press/news/detail/iau0605/|عنوان=IAU names dwarf planet Eris | ناشر = [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|International Astronomical Union]]|تاریخ = 14 September 2006|تاریخ بازبینی= 18 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdDYlrB|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی نام سیارهٔ کوتولهٔ زینا را به پیشنهاد مایکل براون به [[اریس (افسانه)|اریس]] ([[ایزدبانو]]ی یونانی نفاق و کشمکش) تغییر داد.<ref name="erisname-nasa" /> نام «اریس ۱۳۶۱۹۹» یا اریس توسط [[اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی|گروه کاری نام‌گذاری سیستم سیاره‌ای]] و [[کنواسیون نام‌گذاری اخترشناسی]] پذیرفته‌شد.<ref name="iau" /> ایزدبانوی اریس، حسادت و رشک را برای ایجاد جنگ و خشم در میان مردان تحریک می‌کند. در جشن عروسی [[پلئوس]] و [[تتیس (اسطوره)|تتیس]]، همهٔ خدایان به جز اریس دعوت‌شدند و اریس خشمگین شد و از روی کینه و نفرت، باعث نزاع و کشمکش میان خدایان شد که سرانجام منجر به [[جنگ تروآ]] شد.<ref name="erisname-nasa">{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/news/display.cfm?News_ID=35021|عنوان= Xena Has Officially Been Named Eris| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ = 14 September 2006|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdMth0B|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.caltech.edu/content/dwarf-planet-formerly-known-xena-has-officially-been-named-eris-iau-announces|عنوان= The Dwarf Planet Formerly Known as Xena Has Officially Been Named Eris, IAU Announces| ناشر = [[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]]|تاریخ = 14 September 2006|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdPeSS2|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
پس از اریس، ماه اریس که با عنوان «''اس۲۰۰۵٫''» شناخته می‌شد، نام رسمی دیسنومیا را به خود گرفت. [[دیسنومیا (افسانه)|دیسنومیا]] دختر اریس و ایزدبانوی هرج‌ومرج و درگیری و قرین [[یونومیا (افسانه)|یونومیا]] است و یونومیا به خشم و درگیری‌های شدید پایان می‌بخشد. نام دیسنومیا نیز که توسط مایکل براون پیشنهاد شده‌بود، توسط گروه کاری نام‌گذاری سیستم سیاره‌ای پذیرفته‌شد. این نام‌گذاری‌های جدید توسط کمیتهٔ سازماندهی بخش سوم اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی و مقامات این اتحادیه مورد تأیید قرار گرفت و در بخش‌نامهٔ ۸۷۴۷ این اتحادیه در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۶ اعلام‌شد.<ref name="iau" />
 
== موقعیت مکانی و مدار ==
[[پرونده:Eris Orbit-fa.svg|310px|بندانگشتی|مدار اریس در ۱۱ اکتبر ۲۰۰۶. برای خواندن دقیق نام اجسام، بر روی نگاره کلیک‌کنید.]]
از زمان کشف [[نپتون]] و ماه آن [[تریتون (ماه)|تریتون]] در سال ۱۸۴۶، اریس بزرگ‌ترین جسم یافت‌شده است که در مداری پیرامون خورشید می‌چرخد. اریس تقریباً ۱۰ میلیارد مایل از خورشید فاصله‌دارد و فاصلهٔ آن تا خورشید سه برابر فاصلهٔ پلوتو از خورشید است و مدت گردش آن به دور خورشید دو برابر مدت گردش پلوتو به دور خورشید است. مدار اریس عجیب‌تر از مدار پلوتو است؛ پلوتو ۳۰ تا ۵۰ برابر فاصلهٔ زمین از خورشید را در بیش از ۲۵۰ سال می‌پیماید؛ در حالی که اریس ۳۸ تا ۹۷ برابر فاصلهٔ زمین از خورشید را در بیش از ۵۶۰ سال می‌پیماید.<ref name="california" />
 
مسافتی که اریس برای یک بار گردش پیرامون خورشید می‌پیماید، ۱۰<sup>۱۰</sup>×۶٫۰۸۴ کیلومتر است. [[اوج و حضیض|اوج]] این سیارهٔ کوتوله ۱۰<sup>۱۰</sup>×۱٫۴۵۹۴۵ کیلومتر (۹۷٫۵۶ [[واحد نجومی]]) و [[اوج و حضیض|حضیض]] آن ۱۰<sup>۹</sup>×۵٫۷۶۵۷۳ کیلومتر (۳۸۵۴ واحد نجومی) است. سرعت متوسط اریس در مدار خود ۱۲٬۳۸۴ کیلومتر بر ساعت است و [[خروج از مرکز مداری]] آن ۰٫۴۳۳۶۲۸۳۶۷ و طول روز آن ۱٫۰۷۹ برابر روز زمینی و ۲۵٫۹ ساعت است.<ref name="eris-facts">{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Eris&Display=Facts|عنوان= Eris: Facts & Figures| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ=7 October 2013|تاریخ بازبینی= 15 August 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
اریس در منطقه‌ای بسیار دور در منظومهٔ خورشیدی به نام دیسک فشرده پیرامون خورشید می‌چرخد. اشیاء دیسک فشرده به تمایل و شیب بسیار و خروج از مرکز مدار گرایش دارند.<ref name="colorado">{{یادکرد وب|نشانی= http://lasp.colorado.edu/education/outerplanets/kbos_dwarfplanets.php#eris|عنوان=Dwarf Planets | ناشر = [[دانشگاه کلرادو در بولدر|University of Colorado Boulder]]|تاریخ بازبینی= 16 August 2013|کد زبان=en}}</ref> اریس °۴۶٫۸۷ نسبت به [[دائرةالبروج]] کج و مایل است،<ref name="eris-facts" /> در حالی که تمایل پلوتو نسبت به دایرةالبروج تنها °۱۷ است. اریس در اوج خود قرار دارد و ۹۷ واحد نجومی از خورشید فاصله دارد و تا مارس ۲۲۵۷ در حضیض خورشید قرار خواهد گرفت.<ref name="colorado" />
 
== اندازه، جرم و چگالی ==
{| class="wikitable" style="float:left; margin-left:1em;"
|+ مقایسهٔ اندازه، چگالی و جرم اریس با اجرام آسمانی دیگر
|-
!جسم
 
!قطر (کیلومتر)
 
!جرم (کیلوگرم)
 
!چگالی (گرم بر سانتی‌متر مکعب)
|-
| اریس<ref name="bbc" />||style="text-align: center;"|۲٬۴۰۰||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۱۶۶</sup>||style="text-align: center;"|۲٫۳
|-
| [[پلوتو]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Pluto&Display=Facts |عنوان= Pluto: Facts & Figures| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ=24 February 2004|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdZaugU|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۲٬۳۰۲||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۱۳۰٫۹</sup>||style="text-align: center;"|۲٫۰۵۰
|-
| [[دیسنومیا (ماه)|دیسنومیا]]<ref name="dysnomia" />||style="text-align: center;"|۱۰۰ تا ۲۵۰||{{n/a}}||{{n/a}}
|-
| [[هائومیا]]<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Willman, Jr|نام=Alexander J.|نشانی= http://www.princeton.edu/~willman/planetary_systems/Sol/Haumea/|عنوان=Dwarf Planet Haumea Data | ناشر =[[دانشگاه پرینستون|Princeton University]]|تاریخ=2 March 2010|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsddC4VL|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۱٬۵۳۰٫۷۵||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۴۱٫۸۱۹۴</sup>||{{n/a}}
|-
| [[ماکی‌ماکی]]<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی= Willman, Jr|نام=Alexander J.|نشانی= http://www.princeton.edu/~willman/planetary_systems/Sol/Makemake/|عنوان= Dwarf Planet Makemake Data| ناشر = [[دانشگاه پرینستون|Princeton University]]|تاریخ بازبینی= 15 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdgAyrF|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۶۳۷٫۸۱||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۴۱٫۸۱۹۴</sup>||{{n/a}}
|-
| [[سرس]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Dwa_Ceres&Display=Facts |عنوان=Ceres: Facts & Figures | ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksdj2dtW|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۹۵۲٫۴||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۹٫۴۷</sup>||style="text-align: center;"|۲٫۰۹
|-
| [[زمین]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Display=Facts&Object=Earth|عنوان= Earth: Facts & Figures| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ=16 December 2003|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsdmuybE|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۱۲٬۷۴۲||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۵۹۷۲۲</sup>||style="text-align: center;"|۵/۵۱۳
|-
| [[ماه]]<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html |عنوان=Moon Fact Sheet | ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ=19 December 1996|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksdph0Um|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۳٬۴۷۴٫۲||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۷۳۴٫۲</sup>||style="text-align: center;"|۳٫۳۴۴
|-
| [[خورشید]]<ref>{{یادکرد وب |نشانی= http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html|عنوان= Sun Fact Sheet| ناشر = [[ناسا|NASA]]|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksdsb7XG|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>||style="text-align: center;"|۱٬۴۱۲٬۰۰۰||style="text-align: center;"|۱۰<sup>۲۰</sup>×۱۴٬۱۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰</sup>||style="text-align: center;"|۱٬۴۰۸
|}
 
طی پژوهشی در [[رصدخانه پاریس|رصدخانهٔ پاریس]] در سال ۲۰۱۰، قطر اریس ۲٬۳۲۶ کیلومتر محاسبه‌شد. پیش از آن در سال ۲۰۰۹، قطر پلوتو حداقل ۲٬۳۳۸ کیلومتر محاسبه شده‌بود. با این حال، در نخستین برآوردی که پس از کشف اریس از اندازهٔ آن شد، قطر آن ۳٬۰۰۰ کیلومتر (۴۰۰± کیلومتر) برآورد شد. مدتی بعد، برآوردی توسط [[تلسکوپ فضایی هابل]] شد و قطر اریس ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر) برآورد شد. بحث و اختلاف بر سر این که اریس بزرگ‌ترین سیارهٔ کوتوله است یا پلوتو، هم‌چنان ادامه‌دارد.<ref name="universetodaysize">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= SANDERS|نام=Ray|نشانی=http://www.universetoday.com/89901/pluto-or-eris-which-is-bigger/ |عنوان= Pluto or Eris: Which is Bigger?| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ = 14 October 2011|تاریخ بازبینی=13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Kse165zG|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> اگر قطر اریس را ۲٬۴۰۰ کیلومتر (۱۰۰± کیلومتر) بدانیم، اندازهٔ آن ۱۰۵ درصد اندازهٔ پلوتو است.<ref name="california" /> مایکل براون دربارهٔ اریس و پلوتو گفته‌است:<ref name="universetodaysize" />
{{گفتاورد تزیینی|از دیدگاه علمی، این که کدام یک (اریس یا پلوتو) بزرگتر است، هیچ چیزی به ما نمی‌آموزد. واقعیت این است که اندازهٔ آن‌ها تقریباً یکسان است و این از دیدگاه علمی جالب است؛ یکی از دیگری چند کیلومتر بزرگتر است و این اهمیتی ندارد. اما من یک دلبستگی عاطفی به اریس دارم؛ بنابراین، در عمق درونم، می‌خواهم باور کنم که اریس کمی بزرگتر است.}}
 
[[پرونده:EightTNOs-fa.svg|بندانگشتی|250px|راست|بزرگ‌ترین [[جسم فرانپتونی|اجسام فرانپتونی]]. برای خواندن دقیق نام برخی از اجسام بر روی نگاره کلیک‌کنید.]]
مشاهدات جدید [[تلسکوپ کک|رصدخانهٔ کک]] و تلسکوپ هابل نشان می‌دهد که دیسنومیا (ماه اریس) مداری دایره‌ای شکل به شعاع ۳۷٬۳۵۰ کیلومتر دارد و دورهٔ مداری آن ۱۵/۷۷۴ روز است. جرم اریس از این پارامترهای مداری به دست آمده و برابر با ۱۰<sup>۲۲</sup>×۱٫۶۷ کیلوگرم (۱۰<sup>۲۲</sup>×۰٫۰۲± کیلوگرم) است و از جرم پلوتو ۲۷ درصد بیشتر است.<ref name="science">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی ۱= Brown|نام ۱= Michael E.|نام خانوادگی ۲=Schaller|نام ۲= Emily L.|پیوند= http://www.sciencemag.org/content/316/5831/1585.abstract|عنوان= The Mass of Dwarf Planet Eris| ژورنال = [[ساینس|Sciece Magazine]]|حجم=316|شماره=5831|صفحه=1585|doi=10.1126/science.1139415|تاریخ = 15 June 2007|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Kse5OnYA|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> مقدار جرم اریس توسط مایکل براون و امیلی اسکالر اندازه‌گیری شد و یک هفتهٔ بعد در [[ساینس|مجلهٔ ساینس]] منتشر شد. [[آلن استرن]]، پژوهشگر اصلی [[نیوهورایزنز|مأموریت فضایی نیوهورایزنز]] گفته‌است که نسبت پلوتو به اریس و دیسنومیا، مانند نسبت سیب به پرتقال است.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Minrad|نام=Anne|نشانی=http://news.nationalgeographic.com/news/2007/06/070614-pluto-eris.html|عنوان= Pluto Smaller Than Dwarf Planet Neighbor Eris, Study Finds| ناشر = [[انجمن نشنال جئوگرافی|National Geographic]]|تاریخ = 14 June 2007|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Kse8OUxB|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
چگالی اریس برابر با ۲٫۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب (g/cm<sup>۳</sup>) است.<ref name="bbc">{{یادکرد وب|نشانی= http://www.bbc.co.uk/dna/place-london/plain/A55393608‎|عنوان=Eris - the Largest Dwarf Planet | ناشر = [[بی‌بی‌سی|BBC]]|تاریخ بازبینی= 14 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KseCgeDI|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> این مقدار چگالی نشان می‌دهد که اریس احتمالاً یک جسم سنگی بزرگ است که توسط پوششی نسبتاً نازک از جنس یخ پوشیده شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Wall|نام=Mike|نشانی=http://www.space.com/13403-dwarf-planet-eris-pluto-twin.html |عنوان= Dwarf Planet Eris is 'Almost Perfect' Pluto Twin| ناشر = [[اسپیس.کام|Space.com]]|تاریخ =26 October 2011|تاریخ بازبینی=15 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KseG8rQ3|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
== ساختار، سطح و جو ==
[[پرونده:Artist's impression dwarf planet Eris.jpg|بندانگشتی|250px|طراحی هنری از اریس که جو و سطح یخ‌زدهٔ و منجمد آن را نشان می‌دهد.]]
دانشمندان بر این باورند که درون اریس مانند درون پلوتو مخلوطی از سنگ و یخ است. تا زمانی که دانشمندان اطلاعات بیشتری دربارهٔ [[چگالی]] اریس را به دست نیاورده‌اند، فقط می‌توانند دربارهٔ ترکیبات درونی این سیارهٔ کوتوله گمانه‌زنی کنند.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= McKinney|نام=Donna|نشانی=http://www.ehow.com/facts_7329490_eris-made-of_.html|عنوان=What Is Eris Made Of? | ناشر = [[ای‌هاو|eHOW]]|تاریخ بازبینی= 13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KseO3nib|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
سطح اریس خاکستری رنگ است و روی آن یخ متان وجود دارد.<ref name="universetoday" /> دانشمندان با مطالعات آزمایشگاهی و مشاهدات تلسکوپی دریافته‌اند که سطح اریس شباهت بسیاری به سطح پلوتو دارد. حدود ۹۰ درصد از سطح یخی اریس از [[نیتروژن]] و ۱۰ درصد دیگر آن از [[متان]] ساخته شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=Baldwin|نام=Emily|نشانی=http://www.astronomynow.com/news/n1010/06eris/|عنوان=Eris' nitrogen-ice surface revealed|ناشر=[[استرونومی ناو|Astronomy Now]]|تاریخ=6 October 2010|تاریخ بازبینی=13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KseQzb0x|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
در دماهای بسیار پایین، متان که به حالت گاز بر روی کرهٔ زمین موجود است، بر روی اریس و پلوتو به حالت یخ‌زده وجود دارد. با این حال، اریس و پلوتو به طور کامل یکسان نیستند. سطح پلوتو نسبتاً قرمز رنگ و سطح اریس تقریبهٔ سفید رنگ است. بر خلاف پلوتو، اریس سطح لکه‌لکه ندارد و سطح آن تقریباً یکسان است و ۸۶ درصد (۷± درصد) از نوری که به آن تابیده می‌شود را منعکس می‌کند. علت سطح روشن و رنگ سفید یکنواخت اریس، دوری بیش از حد آن از خورشید و در نتیجه سرمای بسیار آن است و در این فاصله از خورشید (در نزدیک‌ترین فاصله، ۲۸۰ سال)، حتی [[جو (هواشناسی)|جو سیاره]] هم یخ می‌زند.<ref name="california" /> این سیارهٔ کوتوله ۹۷ [[واحد نجومی]] از خورشید فاصله‌دارد<ref name="californianews">{{یادکرد وب |نشانی= http://www.caltech.edu/content/dwarf-planet-known-eris-more-massive-pluto-new-data-shows|عنوان= The Dwarf Planet Known as Eris is More Massive than Pluto, New Data Shows| ناشر =[[مؤسسه فناوری کالیفرنیا|California Institute of Technology]] |تاریخ = 14 June 2007|تاریخ بازبینی= 13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KseU2Xkk|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> و دمای سطحی آن حدود ۲۱۷- درجهٔ سانتی‌گراد تا ۲۴۳- درجهٔ سانتی‌گراد است<ref name="eris-overview" /> و بسیار تاریک است.<ref name="californianews" />
 
اریس جو قابل توجهی ندارد.<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= Bhanoo|نام=Sindya N.|نشانی= http://www.nytimes.com/2012/11/27/science/space/makemake-dwarf-planet-beyond-pluto-has-no-atmosphere-study-suggests.html?_r=0|عنوان= Dwarf Planet Lacks Atmosphere, Glimpse Suggests| ناشر = [[نیویورک تایمز|NewYork Times]]|تاریخ = 23 November 2012|تاریخ بازبینی= 26 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Ksee44oD|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> جو آن مانند جو پلوتو، یخ‌زده و منجمد است و مانند لایه‌ای نازک و یخ‌زده بالاتر از سطح آن قرار دارد<ref name="atmosphere">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Kaufman|نام=Rachel |نشانی= http://news.nationalgeographic.com/news/2011/10/111026-pluto-twin-eris-dwarf-planets-occultation-space-science/|عنوان= Pluto's "Twin" Has Frozen Atmosphere| ناشر = [[انجمن نشنال جئوگرافی|National Geographic]]|تاریخ = 26 October 2011|تاریخ بازبینی= 13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsegkHSt|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref> و لایه‌ای از متان روی سطح را پوشانده‌است. این لایهٔ متان در پلوتو به علت تابش کم نور خورشید، قرمز رنگ است. اما متان در اریس تا حدودی زرد رنگ‌تر است و شاید به دلیل دوری بیشتر آن به خورشید نسبت به پلوتو باشد.<ref name="californianews" /> به احتمال زیاد، متان و نیتروژن اجزایی هستند که جو اریس را تشکیل داده‌اند.<ref name="california" /> وقتی که اریس در نزدیک‌ترین فاصله به خورشید قرار می‌گیرد، گرمای خورشید موجب [[تصعید]] (تبدیل جامد به گاز) گازهای منجمد اریس می‌شود.<ref name="atmosphere" /> دانشمندان بر این باورند که اگر اریس به خورشید نزدیکتر شود، جو نازک یخی اریس ذوب خواهد شد و سطح سنگی پلوتو مانند آن آشکار خواهد شد.<ref name="eris-overview" />
 
== ماه اریس ==
[[پرونده:2006-16-a-full-1-.jpg|250px|بندانگشتی|طراحی هنری از اریس (وسط) و دیسنومیا (بالای آن). جسم نورانی بالا سمت چپ، خورشید است.]]
{{اصلی|دیسنومیا (ماه)}}
دیسنومیا تنها [[قمر|ماه]] اریس است و در سال ۲۰۰۵ توسط مایکل براون و گروهی از دانشمندان، مدتی پس از کشف اریس کشف‌شد. قطر دیسنومیا تنها ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر و کوچکتر از [[ماساچوست|ایالت ماساچوست]] است. دانشمندان مطمئن نیستند که دیسنومیا از چه چیزی ساخته‌شده، اما بر این باورند که از آب منجمد ساخته شده‌است. ستاره‌شناسان برای شناسایی پلوتو و اریس از دیسنومیا استفاده می‌کنند؛ آن‌ها می‌دانستند که اریس از پلوتو بزرگتر است، اما نمی‌دانستند که جرم اریس از پلوتو بیشتر است. آن‌ها می‌توانند جرم جسم را با استفاده از ماه آن اندازه‌گیری کنند؛ به طوری که فاصلهٔ میان جسم و ماه آن و مدت زمان گردش ماه به دور جسم را اندازه‌گیری می‌کنند. با استفاده از این روش، ستاره‌شناسان دریافتند که جرم اریس ۲۷ درصد بیشتر از پلوتو است.<ref name="dysnomia">{{یادکرد وب |نام خانوادگی=Cessna|نام=Abby |نشانی= http://www.universetoday.com/40698/dysnomia/|عنوان= Dysnomia| ناشر = [[یونیورز تودی|Universe Today]]|تاریخ=19 September 2009|تاریخ بازبینی= 13 August 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6KsemUwB8|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
درک درست ویژگی‌های خلأ [[مکانیک کوانتوم|کوانتومی]] ممکن‌است که انقلاب علمی آینده باشد. به تازگی پیشنهاد شده‌است خلأ کوانتومی شامل دو قطبی‌های گرانشی مجازی است و این فرضیه را می‌توان در منظومهٔ خورشیدی مورد آزمایش قرار داد. درک این پدیده ممکن‌است با مطالعهٔ دقیق‌تر بر مدار سیارات صورت بگیرد. بهترین آزمایشگاه برای مطالعهٔ ویژگی‌های گرانشی خلأ کوانتومی، اریس و دیسنومیا است. به این دلیل که [[حرکت تقدیمی]] حضیض (تقدیم دیسنومیا) پیرامون اریس به شدت تحت سلطهٔ خلأ کوانتومی است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= Hajdukovic|نام=Dragan|پیوند=http://link.springer.com/article/10.1007/s10509-012-1303-3 |عنوان=Can observations inside the Solar System reveal the gravitational properties of the quantum vacuum? | ژورنال=[[استروفیزیک اند اسپیس ساینس|Astrophysics and Space Science]]|ناشر=[[اشپرینگر ساینس+بیزینس مدیا|Springer Science+Business Media]]|ماه=February|سال=2013|تاریخ بازبینی= 30 October 2013|پیوند بایگانی=http://www.webcitation.org/6Kseq7HO4|تاریخ بایگانی=4 November 2013|کد زبان=en}}</ref>
 
== جستارهای وابسته ==
{{جعبه درگاه|منظومه شمسی|اخترشناسی|فضا}}
* [[منظومه خورشیدی]]
* [[سیاره کوتوله]]
* [[جسم فرانپتونی|اجسام فرانپتونی]]
{{-}}
 
== پانویس ==
{{-}}
{{پانویس|۲|چپ‌چین=بله}}
 
== پیوند به بیرون ==
{{در پروژه‌های خواهر
|ویکی‌انبار-رده=Eris}}
* [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=136199+Eris سیارک در دادگان اجرام کوچک ناسا]
* [http://neo.jpl.nasa.gov/orbits/2003ub313.html همانند ساز ناسا]
* [http://www.johnstonsarchive.net/astro/astmoons/am-136199.html اریس و دیسنومیا]
* [http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/moon/ صفحهٔ وب مایکل براون دربارهٔ دیسنومیا]
 
{{سیارک‌ها|۱۳۶۱۹۹}}
{{اریس}}
{{ناوبری ریزسیاره‌ها|(۱۳۶۱۹۸) ۲۰۰۳ یوجی۲۹۶|PageName=(۱۳۶۱۹۹) اریس|(۱۳۶۲۰۰) ۲۰۰۳ وی‌اس۵|state=autocollapse}}
{{سیارات کوتوله}}
{{پلوتوئیدها}}
{{منظومه شمسی}}
 
[[رده:اریس|اریس]]
[[رده:اجرام آسمانی کشف‌شده در سال ۲۰۰۵ (میلادی)]]
[[رده:اجسام فرانپتونی]]
[[رده:اجرام منظومه شمسی]]
[[رده:اجرام آسمانی]]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/اریس»