'''''کتاب الاَغانی''''' نوشته [[ابوالفرج اصفهانی]]، علی بن حسین بن محمد اموی قرشی شامل برگزیده آوازها و دانشنامه شعر و ادب و قصه‌ها و اساطیر و موسیقی عرب در عصر جاهلی و اموی و صدر دولت عباسی تا آخر قرن سوم هجریستهجری است. هر آواز را با شرح حال شاعر و خواننده و نوازنده و آهنگ ساز و تفصیل لحن آن ثبت کرده و وزن عروضی و مشکلات لغوی و مناسبات تاریخی و نوادر و حکایات مربوط به آن را در ذیل هر آواز بیان کرده‌است. تاریخ شروع تألیف اغانی معلوم نیست و در ثبت روایات نظم طبقاتی و تاریخی و الفبایی رعایت نشده‌است. ''الاغانی'' سند اصالت موسیقی ایرانی در فرهنگ عربی و بزرگترینبزرگ‌ترین و مشروح‌ترین مجموعه ادبی و بیانگر اوضاع اجتماعی و فرهنگی و زندگی درباری و شهری و صحرایی و وضع لباس و خوراک و خلقیات و آداب و عادات عرب است. نثر کتاب روان و فصیح است و از منابع موثق و مهم متون کلاسیک عربی است. اغانی جمع کلمهواژه أغنیه (به ضم یا کسر همزه و تشدید یا تخفیف یاء مفتوح) کلام موزون و آهنگینی است که به آواز و با ساز خوانده می‌شود. مترادف آن در فارسی [[ترانه]] است.
به علاوهبه‌علاوه خزانه افکار و لغات و مضامین و امثال و حکم و اشعار عربی رایج در فارسی است. افسانه‌های عشقی مانند [[لیلی و مجنون]] و اسامی عرایس الشعر مثل سعدی و سلمی و ثریا و... و اسامی منازل عرب در [[ادبیات فارسی]] غالبا از ''اغانی'' گرفته شده‌است. این دانشنامه نشان می‌دهد که موسیقی در پایتخت خلافت، هنر ایرانیان بوده و عود فارسی و اصطلاحات و تعالیم موسیقی را آنها در عربی رایج نمودندساختند. خلاصه آنکه ''اغانی'' دانشنامه فرهنگ و هنر و ادبیات عرب قدیم و جامع اخباری است که در کتابهایکتاب‌های اغانی قبل از او نوشته شده و سند عمده تاریخ تطور شعر و موسیقی در زبان عربی است.
''الاغانی'' نخستین بار در [[بولاق]] مصر (۱۲۸۵ ق / ۱۸۶۸ م) بر اساسبراساس نسخه‌های نامطمئن و ناقص در ۲۰ جلد به چاپ رسید. حدود ۲۰ سال پس از آن، [[خاورشناس]] آمریکایی، برونو روایاتی پراکنده از نسخه‌های خطی گوناگون گرد آورد و مجموعه آنها را به عنوان جلد ۲۱ اغانی به چاپ رسانید. چندی پس از انتشار جلد ۲۱، گویدی به تهیه فهرستی از همه مجلدات ''اغانی'' دست زد و به نام "فهرستهای«فهرستهای اغانی بربرحسب حسب الفباًالفبا» در [[لیدن]] (۱۸۹۵- ۱۹۰۰ م) منتشر ساخت. اشارات و توضیحات در این فهرست، بسیار سودمند، و به زبان فرانسه‌استفرانسه است.
در ۱۳۲۳ ق/ ۱۹۰۵م بر اساس همان چاپ بولاق و تکمله برونو و فهارس گویدی چاپ جدیدی از ''اغانی'' در چاپ خانهچاپ‌خانه تقدم قاهره انتشار یافت که به نام چاپ ساسی معروف است. سپس به سال ۱۳۳۴ ق طبع دیگری با مقدمه محمد شنقیطی در قاهره صورت گرفت. چاپهایچاپ‌های دیگری هم از ''الاغانی'' در قاهره انتشار یافته‌است.
کیفیت ''اغانی'' چنان است که به آسانی ترجمه را بر نمی‌تابدبرنمی‌تابد. به همین سبب یکی دو اقدامی که در این باب صورت گرفته، ناچار در همان آغاز کار متوقف شده‌است. نخستین آنها ترجمه به لاتین از کوزه گارتن ۱۸۴۰ م است، که از جلد اول آن فراتر نرفت. همین جلد توسط دکتر محمد حسینمحمدحسین مشایخ فریدنی در دو جلدجلد، جلد اول به سال ۱۳۵۶ ش و جلد دوم به سال ۱۳۶۴ ش-ش، به چاپ رسید.
از ویژگی‌های این کتاب نثر روان و فصیح آن است که آن را در شمار منابع موثق و مهم متون کلاسیک عربی قرار داده‌است. ''اغانی'' دانشنامه فرهنگ و [[ادبیات عرب]] قدیم و سند عمده تاریخ تطور شعر و موسیقی در زبان عربی است. روند انتقال از داستانهایداستان‌های کهن به نو، از زوایاتروایات شاهان به حکایات عامه مردم و از سخن جدی به طنز، خواننده را به خواندن کتاب مایل‌تر می‌سازد. البته کتاب او اثری تنها سرگرم کنندهسرگرم‌کننده نیست، زیرا همه چیز در آن به شیوه‌ای عالمانه عرضه می‌شود. همه اطلاعات آن در نظر خود او اسنادی معتبر دارند و برای آنکه اعتبار علمی آنها بر همگان مسلم باشد لازم می‌آید همه را به سلسله سندی که حلقه‌های آن را بزرگترینبزرگ‌ترین دانشمندان زمان تشکیل می‌دهند، مستند سازد.
اما همین سلسله سندهای به ظاهربه‌ظاهر جدی و حدیث‌وار ابوالفرج بحثهایبحث‌های بس درازدرازدامن و پایان ناپذیریپایان‌ناپذیری را برانگیخته‌است. یکی از بحث‌ها اینستاین است که سلسله سندها،سندها مسئله بسیار گنگ مآخذ و منابع ''اغانی'' را پدید می‌آورد. اولا باید دید که این راویان کیانندکیان‌اند و تا چه حدیحد می‌توان به روایاتشان اعتماد کرد؟ ثانیا چرا همیشه این روایات «گفتاری» جلوه می‌کند، نه «نوشتاری»، حال آنکه ابو الفرجابوالفرج بارها و بارها پس از ذکر سلسله گفتاری سند، به کتابی اشاره می‌کند که روایت در آن مذکور بوده‌است. یاقوت در نقد این کتاب می‌گوید: مؤلف در این کتاب در بسیاری جاها وعده می‌دهد که مطلبی را دربارهٔ فلان شخص در جایی دیگر ذکر خواهد کرد، اما به این وعده عمل نمی‌کند. همچنین یادآور می‌شود که اصوات مذکور در این کتاب ۹۹ صوت است نه ۱۰۰ صوت که در ابتدای کتاب متذکر می‌شود.
