سمشناسی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
KhabarNegar (بحث | مشارکتها) به‌نظرم شایسته خواهد بود که حتی اگر نام مقاله به نامی تغییر یابد که بیشتر توسط متخصصان خودِ رشته به کار گرفته می‌شود، اما به هر روی فعلاً |
KhabarNegar (بحث | مشارکتها) جز ابرابزار |
||
خط ۲۵:
[[اورفیلا]] که اصلیتی اسپانیایی داشت و در [[دانشگاه پاریس]] کار می‌کرد به عنوان پدر علم سم شناسی مدرن شناخته می‌شود. او به طور مشخص سم شناسی را توصیف و از سایر علوم مجزا کرد. وی در سال ۱۸۱۵ اولین کتاب خود در مورد سمشناسی را منتشر کرد.<ref> Toxicology The Basic Science of Poisons، ص ۳</ref>
=== [[دوران مدرن]] ===▼
▲===[[دوران مدرن]]===
سمشناسی در طی قرن نوزدهم توسعه چشم گیری داشت. هموار سازی این رشد و توسعه را می‌توان ناشی از وقوع جنگ جهانی دوم دانست. در این دوران تولید داروها، حشره‌کش‌ها، مواد سمی جهش‌زا، الیاف مصنوعی و مواد شیمیایی صنعتی رو به افزایش نهاد. در واقع این دوران را می‌توان دوران آغاز توسعهٔ سم شناسی دانست.
امروزه علم سم شناسی به عنوان یک علم مجزا از سایر علوم به بررسی اثرات مواد سمی بر روی انسان و سایر موجوادت می‌پردازد.<ref name="JZ">سمشناسی صنعتی، علیرضا حاجی قاسمخان، تهران: نشر برای فردا ۱۳۸۵، بخش مقدمه و تعاریف، صفحهٔ ۱۰</ref>
== تعاریف و اصطلاحات مهم سم شناسی ==
[[سم]]:
سم یا زهربه ماده‌ای گفته می‌شود که ازیک راه مشخص یا
[[مسمومیت]]:
مسمومیت عبارت است ازبهم خوردن تعادل فیزیولوژیک، جسمانی یا روانی موجود زنده که در اثر ورود وتماس با ماده خارجی سمی از
مسمومیتها از نظر ماهیت به دو دسته تقسیم می‌شوند:
سطر ۵۱ ⟵ ۴۴:
در مسمومیت مزمن، معمولاً ماده سمی به مقداراندک ودرنوبتهای متعدد و درمدت زمان طولانی وارد بدنمی‌شود وعلائم آن به کندی وپس از گذشت زمان طولانی ظاهر می‌گردد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
مسمومیتها را می‌توان از دیدگاه علت بروز نیز به گونه‌های زیر تقسیم نمود:
سطر ۵۸ ⟵ ۴۹:
# مسمومیت عمدی ← مسمومیت به قصد خودکشی – مسمومیت جنایی
# مسمومیت شغلی
* [[متوسط دوز کشنده]] یا [[LD50]]
عبارتست ازغلظت کشنده سم برای ۵۰٪حیوانات مورد آزمایش وبرحسب [[میکروگرم در لیتر]].<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=Toxicology The Basic Science of Poisons, 3 page| ناشر= |سال=}}</ref>
سطر ۷۳ ⟵ ۶۲:
اگر غلظت گاز ناشی از قرص فوستوکسین درفضا به ۲۰۰۰ppm درهوابرسد دراندک مدتی می‌تواند انسان را بکشد.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
تقسیم‌بندی سموم بر مبنای [[درجه]] [[سمیت]]:<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
سطر ۸۱ ⟵ ۶۸:
# سموم کم خطر LD50 501 تا ۵۰۰۰ و پوستی ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ mg /Kg
# سموم بی خطر LD50 دهانی ۵۰۰۰ + و پوستی ۲۰۰۰۰ + mg/Kg
* [[سطح بدون مشاهده اثر]] یا [[NOAEL]]
بالاترین دوزی که باعث بروز عوارض خطرناک نشود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=قطب سم شناسی و شیمی مواد خوراکی، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
سطر ۱۱۲ ⟵ ۹۷:
== چند مثال برای فهم بیشتر موضوع ==
=== [[دارو|داروی]] [[نالوکسان]] ===
مصرف در دوران حاملگی: گروه B
سطر ۱۲۱ ⟵ ۱۰۵:
=== [[دیازپام]] ===
عوارض جانبی از نظر [[سم شناسی دارویی]]:
خواب آلودگی روز بعد ازمصرف، گیجی و آتاکسی (به‌خصوص درافراد مسن) فراموشی، وابستگی، تحریک‌پذیری غیرعادی و در برخی مواردسردرد، سرگیجه، افت فشار خون، افزایش‌ترشحات بزاق، کرامپ و درد در ناحیه‌شکم، بثورات جلدی، اختلال بینائی، تغییردر میل جنسی، احتباس ادرار، افت قوای ذهنی؛ خواب آلودگی شدید؛ تکلم نامفهوم؛ ضربان قلب کند؛ تنگی نفس؛ عدم تعادل؛ بثورات جلدی؛ گلودرد؛ تب؛ لرز؛ کبودی یا خونریزی غیرعادی؛ زخم‌های دهانی؛ زردی پوست یا چشمان؛ از دست رفتن حافظه؛ بی خوابی؛ اضطراب؛ یا تحریک پذیری.
سطر ۱۸۱ ⟵ ۱۶۴:
=== ترکیبات [[اورگانوفسفره]] ===
منشأ اصلی این سموم اسید فسفریک است. عناصر تشکیل دهنده حشره‌کش‌های این دسته، عبارت هستند از: کربن، هیدروژن، اکسیژن و فسفر. برخی از آنها، نیز دارای عناصری دیگر، مانند کلر، برم و گوگرد هستند. در سموم فسفره Z می‌تواند اکسیژن یا گوگرد باشد، اگر گوگرد باشد، ترکیب حاصل تیوآت یا تیونات نام می‌گیرد و اگر گوگرد به جای یکی از اکسیژن‌های متصل به هیدروژن قرار بگیرد، ترکیب حاصل رل تیولات می‌گویند. چنانچه به جای گوگرد در تیولات، نیتروژن قرار گیرد، ترکیب آمیدات خواهد بود. X گجروه ترک کننده است که می‌تواند هالوژن، سیانید، تیوسیانات و یا ... باشد. R1 و R2
نخستین بار، آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم، از ترکیبات آلی فسفره، به عنوان گاز جنگی استفاده گردند. این گازها به نام گازهای عصبی شناخته شده هستند.
مهمترین و معمول‌ترین راه تماس صنعتی با سم‌های آلی فسفره، آلودگی‌ها و تماس‌های اتفاقی پوست است؛ و بیشتر ترکیباتی که در این دسته جا می‌گیرند، به سرعت و به آسانی از راه پوست جذب می‌شوند. دومین راه تماس عمده، از راه استنشاق است. سم‌های آلی فسفره، به طور کلی، دارای فشار بخار پایین هستند و در برخی گونه‌های آنها مانند پاراتیون که در کشاورزی استفاده می‌شود، مسمومیت‌هایی تا حد مرگ در اثر تماس‌های شدید کوتاه مدت مشاهده شده است. تماس از راه دستگاه گوارش، نمی‌تواند در [[بهداشت حرفه‌ای]] مطرح شود، اما گاهی ممکن است ماده سمی به علت رعایت نکردن اصول بهداشتی، به هنگام سم پاشی یا تولید خورده شود و از این راه مسمومیت ایجاد کند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
سطر ۱۹۴ ⟵ ۱۷۷:
مالاتیون خود سوبسترای کولین استراز نمی‌باشد، بلکه این ماده باید ابتدا بر اثر متابولیسم به مالاکسون تبدیل شود. متابولیسم مالاتیون در حشرات سریعاً انجام می‌پذیرد اما در پستانداران مسیر هیدرولیز ارجح تر از مسیر متابولیسم بوده و موجب دفع سریع دی اسید از بدن می‌گردد. تفاوت مسیر واکنش در حشرات و پستانداران اساس مسمومیت انتخابی به شمار می‌آید.
==== انواع سموم[[فسفره آلی]] ====
از میان انواع مختلف سموم فسفره آلی چون مالاتیون Malathion، درتون Demeton، دیازینون Diazinon، دی کلروس Dichlorvos، موینفوس Mebinphos، دیپترکس Dipetrex، گوزاتیون Gusathion، فنتیون، تمفوس، پاراتیون Parathion، نالد، بایتکس، TEPP و DDVP(Dichlorovous) و... در اینجا به بیان کوتاهی از برخی از آنها پرداخته می‌شود:
[[مالاتیون]]<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref>
حشره‌کشی مایع، روغنی و به رنگ زرد تا قهوه‌ای تیره است. دارای کمترین سمیت در میان جدا شودهای آلی فسفره است و به عنوان آفت کش طیفه گسترده در کشاورزی استفاده می‌شود و نیز در برنامه‌های مبارزه با حشرات و بندپایان، به ویژه مالاریا و شپش سر و بدن انسان به کار می‌رود. TLV - TWA مالاتیون در هوا، برابر با ۱ میلی گرم در متر مکعب است.
[[پاراتیون]]<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= |نام= |کتاب=سم سناسی صنعتی دکتر ثنایی، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران | ناشر= |سال=}}</ref> مایعی است به رنگ زرد قهوه‌ای که در آب تقریباً غیر محلول و در اغلب حلال‌های آلی محلول می‌باشد. پاراتیون سردسته حشره‌کش‌های آلی فسفره است که همه آنها املاح آلی اسدی فسفریک یا مشتقات آن هستند و خاصیت مشترک همه آنها مهار کردن آنزیم‌های کلین استراز در بدن می‌باشد و چون تاکنون حشرات و کرم‌هایی که برای دفع آنها از این سموم استفاده می‌کنند در برابر آنها مقاومتی از خود بروز نداده‌اند. این گروه حشره‌کش‌ها به طور وسیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پاراتیون از نظر [[شیمیایی]] تیوفسفات دودی اتیل پارانیتروفنیل بوده و اسامی فسفرنو Fosferno و فولیدول Folidol و مورفوس Morpjhis و تویوفوس Thiophos و سولفوس Sulphos و غیره نیز مشهور است. اراتیون جزء گروه ارگانوفسفره‌هایی است که از نظر L.D.50 در گروه پایین‌تر از mg/kg50 قرار دارند فوق‌العاده سمی و حداکثر مجاز آن mg/m3 1/۰ بوده، مقدار خطرناک آن ۱/۰ گرم و مقدار کشنده آن برای انسان بالغ با وزن متوسط بین ۵/۱ تا ۲ گرم است. TLV - TWA پاراتیون در هوا، برابر با ۰۵/۰ میلی گرم در متر مکعب است.
مسمومیت با پاراتیون معمولاً نزد کارگران تهیه کننده سموم در کارخانه‌ها، کارگران سم پاشی و مصرف کنندگان مواد سم پاشی شده یا خوراکی‌ها و وسایل آلوده پیش می‌آید گاهی نیز افراد به قصد خودکشی از این سم استفاده می‌کنند. در حال حاضر در ایران بیشتر کشاورزان مصرف کننده سموم به علت عدم اطلاع صحیح از چگونگی مصرف و سمیت آن و کسانی که به قصد خودکشی آن را می‌خورند در معرض خطر قرار دارند. مسمومیت ممکن است به علت نفوذ سم از راه پوست و یا از راه تنفس نزد کارگران و از راه دستگاه گوارش نزد کسانی که به قصد خودکشی آن را می‌خوراند تولید شود. در هر حال سم وارد شدن در بدن از راه خون به دستگاه عصبی رسیده و علایم مسمومیت را بوجود می‌آورد.
به طور کلی پاراتیون از هر راهی که وارد بدن شود بسته به غلظت سم وارده می‌تواند عوارضی چون سریع شدن تنفس، سرگیجه کند شدن نبض، سردرد، درد سینه و شکم، اسهال و عرق فراوان، تنگ شدن مردمک چشم و بی حرکتی، تشنج خفیف به شکل تکان‌های عضلانی، اختلالات بینایی، اغما و حتی مرگ به دنبال داشته باشد.
[[پارا آکسون]]، صد هزار برابر قویتر از پاراتیون است. در بدن حشره، گوگرد سریعاً با اکسیژن تعویض می‌شود، ولی در انسان برای این تعویض زمان زیادی لازم است از این رو به جای پارااکسون برای مبارزه با حشرات از پاراتیون استفاده می‌شود.
سطر ۲۲۵ ⟵ ۲۰۴:
=== تاریخچه [[سم شناسی نانوذرات]] ===
در سال ۲۰۰۴، دونالدسون و همکارانش نظریه جدیدی را به دنیای [[سم شناسی]] معرفی کردند: ذرات در اندازه نانو، رفتارشان نسبت به ذرات مشابه دانه درشت تر به حدی متفاوت است که زیرگروه جدیدی از علم سم شناسی را باید به بررسی آنها اختصاص داد (۱). ایشان نام این زیرگروه را سمشناسی نانو مواد گذاشتند. این عبارت در سال بعد در پژوهش‌های اوبردورستر و همکاران (۲) در مقاله‌ای به عنوان «سم شناسی نانومواد؛ علمی نوظهور در نتیجه بررسی ذرات ریز» از حمایت بیشتری برخوردار شد. از زمان انتشار نخستین مقاله دونالدسون و همکارانش، سم شناسی نانومواد به عنوان زمینه‌ای پژوهشی جایگاه ویژه خود را کسب کرده است.
خطر تنفس ذرات دود یا بخارهای فلزی ریز میکروسکوپی از زمان‌های گذشته مورد بررسی قرارگرفته است(۳). اما تنها از اواخر دهه ۱۹۸۰ است که محققان، بررسی ساختاری و نظام مند اپرهای اندازه ذره را در محدوده مقیاس نانومتر (در حدود ۱ تا ۱۰۰ نانو متر) روی بهداشت و سلامت افراد آغاز کردند (۴و۵). زمان زیادی پس از کشف نانو لوله‌های کربنی طول نکشید تا نگرانی‌هایی دربارهٔ مسائل و خطرهای احتمالی برای بهداشت و سلامتی افراد در اثر تنفس الیاف در اندازه نانو بوجود آمد (۷). دهه پس از ۱۹۹۰ دوره‌ای بود که دانش اپیدمیولوژی برای نخستین بار، روابط پنهانی تنفس ذرات بسیار ریز و بیماری‌های سیستم تنفسی و قلبی را کشف کرد، البته با این فرض که ذرات بسیار ریز در مقیاس نانومتر مسئول برخی از بیماری‌ها و پیامدهای مشاهده شده هستند(۹ و۱۰). در سال ۲۰۰۴ انجمن سلطنتی و آکادمی سلطنتی مهندسی انگلستان گزارشی بسیار اثرگذار بر پیشرفت‌های آینده دربارهٔ فرصت‌ها و عدم اطمینان به زمینه‌های کاربردی فناوری نانو منتشر کردند (۱۵). نگرانی اساسی ای که در این گزارش مطرح شده بود، مسئله نبود سندی
فناوری نانو وابسته به استفاده و کاربرد ویژگی‌های وابسته به اندازه مواد در مقیاس نانومتر است که این ویژگی‌ها در برخی موارد شامل نمایان شدن اثرهای کوانتومی مخصوص ناوذرات است. ناوذرات می‌توانند رفتار بیولوژیکی بی نظیری از خود نشان دهند و حتی در زمانی که خصوصیات فیزیکی و شمیایی نسبت به ذرات مشابه درشت تر بی تغییر باقی می‌مانند نیز می‌توان چنین رفتار بیولوژیکی متفاوتی را مشاهده کرد. برای مثال موادی هستند که اندازه ذره در مقیاس نانومتر به آن توانایی عبور و یا امکان غلبه بر سدهایی را می‌دهد که برای درشت دانه تر نفوذ ناپذیر هستند. بررسی‌های انجام شده که بیانگر توانمندیی و توانایی ناوذرات در عبور از عصب بویایی و رسیدن به مغر جوندگان هستند مثال بی نظیری از رفتارهای بر پایه اندازه ذره است که پیش از این برای ذرات دانه درشت تر مشاهده نشده بود (۱۶ و ۱۷). اما با در نظر گرفتن این فرض که بسیاری از فرایندهای بیولوژیکی در مقیاس نانو رخ می‌دهند، فرصت‌های بیشمار دیگری برای نانوذرات مهندسی شده با اندازه دقیق وجود دارد تا با عملکردهای طبیعی بیولوژیکی تداخل کنند.
| |||