گندزدا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''گندزداها''' {{به انگلیسی|Disinfectant}} موادی هستند که برای نابودکردن ارگانیسمهای موجود در محیط و اجسام غیرزنده بکار میروندمی‌روند. گندزداها پاک کننده ابزارابزار، ،وسایل، وسایللباس‌ها، ،سطوح، لباس‌ها ، سطوح ، کاشی‌ها ،کاشی‌ها، دستشویی و حمام هستند. این مواد که اغلب شیمیایی هستند با اثر بر [[باکتری|باکتری‌ها]]، [[ویروس|ویروس‌ها]]، [[قارچ|قارچ‌ها]] و سایر ارگانیسم‌ها آن‌ها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند.

گندزدایی یعنی استفاده از روش‌های فیزیکی یا شیمیایی به منظور کم کردن بار میکروبی در محیط یا ابزار بی‌جان. استفاده از گندزدا هاگندزداها برای تامینتأمین سلامتی بسیار ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها بخصوص ،بخصوص، بیماری‌های مسری می‌باشد. گندزادیی به معنی [[سترون کردن]] نیست و در گندزدایی ارگانیسمهای بسیار مقاوم مانند هاگ باکتریها از بین نمیروندنمی‌روند.

مواد گندزدا شامل دو دسته هستند، مواد گندزدا ی [[باکتری کش]] {{به انگلیسی|Bactericide}} که قابلیت نابود سازی مستقیم سلول باکتری از طریق نابودسازی دیواره آن که منجر به جذب آب، تورم و ترکیدن آن می شودمی‌شود را دارند و مواد گندزدا ی [[مهارگر باکتری]] {{به انگلیسی|Bacteriostatic}} که از رشد و [[تقسیم سلولی]] باکتری جلوگیری می‌کنند.

نخستین توضیح گسترده پیرامون استفاده نوین از ضدعفونی‌کننده‌ها در عمل‌های جراحی در سال ۱۸۶۷ توسط [[جوزف لیستر]] جراح انگلیسی و طی مقاله‌ای با نام [[اصول گندزدایی در عمل جراحی]] {{به انگلیسی|Antiseptic Principle of the Practice of Surgery}} منتشر گشت که در آن از [[نظریهٔ میکروب‌های بیماری‌زا]] که نخستین بار توسط [[لویی پاستور]] بیان شده بود اقتباس گردید. طبق این مقاله استفاده از موادی مانند [[فنول]] می‌تواند بسیاری از میکروب‌ها را کشته و محل جراحی را ضدعفونی‌ضدعفونی کند. برخی روش‌های ضدعفونی‌ضدعفونی مشابه در گذشته توسط دانشمندانی چون [[بقراط]] و [[جالینوس]] و همچنین در کتیبه‌های باستانی [[سومر]]ی بیان گشته‌اند. افرادی چون [[جوزف اسمیت]] برای نخستین بار از موادی مانند [[الکل]] برای ضدعفونی‌ضدعفونی [[زخم|زخمها]] و جراحت‌ها استفاده نمودند.<ref name=autogenerated1>Inflammation in wound repair: molecular and cellular mechanisms</ref>نخستین استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده را می‌توان در عصر باستان و به هنگام [[مومیایی]] کردن اجساد مشاهده نمود. امروزه از محلول آب و فنل که دارای قدرتی خاص و ثابت است به عنوان معیاری برای مقایسهٔ تاثیرتأثیر و قدرت ضدعفونی‌کننده‌ها استفاده می‌شود.<ref name=autogenerated2>Edwards, H, 1976. Theodoric of Cervia, a medieval antiseptic surgeon, Proceedings of the Royal Society, 69 (3) pages=553–5</ref>

مدتها قبل از کشف [[پنی‌سیلین]] بشر آموخته بود که به طور تجربی بعضی مواد خام را به عنوان عامل ضد میکروب مورد استفاده قرار دهد. ۶۰۰ - ۵۰۰۶۰۰–۵۰۰ سال قبل از میلاد، چینیها شیره کپک زده لوبیای شور را برای درمان عفونتها بکار می‌بردند. اصطلاح آنتی بیوز (Antibiosis) اولین بار در سال ۱۸۸۹ به‌وسیله ویلمین برای توجیه ماهیت رقابتی جوامع بیولوژیک که در آن فقط قویترین و اصلح‌ترین زنده می‌ماند، بکار برده شد و چند سال بعد این اصطلاح برای آنتاگونیسم میکروارگانیسمها نیز مورد استفاده قرار گرفت.

Clinical Applications, 6th ed. p510 </ref>

میکروب کش‌هایی که تنها ویژهٔ نابود سازی ویروس‌ها هستند شامل [[داروهای ضد ویروسی]] {{به انگلیسی|Antiviral drug}} و [[ویروس کش|ویروس کشها]] {{به انگلیسی|Virucide}} می باشندمی‌باشند.

''پادزیست'''{{نشانه|۱۰}} یا '''آنتی بیوتیک''' {{به انگلیسی|antibiotic}} به صورت کلی فراورده یا ماده‌ای است که از یک [[میکروارگانیسم]] تولید یا از آن گرفته می‌شود و میکروارگانیسمهای دیگر را از بین می‌برد یا مانع فعالیت آنها می‌شود. اما در کاربرد معمولتر، این تعریف شامل انواع آنتی‌بیوتیک‌های صنعتی همچون سولفونامیدها و کینولونها می‌شود. انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها از لحاظ خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، داروشناسی، طیف ضد میکروبی و مکانیسم عمل با هم تفاوت دارند.<ref name=autogenerated10>GOODMAN & GILMAN'S THE PHARMACOLOGICAL BASIS OF THERAPEUTICS - 11th Ed. (2006)</ref>

آنتی بیوتیکها مواد شیمیایی هستند که از دو راه طبیعی و مصنوعی به دست می‌آیند. آنتی‌بیوتیکهای طبیعی از میکروارگانیسمهایی مانند [[قارچ|قارچها]] و [[باکتری|باکتریها]] گرفته می‌شوند. امروزه با پیشرفت شیمی پزشکی بیشتر آنتی‌بیوتیکهای حاصل تغییرات مولکولی بر روی آنتی‌بیوتیکهای طبیعی هستند.

آنتی بیوتیک‌ها به دو گروه عمدهٔ آنتی بیوتیک‌های [[باکتریوسید]]، که باعث مرگ سلول بیماریزا می‌شوند و [[باکتریواستاتیک]]، که موجب توقف رشد و ثابت ماندن تعداد سلول بیماریزا میمی‌گردند، گردند، طبقه بندیطبقه‌بندی می‌شوند.

دلایل پذیرش اشعه ماوراء بنفش : نیاز به حمل و نقل و انبار مواد شیمیایی ندارد ،ندارد، با تغییرات PH و دما ،دما، کارایی آن چندان تغییر نمی کند ،نمی‌کند، فرآورده جانبی به وجود نمی آورد ،نمی‌آورد، ایجاد طعم و بوی شیمیایی نمی کند ،نمی‌کند، زمان تماس لازم برای گندزدایی بسیار کوتاه می باشدمی‌باشد و روی گروه هوازی اثر فوق العادهفوق‌العاده دارد .

معایب ضدعفونی اشعه : عدم وجود باقیمانده ضدعفونی کننده ،کننده، عدم وجود اطلاعات فنی دربارهدربارهٔ چگونگی عمل سیستم هایسیستم‌های UV در شرایط مختلف ،مختلف، برای مواد آلی مناسب نیست ،نیست، برای سطوح غیر قابلغیرقابل دید مثل زوایا و خلل و فرج مناسب نیست و روی بعض از اشیااشیاء اثر کمتری دارد مثلاً اشعه می تواندمی‌تواند سطوح [[آلومینیوم]] و [[شیشه]] را استریل کند ولی روی چوب و لاستیک و کاغذ را نمی تواندنمی‌تواند استریل کند .

[[پرونده:Ethanol antiseptic.jpg|بندانگشتی|150px|اتانول با غلظت ۹۵ درصد نمونه اینمونه‌ای از یک گندزدا]]

=== [[الکل]] ===

الکل‌ها (مانند: [[اتانول]] ۶۰ تا ۹۰ درصد ،درصد، [[ایزوپروپیل الکل]] و یا ۱-پروپانول ۶۰ تا ۷۰ درصد . هرچند الکلها اصولااصولاً به عنوان مواد ضدعفونی کننده بکار میروندمی‌روند. هرچند الکل از قدیمیترین مواد گندزداست ولی به دلیل تبخیر سریع ،سریع، احتمال آتش گرفتن و غیرموثر بودن بر برخی ارگانیسمها کاربرد آن وسیع نیست. الکل اغلب موجب دناتوره شدن پروتئینهای غشای خارجی باکتریها میشودمی‌شود. محلول 70%۷۰٪ الکل در آب بر اغلب باکتریها موثرمؤثر است ولی برای غیرفعال کردن ویروسهای دارای غشای لیپیدی (مانند HIV و هپاتیت B ) محلول 80%۸۰٪ اتانول+ ایزوپروپیل5%ایزوپروپیل۵٪ لازم است.

مانند [[فرمالدئید]] و [[گلوتارآلدئید]] .

فرمالدئید میکروب کشی قوی است و تمام انواع میکروب‌ها را نابود می‌کند. غلظت یک درصد آن ،آن، ضد میکروب سل است. از این ماده برای ضدعفونی اماکن و وسایل ،وسایل، ابزار جراحی ،جراحی، دستگاه دیالیز و آندوسکوپی استفاده می شودمی‌شود. فرمالدئید برای ضدعفونی کردن مکان‌هایی که میکروب‌های تب‌زا ،تب‌زا، میکروب عامل سوزش طحال ،طحال، میکروب سل و میکروب عامل خونریزیهای شدید آلوده شده باشند، بسیار مناسب است.

برای این منظور می‌توان نیم لیتر از این محلول را در ظرفی روی اجاق قرارداد تا بخارهای حاصل از آن ،آن، اتاق را ضدعفونی کند. البته بخارات آن سمی است و نباید در معرض آن قرار گرفت. از فرمالدئید می‌توان برای ضدعفونی کردن زخم و پوست استفاده کرد. چون برای ریزجانداران سمّی و همچنین فرار است.

گلوتار آلدئید (Glutaraldehyde) به عنوان یک گندزدای سرد برای عفونت زدائی و تمیز نمودن تجهیزات حساس به گرما همچون ابزار دیالیز، برونکوسکوپ‌ها، آندوسکوپ‌ها و تجهیزات معاینه گلو، گوش و بینی استفاده می‌شود .

ماده اصلی موجود در آب ژاول ترکیبی فوق‌العاده قوی به نام هیپوکلریت سدیم است که آن را با درصد خیلی کم (5۵ درصد) در آب حل کرده و با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند. آب ژاول برای ضدعفونی سرویس بهداشتی، آشپزخانه، لباس مناسب است و نیزبرای ضدعفونی کردن آزمایشگاههاییآزمایشگاه‌هایی که در معرض ویروس هپاتیت قرار دارند (بخش همودیالیز) ، استفاده می‌شود.

محلول هیپوکلریت یا آب ژاول ،ژاول، تمام میکروب‌ها اعم از قارچ ،قارچ، ویروس و باکتری را نابود می‌کند. این محلول را باید در ظروف مات و سربسته نگهداری و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک جدا خودداری کرد.

ورود آن در گوش باعث کر شدن می‌شود. ساولن باید به دور از نور و در ظرف‌های کدر نگهداری شود. درب ظروف محتوی ساولن نباید چوب پنبه‌ای و پلاستیکی باشد. زیرا این مواد ،مواد، ساولن را خراب می‌کنند. ساولن توسط صابون شسته و بی‌اثر می‌شود.

فنل در غلظت دو درصد ،درصد، اکثر میکروب‌ها را از بین می‌برد. در بیمارستان‌ها برای ضدعفونی سطوح و ظروف آزمایشگاهی استفاده می‌شود و نیز در صابون‌ها و شامپوها به عنوان ماده محافظ بکار می‌رود. فنل یک ضدعفونی کننده مناسب برای مدفوع است، لذا از محلول 50۵۰ درصد آن در برخی از صابون‌های دستشویی نیز استفاده می‌شود. فنل برای انسان سمی است.

کلر ،کلر، عنصری است که در ساختمان بسیاری از رنگ برها و سفیدکننده‌ها و ضدعفونی کننده‌ها بکار می رودمی‌رود. کلر ،کلر، در مورد هر سه دستـﮥدستهٔ میکروب‌ها ( قارچ ،قارچ، باکتری و ویروس ) فعال است. کلر برای ضدعفونی آب استخر و آب آشامیدنی استفاده می شودمی‌شود و همچنین از [[پرکلرین]] ، برای ضد عفونی سبزی‌ها و میوه‌جات استفاده می‌شود.

برخی دیگر از گندزداها ی رایج شامل [[بوریک اسید]]، [[سبز درخشان (دی‌وای‌ای)]]، [[کاتیون آمونیوم چهارتایی]]، [[آب اکسیژنه]]، [[ازن]]، [[کلرهگزیدین]]، محلول ید در الکل، [[مرکورکرم]]، [[سورفکتانت]]، [[چندهگزانید]] {{به انگلیسی|polyhexamethylene biguanide}}، [[فنول]]، [[جوش شیرین]]، [[کلسیم هیپوکلریت]]، [[کرئولین]] ،[[آهک]] ، [[دکونکس]] ، [[کلرامین-تی]] ، [[سدیم کلرید]] ، [[سوپر رسیلین]] و [[میکروتن]] (micro 10) هستند.<ref name=autogenerated5>Malik, Y; Goyal, S (2006). "Virucidal efficacy of sodium bicarbonate on a food contact surface against feline calicivirus, a norovirus surrogate". International Journal of Food Microbiology 109 (1–2): 160–3.</ref><ref name=autogenerated6>Zamani, M; Sharifi Tehrani, A; Ali Abadi, AA (2007). "Evaluation of antifungal activity of carbonate and bicarbonate salts alone or in combination with biocontrol agents in control of citrus green mold". Communications in agricultural and applied biological sciences 72 (4): 773–7. PMID 18396809</ref>

بخشهای مختلف مراکز درمانی از لحاظ خطر انتقال عفونت و حساس بودن به سه دسته تقسيمتقسیم می شوندمی‌شوند:

2۱- سطوح بااهمیت متوسطبالا مانندکه بخشهانیاز به گندزدایی مرتب و اصولی دارند مانند اتاق هایعمل-ICU- زایشگاه و نوزادان- بستریاتاقهای بخشها.ایزوله

3۲- سطوح بااهمیت پايينمتوسط مانند قسمتهایبخشها و اتاق‌های اداریبستری بیمارستانبخشها.

بالف. مواد گندزدای قدرت بينابينیبالا (IH.L.D) Intermediate(High Level Disinfectant) مانند ترکیبات کلر[[پراکسید هیدروژن]]، ترکیباتپراستیک یداسید، (گلوتارالدئید، [[بتادینفرمالدئید]] –الکل یده) الکل 70 درجه) بیشتر از ده دقیقه )

جب. مواد گندزدای قدرت پايينبینابینی (LI.L.D) LowIntermediate Level Disinfectant مانند ترکیبات کلر، ترکیبات ید ([[فنلبتادین]] –الکل –یده) الکل ترکیبات۷۰ آمونیومدرجه) بیشتر از ده دقیقه)

مواد گندزدای سطح بالا (H.L.D) باعث كشتهکشته شدن تمام ارگانيسم‌هاارگانیسم‌ها به جز تعداد زيادیزیادی از [[اسپور]]ها می‌شوند. این مواد در صورتی که مدت زمان تماس آنها ( 12۱۲ – 3۳ ساعت ) افزایش یابد می توانندمی‌توانند عمل [[استریلیزاسیون]] ( استریلیزاسیون شیمیایی ) را انجام دهند . مواد گندزدای بينابينیبینابینی (I.L.D) باعث كشتهکشته شدن همه ارگانيسم‌هایارگانیسم‌های وژتاتيووژتاتیو ( که قادر به جوانه زدن می باشند می‌باشند) از جمله [[مایکوباکتریوم توبرکلوزیس]] و بیشتر ویروس هاویروس‌ها و قارچ هاقارچ‌ها می‌شوند و مواد گندزدای سطح پايينپایین (L.L.D) باعث حذف خيلیخیلی از باكتری‌هایباکتری‌های وژتاتيو،وژتاتیو، قارچ‌ها و ويروس‌هایویروس‌های دارای پوشش مي‌شوندمی‌شوند و به طور معمول برای پاکسازی سطوح استفاده می شوندمی‌شوند.

* ضدعفونی کننده‌ها و گندزداها تنها برای استعمال خارجی است و از ورود آنها به دهاندهان، ، چشم ،چشم، گوش و دستگاه تنفسی جدا باید جلوگیری کرد.

* عوامل بی‌اثر کننده ضدعفونی کننده‌ها را باید شناخت و از تماس آنها با هم جلوگیری کرد. برای مثال تی کشیدن و تمیز کردن با ابر و اسفنج ،اسفنج، باعث بی‌اثر کردن مواد ضدعفونی کننده می‌شود. علت این امر را این گونه می‌توان بیان کرد که چوبچوب، ،کتان، کتان ، پارچه ،پارچه، لاستیک‌ها و پلاستیک‌ها ،پلاستیک‌ها، سبب خنثی و بی‌اثر کردن فنل‌ها و ساولن می‌شوند.

* مواد ضدعفونی کننده را نباید با هم استفاده کرد. مثلاً صابون ،صابون، ساولن را بی‌اثر می‌کند.

* مواد ضدعفونی کننده را باید در مقادیر کم استفاده نمود.

* اثر میکرب کشی هر گندزدایی با آب داغ بیشتر می‌شود. (با آب ژاول و ید ،ید، این کار را نباید کرد.)

غلظت گندزدا باید کاملاً غلظت متناسب و تنظیم شده‌ای باشد، زیرا غلظت کم می‌تواند حتی منجر به رشد بیشتر ریزجاندارانی مانند باکتری‌ها و ویروس‌هایی که نسبت به آن گندزدا پایداری و مقاومت دارند شود و غلظت بالا می‌تواند منجر به آسیب رسیدن به بافت‌های منطقه شده و هنگام بهبود جراحت را درازا ببخشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://salamatnews.com/viewNews.aspx?ID=25938&cat=1|عنوان= خوددرمانی موجب مقاومت میكروبیمیکروبی نسبت به آنتی بیوتیكهابیوتیکها می‌شود| ناشر =سلامت نیوز |تاریخ = |تاریخ بازبینی= ۱۱ اسفند ۱۳۹۱}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://hamshahrionline.ir/details/107780 |عنوان= مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک به مقاومت دارویی می‌انجامد | ناشر =همشهری آنلاین |تاریخ = |تاریخ بازبینی= ۱۱ اسفند ۱۳۹۱}}</ref>