|
زمین گردشگری در جهان بصورت اولیه توسط [[آدام سدویک]] در [[انگلستان]] آغاز شد و تاریخ این اقدامات اولیه به قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان بازمی گرددو بصورت آکادمیک در جهان امروزی به سال ۱۹۹۵ میلادی یعنی تاریخ ارائه نخستین تعریف ژئوتوریسم درجهان توسط توماس هوز از انگلستان بازمی گردد.<ref>حاج علیلو، ب. و نکوئی صدری،ب. .۱۳۹، ژئوتوریسم(رشته زمین شناسی)،انتشارات دانشگاه پیام نور کشور.</ref>
«موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسماً از زمانی مطرح شد که [[یونسکو]] با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان [[ژئوپارک]] از سازمان‌ها و مراکز زمین‌شناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نموده‌است».<ref>امری کاظمی، ع.، ۱۳۸۱، آغازی بر ژئوتوریسم ایران،مجموعه مقالات بیست و یکمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.</ref>
== ژئوتوریسم بعنوان یک مفهوم علمی نوین ==
به گفته [https://sites.google.com/site/drraminsamadi/geotourism دکتر رامین صمدی] حقيقت اين است که هر دو رشته گردشگرى (ژئوتوريسم و اکوتوريسم) زيرمجموعه‌اي از توريسم وابسته به طبيعت به شمار رفته و زيرشاخه يکديگر نيستند. تفاوت بزرگ اين دو اين است که اکوتوريسم بيشترين توجه را به موجودات زنده و محيط‌هاي زندگى (گياهى و جانوري) معطوف مي‌دارد، اما ژئوتوريسم به پديده‌هاي زمين‌شناختي و زمين‌ريخت‌شناسي پرداخته و در واقع با طبيعت بيجان و سير تحولى آن سروکار دارد. حتى در مواردى که ژئوتوريسم موضوع فسيل‌ها را مورد نظر قرار مى‌دهد به يک موجود اکنون غيرزنده يا سنگواره توجه کرده است، هرچند که اين سنگ خاستگاه زنده داشته است. البته موضوع سنگواره‌ها پل ارتباطى بين دانش زمين‌شناسي، زيست‌شناسي و آب‌وهوا شناسى ديرين است.
ژئوتوريسم به هفت زيرشاخه اصلي تقسيم ميشود که عبارت‌اند از:
{{سرخط}}1- ماجراجويانه با رويکردهاي ورزشي: کوه‌ها، غارها، رودخانه‌ها، درياچه‌ها، کوير و بيابان؛
{{سرخط}}2- رخنمون‌هاي جاده‌اي؛
{{سرخط}}3- زمين‌شناسي و شکل شناسي: فرآيند زمين مثل آتش‌فشان‌ها، شکل‌هاي زمين مثل پيچ‌هاي رودخانه؛
{{سرخط}}4- بناهاي صخره‌اي، سنگي: مصالح بکار رفته يا نوع سازندهاي سنگي؛
{{سرخط}}5- معدنکاري: معادن در حال استخراج امروزي، معادن متروکه معاصر، ميراث معدنکاري و فلزکاري کهن؛
{{سرخط}}6- فسيل‌هاي شاخص؛
{{سرخط}}7- ژئوتوريسم اکتشافي: زمين‌باستان‌شناسي، اکتشاف جواهرات و فلزات قيمتي.
== تعاریف ==
تعاریف معدودی برای زمین‌گردشگری در ایران ارائه شده که از مهمترین آنها می توان به تعاریف نکوئی صدری(1388)و ع.ر.امری کاظمی(1388)و شایان (1385)اشاره کرد:
گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه‌های طبیعت بی جان - همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آنها - در قالب ژئوسایت به عموم مردم بوجود می آید.<ref> نكوئي صدري ، بهرام 1388 «مباني زمين گردشگري: با تاكيد برايران »، تهران ،انتشارات سازمان مطالعه و تدوين علوم انساني دانشگاهها،ص 23. </ref>
گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آنهاست.<ref>امري كاظمي، ع.ر. ، 1388، اطلس توانمندي‌هاي ژئوپارك و ژئوتوريسم ايران، سازمان زمين‌شناسي و اكتشافات معدني كشور</ref>
علم بررسی و بهره‌گیری از شکل‌های ناشی از فرآیندهای بیرونی در جهت توسعه گردشگری است .<ref>شایان، سیاوش، «بررسی موانع و مشکلات ژئوتوریسم در ایران با تأکید بر موقعیت ژئوتوریسم بیابان لوت»، همایش منطقه‌ای، جغرافیا گردشگری توسعه پایدار، دانشگاه آزاد واحد اسلام شهر، ۱۳۸۵، ص ۲۲۱.</ref>
تعریف نشنال جئوگرافی: جاناتان تورتولوت- سردبیر مجله مسافران ملی جغرافیایی ([[نشنال جئوگرافی]])و روزنامه نگار و عکاس بخش توریسم پایدار - هرنوع میراث را به شرط استفاده پایدار برای ارتقاء رفاه مردم و هویت مکانی ژئوتوریسم نامگذاری کرده است و افزودن پیوند " ژئو" بصورت حربه تبلیغاتی برای جلب نظر جامعه آمریکا به مفهوم پایداری بوده است مضمون این تعریف فقط در ایالات متحده امریکااز سال ۲۰۰۲ میلادی گسترش یافته است و در سطح جهانی در میان زمین شناسان و [[ژئومورفولوژی|ژئومورفولوژیست‌ها]] فاقد اعتبار علمی است.<ref> نکوئی صدری بهرام ( 1391) " نگاهی بر صنعت ژئوتوریسم : پیشرفت ها ، باورهای غلط و تعاریف درایران " سی دی مجموعه مقالات دومین همایش ملی جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی درآمایش سرزمین و مدیریت محیط-دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی 13 و 14 اردیبهشت ماه. </ref> ▼
تعریف نشنال جئوگرافی:
== ژئوسايت ==
مکانى که داراى يک پديده کمياب و ارزشمند زمين‌شناختي است را ژئوسايت مي‌نامند. اين نقاط بايد ارزش‌هاي زيبايي‌شناسي و علمى داشته و امکان بازديد از آن براى همگان فراهم باشد. ژئوسايت ها مکان‌هايي هستند که داراى نمونه‌هاي شاخص از تاريخ زمين‌شناختي، فرآيندهاى برجسته زمين‌شناختي که در توسعه اشکال زمين مؤثر بوده‌اند، اشکال و فرم‌هاي زمين‌شناختي برجسته و شاخص هستند. براي مثال جاي پاي دايناسور يا يک معدن بزرگ روباز پديده‌هاي جالب ژئوتوريسمي (مانند معدن مس سرچشمه) و قابل تبديل به مقصدي براي گردشگري هستند. به‌طورکلي جاذبه‌هاي ژئوتوريسمي ازنظر مقياس به سه گروه بزرگ (کوير بزرگ ايران)، متوسط (آبشاري بزرگ) و کوچک (لايه‌هاي پر از فسيل يا جاي پاي دايناسور) تقسيم مي‌شوند. همچنين گروهى از ژئوسايت‌ها را مي‌توان در گستره يک ژئوپارک يافت.
'''ژئوسايت ها به دو گروه کلي تقسيم مي‌شوند:
'''
{{سرخط}}'''ژئوسايت‌هاي اوليه:''' داراي صورت‌هاي ويژه زمين‌شناختي و ژئومورفولوژي هستند (هم به‌صورت طبيعي و هم به‌صورت مصنوعي) که در داخل محدوده‌هاي مرزبندي شده در نواحي روباز رخنمون دارند و به‌طور محلي به دليل ارزش تفسيري، آموزشي يا علمي اهميت دارند.
{{سرخط}}'''ژئوسايت‌هاي ثانويه:''' ساير مکان‌هاي ژئوتوريسمي مثل موزه‌هاي علوم زمين و مجموعه‌هاي کتابخانه‌اي، مراکز بازديد ژئوتوريسمي در فضاهاي بسته، موزه‌هاي محل سکونت زمين شناسان معروف، نمايشگاه تابلوها و تمثال‌هاي مخصوص اعلام وقايع و اماکن يادمان وقايع تاريخ گذشته زمين‌شناسي را ژئوسايت ثانويه مي‌نامند.
▲تعریف نشنال جئوگرافی: جاناتان تورتولوت- سردبیر مجله مسافران ملی جغرافیایی ([[نشنال جئوگرافی]])و روزنامه نگار و عکاس بخش توریسم پایدار - هرنوع میراث را به شرط استفاده پایدار برای ارتقاء رفاه مردم و هویت مکانی ژئوتوریسم نامگذاری کرده است و افزودن پیوند " ژئو" بصورت حربه تبلیغاتی برای جلب نظر جامعه آمریکا به مفهوم پایداری بوده است مضمون این تعریف فقط در ایالات متحده امریکااز سال ۲۰۰۲ میلادی گسترش یافته است و در سطح جهانی در میان زمین شناسان و [[ژئومورفولوژی|ژئومورفولوژیست‌ها]] فاقد اعتبار علمی است.<ref> نکوئی صدری بهرام ( 1391) " نگاهی بر صنعت ژئوتوریسم : پیشرفت ها ، باورهای غلط و تعاریف درایران " سی دی مجموعه مقالات دومین همایش ملی جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی درآمایش سرزمین و مدیریت محیط-دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی 13 و 14 اردیبهشت ماه. </ref>
== ژئوپارک ==
ژئوپارک (پارک زمين‌شناسي يا زمين گردشگاه) محدوده‌اي تحت حفاظت است که علاوه بر غناي ژئوسايت‌ها، شامل مکان‌هاي داراي آثار تاريخي، فرهنگي و تنوع طبيعت زنده (اکوسايت ها) باشد و با مديريت کارآمد و آموزش مناسب افراد محلي با جذب گردشگر و محوريت آموزش تفريحي مفاهيم زمين‌شناسي و محيط‌زيست به عموم مردم ارائه گردد به‌طوري‌که اين اقدامات بتواند به بهبود پايدار وضعيت اقتصادي- اجتماعي ساکنان محلي و در نهايت ملي منجر شود.
گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. ژئوتوریسم زیر مجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع زمین گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که ژئوسایت مورد بازدید برای نسل‌های آینده حفظ و قابل استفاده باشد.
به‌طورکلي مفهوم ژئوپارک بر پايه عرضه اطلاعات آموزش، توريسم و علوم زمين بنانهاده شده است و با ايجاد پيوند ميان علوم زمين، توريسم اقتصاد، سياست و جامعه عملي ميشود.
'''مفهوم ژئوپارک بر مفاهيم زير استوار است:
'''
{{سرخط}}1- حفظ ميراث زمين‌شناسي؛
{{سرخط}}2- انتقال مفاهيم ارزش منطقه‌اي به عموم مردم از راه گردشگري؛
{{سرخط}}3- برقراري آينده پايدار اقتصادي؛
{{سرخط}}4- ايجاد هويت زمين‌شناسي ناحيه‌اي؛
{{سرخط}}5- افزايش درک در مورد ارزش فرآيندها و موضوعات زمين‌شناسي؛
{{سرخط}}6- همکاري فعال با دانشگاهها و ساير مؤسسات بين‌المللي.
== ژئوتوریسم زیر مجموعه توسعه پایدار ==
ایران باتنوع زمین شناختی، [[اقلیم]] متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون وطبیعت بی جان بی‌نظیر، می‌تواند از پدیده‌های زمین شناختی ([[ژئوتوپ]]ها) در سراسر کشور مانند [[غار|غارها]]، [[تنگه|تنگه‌ها]]، [[دره|دره‌ها]]، [[فسیل|مناطق فسیلی]]، [[دره‌های نشستی]]، شکاف‌های بزرگ زمین شناسی، [[سازند|سازندهای زمین شناختی]]، [[گل‌فشان|گل‌فشان‌ها]]، [[کارست|زمین‌های کارستیک]]، انواع [[کانی|کانی‌ها]]، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی، [[کلوت|کلوت‌ها]] و غیره بعنوان میراث‌های زمین شناختی و[[ژئومورفولوژی]] در قالب [[ژئوسایت|ژئوسایت‌های]] بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساخت‌های گردشگری به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه ژئوتوریسم و تاسیس ژئوپارک‌ها مورد استفاده قرار دهد.
کشور ایران در میان سایر کشورهای جهان از نظر آموزشهای دانشگاهی و کتب درسی ژئوتوریسم پیشرو می باشد و برای مقطع کارشناسی زمین شناسی دانشگاه پیام نور و همچنین مقطع کارشناسی ارشداکوتوریسم در دانشگاههای کشور، درس دو واحدی مستقلی بنام ژئوتوریسم(زمین گردشگری)،ارائه و تدریس می شود.کتابهای درسی ژئوتوریسم ایران توسط بهرام نکوئی صدری تالیف شده است.
== تعاریف زمین راهنماها و زمین نگهبان ها ==
[https://sites.google.com/site/drraminsamadi/geotourism دکتر رامین صمدی] بعنوان یک متخصص علوم زمین عنوان می نمایند که ژئوتوريسم علاوه بر مزايايى که از نظر درآمدزايى مستقيم و غيرمستقيم به‌واسطه جذب گردشگر دارد، در ايجاد اشتغال بين دانش‌آموختگان علوم زمين و همچنين ساکنان مناطق داراى سايت‌هاى زمين‌شناسي بسيار مؤثر است. ايجاد مشاغل جديد تحت عنوان راهنمايان زمين‌شناسي (Geoguides) و نگهبانان زمين‌شناسي (Geoguards) از اين جمله‌اند.
* [[راهنمايان زمين‌شناسي]]
زمين‌شناسي است که با گذراندن دوره‌هاى آموزش اصول راهنمايان جهانگردى و همچنين آشنا بودن با پديده‌هاى زمين‌شناسي ايران در خدمت گروه‌هاى گردشگرى قرار مى‌گيرد. وظيفه اين راهنما ارائه توضيحات علمى و توصيف پديده‌هاى زمين‌شناسي براى گردشگران و پيشبرد اهداف آموزشى تعريف شده است. اين راهنما مى‌تواند به‌صورت دائم در منطقه حضور داشته باشد و به گروه‌هاى مراجعه‌کننده خدمات بدهد. در اين صورت بايد در ژئوپارک مورد نظر دفترى براى استقرار وى در نظر گرفته شود.
* [[نگهبانان زمين‌شناسي]]
زمين‌شناسي است که در محل ژئوپارک مستقر بوده و ضمن آگاهى کافى از ويژگى‌هاى پديده مورد نظر، وظيفه حراست از محدوده ژئوپارک را انجام مي‌دهد. او مى‌داند که چه عواملى بر پديده مذکور آثار منفى مى‌گذارد و در جهت جلوگيرى از اين آسيب‌ها تلاش کرده و اين آثار منفى را در ابتداى بازديد براى بازديدکنندگان نيز تشريح مى‌نمايد. ژئوگارد در تمامى مراحل بازديد گروه را همراهى نموده و از آسيب‌هاى احتمالى وارده به پديده‌ها توسط بازديدکنندگان جلوگيرى مى‌کند.
== نتیجه گیری ==
طبق نظر [https://sites.google.com/site/drraminsamadi/geotourism دکتر رامین صمدی] ايجاد ژئوپارک در هر کشوري با توجه به شرايط سياسي، اقتصادي و فرهنگي حاکم بر آن کشور متفاوت است، بنابراين نمي‌توان تجربه‌هاي يک منطقه را براي ساير مناطق به کار برد. بايد جوامع محلي با ارزش ميراث زمين‌شناختي آشنا شوند و نسبت به ثبت ملي و جهاني آن توجه و حساسيت به خرج دهند که اين امر با آموزش، محقق ميشود.
بي‌شک شناسايي پتانسيل‌هاي ميراث زمين‌شناختي در منطقه و پيدا کردن سايت‌هايي که ارزش ملي و بين‌المللي داشته باشند يکي ديگر از مراحل تشکيل ژئوپارک‌ها است. ايجاد ژئوپارک فقط براي اهداف زمين‌شناسي نيست بلکه تمام ويژگي‌هاي طبيعي و فرهنگي منطقه را نيز درگير مي‌کند و اين عوامل به‌صورت يک زنجيره با يکديگر در ارتباط است.
'''در پايان متذکر ميشود در مبحث ژئوتوريسم علاوه بر موضوع امکانات توجه به چند موضوع حیاتی است:
'''
{{سرخط}}1- ژئوتوريسم بايد يک تجربه مهيج، غني، پربار و آموزنده براي گردشگر يا توريست ايجاد کند؛
{{سرخط}}2- ژئوتوريسم بايد ارائه‌کننده اطلاعات کيفي و جذاب پيرامون منطقه مورد بازديد باشد؛
{{سرخط}}3- براي اجراي يک پروژه ژئوتوريسمي در يک منطقه بايد زيرساخت‌هاي ارائه محصولات سنتي و فرهنگي محلی فراهم گردد؛
{{سرخط}}4- براي اجراي موفق يک پروژه ژئوتوريسمي در يک منطقه بايد به افراد بومي آموزش‌هاي لازم داده شود؛
{{سرخط}}5- ژئوتوريسم نيازمند ارتباط نزديک با فرهنگ مردم محلي است؛
{{سرخط}}6- فرهنگ‌سازي ميزباني از گردشگران نيز از اولویتهای توریسم است.
== پانویس ==
{{پانویس|۲|اندازه=کوچک}}
= پانویس =
== جستارهای وابسته ==
* [http://www.irandoe.org/ سازمان حفاظت محیط زیست ایران]
* [http://www.ecotourism.org/ جامعه بین‌المللی طبیعت‌گردی]
* [https://sites.google.com/site/drraminsamadi/home وبسایت دکتر رامین صمدی]
== شرکتهای ایرانی طبیعت‌گردی ==
* [http://www.akhshigan.co.ir شرکت طبیعت‌گردی آخشیگان]
{{گردشگری}}
| 