مجلس شورای ملی: تفاوت میان نسخه‌ها

| رنگ متن =

| سبک برچسب =

| اندازهٔ نشانواره =

| توضیح نشانواره =

| دگرتوضیح نشانواره=

| نماد =

| اندازهٔ نماد =

| توضیح نماد =

| دگرتوضیح نماد =

| پیشین =

| گونهٔ سازمانی = [[تک‌مجلسی]] (۱۲۸۵-۱۳۲۸۱۲۸۵–۱۳۲۸){{سخ}}[[مجلس نمایندگان]] (۱۳۲۸-۱۳۵۷۱۳۲۸–۱۳۵۷)

| نهاد =

| محدودیت عضویت =

| رهبر۱ = [[مرتضی‌قلی صنیع‌الدوله|مرتضی‌قلی‌خان هدایت]] (۱۲۸۵-۱۲۸۶۱۲۸۵–۱۲۸۶){{سخ}}

[[محمود علامیر|احتشام‌السطلنه]](۱۲۸۶-۱۲۸۷۱۲۸۶–۱۲۸۷){{سخ}}

[[صادق مستشارالدوله|مستشارالدوله]] (۱۲۸۸-۱۲۸۹۱۲۸۸–۱۲۸۹){{سخ}}

ممتازالدوله (۱۲۸۹-۱۲۹۰۱۲۸۹–۱۲۹۰){{سخ}}

[[حسین پیرنیا]] (۱۲۹۰-۱۳۰۴۱۲۹۰–۱۳۰۴) با فترت{{سخ}}

حسین پیرنیا (۱۳۰۶-۱۳۰۷۱۳۰۶–۱۳۰۷){{سخ}}

[[حسین دادگر]] (۱۳۰۷-۱۳۱۴۱۳۰۷–۱۳۱۴){{سخ}}

[[حسن اسفندیاری]] (۱۳۱۴-۱۳۲۲۱۳۱۴–۱۳۲۲){{سخ}}

[[محمدصادق طباطبایی]] (۱۳۲۲-۱۳۲۶۱۳۲۲–۱۳۲۶){{سخ}}

[[رضا حکمت]] (۱۳۲۶-۱۳۳۰۱۳۲۶–۱۳۳۰){{سخ}}

[[سید حسن امامی]] (۱۳۳۱-۱۳۳۲۱۳۳۱–۱۳۳۲){{سخ}}

رضا حکمت (۱۳۳۲-۱۳۴۰۱۳۳۲–۱۳۴۰){{سخ}}

| حزب۱ =

| انتخابات۱ =

| عنوان رهبر۲ =

| رهبر۲ =

| حزب۲ =

| انتخابات۲ =

| عنوان رهبر۳ =

| رهبر۳ =

| حزب۳ =

| انتخابات۳ =

| عنوان رهبر۴ =

| رهبر۴ =

| حزب۴ =

| انتخابات۴ =

| عنوان رهبر۵ =

| رهبر۵ =

| حزب۵ =

| انتخابات۵ =

| عنوان رهبر۶ =

| رهبر۶ =

| حزب۶ =

| انتخابات۶ =

| سازمان۱ =

| اندازهٔ ساختار ۱ =

| دگرتوضیح ساختار۱ =

| گروه‌های سیاسی۱ =

| کارگروه‌های۱ =

| کارگروه‌های مشترک =

| اختیارات =

| دستمزد =

| عنوان کرسی‌های۱ =

| کرسی‌های۱ =

| عنوان کرسی‌های۲ =

| کرسی‌های۲ =

| عنوان کرسی‌های۳ =

| کرسی‌های۳ =

| عنوان کرسی‌های۴ =

| کرسی‌های۴ =

| عنوان کرسی‌های۵ =

| کرسی‌های۵ =

| عنوان کرسی‌های۶ =

| کرسی‌های۶ =

| عنوان کرسی‌های۷ =

| کرسی‌های۷ =

| عنوان کرسی‌های۸ =

| کرسی‌های۸ =

| آخرین انتخابات۱ =

| انتخابات آینده۱ =

| اندازهٔ نشست‌گاه =

| پی‌نوشت =

| قانون اساسی =

| شعار =

در زمان [[پهلوی دوم]] قوهٔ مقننهٔ ایران دومجلسی شد و همراه با [[مجلس سنای ایران|مجلس سنا]] در حکم [[مجلس]] ایران بود. مجموعه مجلس شورای ملی و مجلس سنا را اغلب با نام «مجلسَین» می‌خواندند.

در فرمان مشروطیت نام مجلس یک بار مجلس شورای ملی و بار دیگر مجلس شورای اسلامی آمده است.{{دقیق}} پس از انقلاب، قوهٔ مقننه دوباره تک‌مجلسی شد و نام مجلس طبق [[قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران]] مجلس شورای ملی ماند ولی نمایندگان [[نخستین دوره مجلس شورای اسلامی|نخستین مجلس]] آن را [[مجلس شورای اسلامی]] می‌خواندند.{{مدرک|دلیل=مشکوک، نیاز به منبع معتبر و بی‌طرف برای اینکه نمایندگان آن زمان در مجلس ملی آن را اسلامی خوانده باشند}} پس از سه دورهٔ مجلس، در [[همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران#تغییر نام مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی|بازنگری قانون‌اساسی سال ۱۳۶۸]]، نام مجلس رسمارسماً به مجلس شورای اسلامی تغییر نام یافت.

نخستین جلسه [[مجلس شورای ملی اول|دوره اول مجلس شورای ملی]] در [[۱۸ شعبان]] [[۱۳۲۴ (قمری)|۱۳۲۴]] (برابر با [[۱۴ میزان]] (مهر) [[۱۲۸۵]] {{رچ}} و برابر با [[۷ اکتبر]] [[۱۹۰۶ (میلادی)|۱۹۰۶]])<ref> دائرةالمعارف ایرانیکا (Encyclopaedia Iranica) (انگلیسی). [http://iranicaonline.org/articles/constitutional-revolution-ii مدخل CONSTITUTIONAL REVOLUTION]. بازیابی ۱۴ فوریه ۲۰۱۱.</ref> در [[کاخ گلستان]] و در حضور [[مظفرالدین شاه]] قاجار گشایش یافت و پس از آن خانه‌ای واقع در [[میدان بهارستان]] (جنب مسجد و [[مدرسه سپهسالار]]) به تشکیل جلسات مجلس شورای ملی اختصاص یافت که تا [[انقلاب ایران (۱۳۵۷)|انقلاب ایران]] در سال ۱۳۵۷ ش بیشتر جلسات در همان جاهمان‌جا تشکیل می‌شد{{مدرک}}.

این خانه توسط [[میرزا مهدی خان شقاقی]] برای [[میرزا حسین خان سپهسالار]] مشیرالدوله (صدراعظم معروف دوره ناصری) بنا شده بود که پس از مرگ مشیرالدوله تا قبل از آغاز به کار مجلس [[ملیجک دوم|غلام‌علی خان ملیجک]] و همسرش اخترالدوله (دختر ناصرالدین شاه) در آن می‌زیستند. محوطه و ساختمان مجلس از ابتدا تا امروز در مجموع پنج دوره به شرح زیر را از سر گذرانیده است:

دورۀدورهٔ اول: از ساخت بنا تا صدور [[فرمان مشروطیت]] که در سال 1296۱۲۹۶ ق به پایان رسید و پس از مرگ [[سپهسالار]] در سال ۱۲۹۸ ق در اختیار [[ناصرالدین شاه]] قرار گرفت . تنها بنایی که در این دوره به ساختمان اضافه شد. بنای سر در اولیه مجلس بود که توسط معمار فرانسوی ساخته شد و در سال ۱۳۱۳ ق تخریب شد.

دورۀدورهٔ دوم: از آغاز دورة مشروطیت تا نخستین آتش سوزیآتش‌سوزی در سال ۱۳۰۳ خ در غرب بنای اصلی بر روی حمام قدیمی. در این دوره، ساختمان جدیدی به فراخور نیازهای مجلس توسط جعفر خان معمار باشی ساخته شد. معماری ساختمان جدید با سایر قسمت هایقسمت‌های آن متفاوت بود و به تبعیت از معماری آن روز تهران و به تقلید از معماری اروپا بنایی آجری با تزیینات بسیار مفصل بود.

دورۀدورهٔ سوم: از آتش سوزیآتش‌سوزی تا پایان دورۀدورهٔ [[رضا شاه]]. سال ۱۳۱۰ خ مقدمات تغییراتی شد که بعدها به کلی چهره مجلس را عوض کرد. مهمترین تغییرات این دوره تعویض نمای مجلس بود .بود؛ که این کار از سرسرای ورودی و اتاق جلسات عموم خصوصی آغاز شد و نمایی ستون¬دارستون‌دار به شیوة معماری اروپایی و به تقلید از مجلس فرانسه بنا گردید. تقریباً دو سال بعد از این نمای شمالی ساختمان توسط یک معمار ایرانی به نام استاد [[حسن طاهر زاده]] طراحی می شودمی‌شود که این نما متاثرمتأثر از معماری دوره هخامنشی است. در 5۵ فروردین ماه ۱۳۱۳ خ سر در اولیه باغ بهارستان تعویض گردید و سر در کنونی جایگزینش شد. ساخت نمای شمالی نیز دوسال بعد اتفاق افتاد.

دورة چهارم: از آغاز دورة پهلوی دوم تا انقلاب اسلامی. مهم ترین نکتهمهم‌ترین اینکته‌ای که در این دوره بوده ساخته شدن بنایی در شمال بنای قدیمی است که از چند سال قبل از انقلاب، ساختمان فعلی عملاً متروک گردید و تنها بعضی جلسات اصلی مجلس در این ساختمان بر گزار میمی‌گردید. گردید.پس از به ریاست رسیدن ریاضی در سال1344سال۱۳۴۴ یک دورة مهم از ساخت و ساز تخریبی و مرمت و الحاق آغاز می گردد.می‌گردد؛ که این تغییرات شامل تخریب بخشی از ساختمان،تعویضساختمان، تعویض و تغییرات عمده در نمای جنوبی و اضافه شدن حجم بسیار بزرگی از تزیینات به ساختمان بود.

دورة پنجم: پس از انقلاب اسلامی. بعد از سال ۱۳۵۷ خ، بنا برای مدت زیادی نیمه متروک ماند. مهم ترینمهم‌ترین آسیب وارده به بنا، همان متروک بودن و عدم توجه و نگهداری آن بوده است. در این دوره از اقداماتی جزیی مانند لوله کشی هایکشی‌های موضعی یا بتن کردن کف حمام یا گچ کردن بخشی ازبدنه هایازبدنه‌های حمام می¬توانمی‌توان نام برد.برد؛ و بعدها ساختمان مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی واگذار گردید. در اسفند ۱۳۶۶ خ در جریان حملۀحملهٔ موشکی عراق به تهران ،تهران، موشکی در نزدیکی مجلس (دقیقاً در انتهای بن بستبن‌بست اصناف و محل فعلی [[اتحادیۀ صنف قهوه خانهقهوه‌خانه]] داران تهران) به زمین اصابت کرد که لرزه آن موجب فرو ریختن سقف سرسرای ورودی شد. در تاریخ ۱۵ آذر ماه سال۱۳۷۳ به دلیل عدم توجه،ساختمانتوجه، ساختمان دچار آتش سوزیآتش‌سوزی شد وخسارات سنگینی به بار آورد. در سال ۱۳۷۴ توسط گروه مهندسین مشاور باوند مورد مرمت قرار گرفت و کاربریهای مانند ایجاد فضاهای برای نمایشگاه، پذیرایی از بازدید کنندگان و مهمانان رسمی رییسرئیس مجلس، برپایی اجتماعات و بخش اداری برای نظارت بر این فعالیتها در برنامه کار قرار گرفت. فکر احداث بنای جدید مجلس از سال ۱۳۵۲خ مطرح بود. طرح اولیه با پلان دایره‌ای شکل بود.بود؛ و هرچند فونداسیون آن طرح را هم اجرا کرده بودند، اما پروژه متوقف ماند. در سال ۱۳۷۵ خ طرح جدید ساخت مجلس در دستور کار دفتر مشاوره گروه سردار علی افخمی قرار گرفت. مدیریت پروژه با [[عبدالرضا ذکایی]] بود. فرم جدید به شکل هرم و مثلث سه قوه را تداعی می کندمی‌کند. ارتفاع هرم ۴۵ متر است. یکی از عوامل موثرمؤثر در شکل گیری بنای مجلس، تناسبات و ارتفاع و عملکرد دو بنای شمالی و جنوبی بوده است تا این بنا بتواند ضمن استفاده مداوم از دو بنای موجود با محیط اطراف خود نیز هماهنگی کامل را برقرار کند. لازم بهاست ذکر استشود جلوی سر در این ساختمان محل تجمعات اجتماعی وسیاسی است. سايرسایر ساختمانها شامل دفتر کار نماينگاننماینگان با مساحت هجده هزار متر مربع، ساختمان کميسيون‌هاکمیسیون‌ها با مساحت هزار و ششصد متر مربع، مجموعۀمجموعهٔ قدیمی مجلس شورايشورای مليملی با مساحت هشت هزار و پانصد متر مربع، پارکينگپارکینگ با مساحت سیزده متر مربع است که مجموعه آنها در محوطه‌ايمحوطه‌ای به مساحت پانزده هکتار واقع شده است. [http://ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=21295:%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8Cجغرافیای-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8Cتاریخی-%D9%80ـ-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8Cسیاسی-%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86میدان-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86بهارستان-%D9%88و-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86پیرامون-%D8%A2%D9%86آن&Itemid=9]<ref>[http://siris-archives.si.edu/ipac20/ipac.jsp?session=1R7G97J149239.29263&menu=search&aspect=subtab157&npp=50&ipp=20&spp=20&profile=all&ri=15&source=~!siarchives&index=.GW&term=shaqaqi&x=0&y=0&aspect=subtab157]</ref>

ترکیب مجلس اول به این شکل بود: ۲۶%۲۶٪ نمایندگان روسای اصناف، ۲۰%۲۰٪ روحانیون و ۱۵%۱۵٪ از تجار بودند.<ref>آبراهامیان ۸۰</ref>.

نخستین وظیفه مجلس تنظیم سندی بود که بعداً به قانون اساسی شهرت یافت. مظفرالدین شاه قانون اساسی را در ۹ دی، پنج روز قبل از مرگش، امضا کرد.<ref>آبراهامیان ۸۱</ref>. پس از آن نمایندگان هم خود را مصروف تدوین و تنظیم سند نهایی موسوم به متمم قانون اساسی نمودند. شاه جدید ([[محمدعلی شاه]]) ابتدا از تأیید ''متمم قانون اساس'' امتناع کرد، اما چون با اعتراض مردم در شهرهای عمده به خصوص تهران، تبریز، اصفهان، شیراز، مشهد، انزلی، کرمانشاه، کرمان و رشت مواجه شد، عقب نشست؛ در مجلس ملی حضور یافت، عهد کرد به قانون اساسی احترام گذارد و مهر سلطنتی را به متمم قانون اساس زد.<ref>آبراهامیان ۸۳</ref>.

صبح روز جمعهٔ ۲۷ جمادی‌الثانی سال ۱۳۲۷ ق برابر ۲۸ تیرماه ۱۲۸۸ ش، پس از فتح تهران پانصد نماینده از میان نمایندگان مجلس اول، نیروهای مجاهدین و بختیاری، بازار و آزادیخواهان گرد آمده، دومین مجلس عالی را تشکیل دادند. تعداد این جمع در حدود سیصد نفر بود و چون شرکت همه این افراد در تدوین لوایح ضروری و بسیار فوری میسر نبود از میان خود چند تن انتخاب کردند تا با دقت پیشنهادها و لوایح ضروری را تنظیم و برای تصویب به مجلس عالی تقدیم کنند. اعضای این هیئت عبارت بودند از: [[حکیم الملک]]، [[صنیع الدوله|مرتضی قلی خان صنیع الدوله]]، [[حسینقلی خان|حسینقلی خان نواب]]، [[میرزا حسین کسمایی|میرزا حسین خان کسمایی رشتی]]، [[سردار محیی|معز السلطان رشتی]] (سردار محیی)، [[سید محمد امامزاده|میرزا سید محمد امامزاده]]، [[مرتضی قلی خان بختیاری]]، [[وثوق الدوله]]، [[قوام السلطنه|میرزا احمد خان قوام السلطنه]]، [[صدرالعلما|صدر العلماء]]، [[سید محمد بهبهانی]]، [[مستشارالدوله]]، [[وحید الملک]]، [[سید نصر اللهنصرالله|حاج سید نصر اللهنصرالله]]، [[نظام السلطان]]، [[میرزا یانس]]، [[سالار حشمت|حاج محمد علی تاجر سالار حشمت]]، [[عمیدالسلطان]]، [[میرزا علی محمد خان]]، [[میرزا طاهر]]، [[میرزا محمد خراسانی]]، [[حاج سید محمد تاجر]]، [[میرزا سلیمان خان]]، [[عمیدالحکما|عمیدالحکماء]]، [[آقا میرزا غفار]]. هیئت مذکور بعد از ظهر همان روز با توجه به مصالح ملی و مقتضیات کلی لوایح ذیل را که ضرورت تمام داشت تنظیم کرد و از تصویب مجلس عالی گذراند:<ref>[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/333411 مجله آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) - شماره ۱۱۸ - میرزا ابراهیم خان حکیم الملک «حکیمی» چهاردهمین وزیر علوم و معارف<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

مجلس عالی همچنین قانون جدید انتخاب را تصویب کرد. این قانون شرط مقدار ثروت را برای مالکان به ۲۵۰ تومان کاهش داد، نمایندگی بر مبنای طبقه و شغل را لغو کرد، تعداد کرسی هایکرسی‌های نمایندگی تهران را از ۶۰ به ۱۵ تقلیل داد، کرسی هایکرسی‌های نمایندگان ایالات را به ۱۰۱ کرسی افزایش داد و چهار کرسی برای اقلیت هایاقلیت‌های مذهبی در نظر گرفته شد.<ref>آبراهامیان ص ۹۱</ref>.

مجلس دوم در آبان ۱۲۸۸ گشایش یافت. بلافاصله به کابینه [[محمدولی خان تنکابنی|سپهدار]] رأی اعتماد داد و [[یپرم‌خان]] را رئیس نظمیه تهران قرار داد. مجلس دوم موفق شد وامی به مبلغ ۱،۲۵۰،۰۰۰۱٬۲۵۰٬۰۰۰ پوند از [[بانک شاهی]] برای بازسازی ساختار اداری وصول کند. همچنین یازده افسر سوئدی برای ایجاد نیروی [[ژاندارمری]] و شانزده متخصص مالی آمریکایی به ریاست [[مورگان شوستر]] برای سازماندهی مجدد نظام مالیاتی استخدام کرد.<ref name="abrahamian_93">آبراهامیان ۳-۹۲۳–۹۲</ref> در مجلس دوم دو فراکسیون عمده حضور داشتند: یکی [[اعتدالیون|فرقه اعتدالی]] با ۵۳ نماینده و گرایش محافظه‌کار و دیگری [[حزب دموکرات (دوران مشروطه)|فرقه دموکرات]] با ۲۷ کرسی و گرایش اصلاح‌طلب.<ref name="abrahamian_93" /> برخی رهبران شاخص اعتدالیون عبارت بودند از: [[سید عبدالله بهبهانی|آیت‌الله بهبهانی]]، [[سیدمحمد طباطبایی|آیت‌الله طباطبایی]]، [[محمدولی خان تنکابنی|سپهدار اعظم]]، [[عبدالحسین میرزا فرمانفرما]] که حمایت روحانیون، تجار و پیشه‌وران را در پشت سر داشتند.<ref>آبراهامیان ص ۹۵</ref> پیشگامان فرقه دموکرات در مجلس نیز [[حسن تقی‌زاده|تقی‌زاده]]، [[محمدعلی تربیت]]، [[سلیمان‌میرزا اسکندری|سلیمان اسکندری]] و [[سید محمدرضا مساوات|محمدرضا مساوات]] بودند.<ref name="abrahamian_93" /> برخورد اعتدالیون و دموکرات‌ها شدت یافت تا آنکه بهبهانی ترور شد. کمی بعد [[میرزا حسن مستوفی‌الممالک|مستوفی‌الممالک]] جانشین سپهدار شد و [[واقعه پارک اتابک]] پیش آمد.<ref>آبراهامیان ۹۶</ref> در تیر ۱۲۹۰ شاه مخلوع با لشکری از عشایر ترکمن، شاهسون و کُرد برای بازپس گیری سلطنت در ایران ظاهر شد. قشقایی‌ها به [[شیراز]] هجوم آورده و قوام‌الملک شیرازی ایلخان خمسه را مجبور ساختند که به کنسولگری انگلستان پناهنده شود.<ref>آبراهامیان ۹۷</ref> متعاقباً در مهر ۱۲۹۰ قوای انگلیس در بوشهر پیاده شدند. در آبان همان سال در پی مصادره اموال [[ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه|شاهزاده شعاع‌السلطنه]] توسط مورگان شوستر، روس‌ها [[بندر انزلی|انزلی]] و [[رشت]] را تصرف کرده و با اعلام [[اولتیماتوم روسیه به ایران|اولتیماتوم]] اخراج شوستر و اختیار تصمیم در مورد استخدام مستشاران خارجی را خواستار شدند. مجلس زیر بار این اولتیماتوم نرفت، معذالک صدراعظم [[صمصام السلطنه]] و نایب‌السلطنه [[ناصرالملک]] به اتفاق سران [[مردم بختیاری|بختیاری]] ([[امیر مفخم بختیاری|امیر مفخم]] - [[یوسف خان امیر مجاهد|امیر مجاهد]] - [[نصیر خان سردار جنگ|سردار جنگ]]- [[سردار ظفر بختیاری|سردار ظفر]]) مجلس را تعطیل کرده نمایندگان را تهدید و با شرایط روس‌ها موافقت کردند.<ref>آبراهامیان ۹-۹۸۹–۹۸</ref> حتی پس از انحلال مجلس دوم کمیسیون عدلیه به ریاست [[سیدحسن مدرس]] تشکیل جلسه می‌داد و توانست قانون تشکیلات عدلیه، محاکم صحیه و جناحی را تدوین و تصویب کند.<ref name="etemadmelli">روزنامه ''اعتماد ملی''، شماره ۲۵۴، ۲۳ آذر ۱۳۸۵، صفحه هشتم (سیاست)، [http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1292608 مقاله مجلس سوم شورای ملی]، بازیابی ۲۶ بهمن ۱۳۸۹</ref>

دوره سوم مجلس شورای ملی در [[۱۷ محرم]] [[۱۳۳۳ (قمری)|۱۳۳۳]] برابر با [[۱۴ آذر]] [[۱۲۹۳ (میلادی)|۱۲۹۳]]) توسط احمدشاه قاجار<ref name=ical-ir>سایت اینترنتی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شواری اسلامی، [http://www.ical.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=379&Itemid=212 صفحه درباره مجلس شورای ملی]، بازیابی ۲۶ بهمن ۱۳۸۹</ref> و با حضور شصت و هشت نماینده افتتاح شد.<ref name="etemadmelli" />. با حذف شرایط نمایندگان، تغییراتی از لحاظ طبقات و مشاغل میان وکلا رخ داد. از جمله آنکه تعداد ملاکین و روحانیون افزایش یافت اما از شمار بازرگانان و صاحبان مشاغل آزاد کاسته شد. تعداد اعضای فراکسیون دموکرات در مجلس سوم به ۳۱ نفر و اعضای اعتدالیون نیز به ۲۹ نفر تقلیل یافت. در این مجلس ۱۴ نفر نیز عضو فراکسیون هیأتهیئت علمیه بودند که رهبری آن با سیدحسن مدرس بود.<ref name="etemadmelli" />. وقتی مجلس سوم شروع به کار کرد جنگ جهانی اول به تازگی آغاز شده بود.

دوره چهارم مجلس شواری ملی در [[۱ تیر|اول تیرماه]] [[۱۳۰۰]] خورشیدی مطابق با [[۱۵ شوال]] [[۱۳۳۹ (قمری)|۱۳۳۹]] توسط احمدشاه قاجار گشایش یافت و در [[۳۰ خرداد]] [[۱۳۰۲]] ([[۷ ذیقعده]] [[۱۳۴۱ (قمری)|۱۳۴۱]]) پایان یافت.<ref name=ical-ir />. محافظه‌کاران (وارثان فرقه اعتدالی) توانستند در مجلس چهارم اکثریت را به دست آورند؛ بیشتر به دلیل آنکه رقیبان اصلاح‌طلبشان در روزهای پرآشوب مجلس ملی سوم قانون انتخاباتی را گذرانده بودند که در آن به کلیه افراد بالغ ذکور حق رأی داده می‌شد. جالبتر آنکه محافظه‌کاران سابق در این مجلس نام حزب اصلاح‌طلب را برخود نهاده بودند. رهبران آن روحانیون بزرگ، تجار توانگر و اشراف زمیندار بودند، اشخاصی همچون سیدحسن مدرس، شاهزاده فرمانفرما، [[احمد قوام]] و مرتضی قلی‌خان بیات.<ref>آبراهامیان ۱۰۹</ref>. نمایندگان محافظه‌کار، حداقل در ابتدا، همکاری خوبی با [[سردار سپه]] داشتند. آنان با ابقای رضاخان در وزارت جنگ، افزایش بودجه نظامی برای سرکوب شورشهای عشایری و دادن اجازه جمع‌آوری عواید حکومتی از املاک دولتی و مالیات غیرمستقیم به وزیر جنگ موافقت کردند و هزینه اعزام سالانه شصت افسر قشون برای تحصیل در آکادمیهای نظامی فرانسه را تصویب کردند. اما این همکاری در واپسین روزهای مجلس چهارم کمرنگ شد و رضاخان در انتخابات مجلس پنجم جانب اصلاح‌طلبان جوان [[حزب تجدد]] را گرفت.<ref>آبراهامیان ۱۲۱</ref>.

پنجمین مجلس در تاریخ [[۲۲ بهمن]] [[۱۳۰۲]] خورشیدی مطابق با [[۵ رجب]] [[۱۳۴۲ (قمری)|۱۳۴۲]] افتتاح شد و در ۲۲ بهمن [[۱۳۰۴]] نیز به کارش خاتمه داد.<ref name=ical-ir />. در اواخر مجلس چهارم بین رضاخان و نمایندگان محافظه‌کار اختلاف افتاد، لاجرم رضاخان با استفاده از ارتش برای دستکاری در انتخابات در بسیاری از حوزه‌های انتخابیه عشایری توانست اکثریت موثریمؤثری برای احزاب تجدد و [[حزب سوسیالیست (ایران)|سوسیالیست]] در مجلس جدید فراهم آورد.<ref>آبراهامیان ۱۲۳</ref>. اکثریت جدید مجلس به رضاخان که اکنون دیگر نخست‌وزیر شده بود رأی اعتماد داد{{مدرک}}. لایحه نظام وظیفه اجباری را تصویب کردکرد،<ref>مصوب ۱۶ خرداد ۱۳۰۴، حافظه قوانین، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=C61A755D-4416-4D99-9838-BC5DFE6972BC متن مصوبه قانون خدمت نظام اجباری]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref>، بودجه دربار را قطع کرد، القاب اشرافی چون الدوله، السلطنه و الممالک را لغو کرد و کلیه مردم را ملزم ساخت شناسنامه بگیرند و نام خانوادگی اختیار کنند.<ref>مصوب ۱۴ خرداد ۱۳۰۴، حافظه قوانین، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=A528C77E-6E6C-49F4-A8DB-B0C6346E9AF2 متن مصوبه قانون سجل احوال]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref>. مجلس پنجم همچنین به مذاکره با شرکت استاندارد اویل نیویورک خاتمه داد، به چای، قند و شکر و درآمد مالیات بست تا هزینه راه‌آهن سراسری را تأمین کند، مقیاس واحدی برای وزن و اندازه در کشور تعیین کرد<ref>مصوب ۱۰ خرداد ۱۳۰۴، حافظه قوانین، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=70DA9BA1-4834-469F-BFBE-C9803F4508D7 متن مصوبه قانون اوزان و مقیاسها]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref> و [[گاه‌شماری هجری خورشیدی|تقویم هجری خورشیدی]] را به جای [[گاه‌شماری هجری قمری|تقویم قدیمی اسلامی]] قرار داد<ref>مصوب ۱۱ فروردین ۱۳۰۴، حافظه قوانین، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=2B0C1238-1BE5-49E0-B2F6-705451AB6C36 متن مصوبه قانون تبدیل بروج به ماه‌های فارسی]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref><ref>آبراهامیان ۱۲۱</ref> و عنوان فرمانده کل قوا را که طبق قانون اساسی مشروطه در صلاحیت شاه بود، به وزیر جنگ اعطا کرد.<ref>مصوب ۲۵ دلو ۱۳۰۳، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=F7F038E3-7507-43AA-B358-A88D9E005AAC متن مصوبه قانون اختصاص ریاست عالیه کل قوای دفاعیه تأمینیه مملکتی به آقای رضاخان سردار سپه]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref>. سرانجام این مجلس پنجم بود که لایحه انقراض قاجاریه و تفویض کشور به رضا پهلوی تا گشایش مجلس موسسانمؤسسان را تصویب کرد.<ref>مصوب ۹ آبان ۱۳۰۴، حافظه قوانین، پایگاه اطلاعات قوانین و مقررات و فرایند تصویب طرح‌ها و لوایح، [http://tarh.majlis.ir/?ShowRule&Rid=5D640658-6E8C-4514-9359-07DAC897E28E متن قانون اعلام انقراض سلطنت قاجاریه و تفویض حکومت موقتی به شخص آقای رضاخان پهلوی]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref>.

مجالس ششم تا دوازدهم در دوره پادشاهی [[رضاشاه|پهلوی اول]] برگزار شدند. در مجالس دوره رضاخانی ترکیب مجلس توسط شخص رضاشاه تعیین می‌شد و مجلس به صورت نهادی بی‌تأثیر درآمده بود. مع‌الوصف شاه اصرار داشت که همه اقدامات اجرایی به تصویب قوه مقننه برسد. لاجرم مجلس، هرچند به شکلی تشریفاتی، به کار خود ادامه داد.<ref>آبراهامیان ۱۲۶</ref>. از مصوبات مهم مجلس ششم الغای کاپیتولاسیون و تأسیس [[بانک ملی ایران|بانک ملی]] ایران بود. در مجلس هفتم اجازه چاپ و نشر اسکناس از بانک شاهی به بانک ملی منتقل شد. در مجلس هشتم [[امتیازنامه دارسی]] ملغی شد. در مجلس نهم قرارداد جدید تنظیمی با [[شرکت نفت ایران و انگلیس]] تصویب شد. در دور دهم مجلس قانون تشکیل مؤسسه راه‌آهن دولتی ایران تصویب شد. در دوره یازدهم مجلس قانون سرشماری عمومی تصویب شد و در همین ایام [[جنگ جهانی دوم]] آغاز شد و دولت ایران اعلام بی‌طرفی کرد. دوره دوازدهم مقارن بود با [[اشغال ایران در جنگ جهانی دوم|وقایع شهریور ۱۳۲۰]] و استعفای رضاشاه .<ref name="rasekhoon">سایت اینترنتی راسخون، [http://www.rasekhoon.net/Article/Print-53492.aspx مقاله نگاهی به ادوار مجلس شاهی]، بازیابی ۲۷ بهمن ۱۳۸۹</ref>.

دوره سیزدهم مجلس روز ۲۲ آبان ۱۳۲۰ شروع به کار کرد و در روز اول آذر ۱۳۲۲ به کار خود خاتمه داد.<ref name="rasekhoon" />. اگرچه انتخابات مجلس سیزدهم در زمان پهلوی اول انجام شده بود<ref name="abrahamian_159">آبراهامیان ۱۵۹</ref> و ناگزیر ترکیب مجلس تفاوت چندانی با دوره‌های قبل نداشت{{مدرک}}، مع‌الوصف تحت تأثیر فضای باز سیاسی که پس از استعفای رضاخان به وجود آمده بود به تدریج نمایندگان در چهار گروه یعنی فراکسیون اتحاد ملی، فراکسیون میهن، فراکسیون آذربایجان و فراکسیون عدالت تشکل یافتند.<ref name="abrahamian_161">آبراهامیان ۱۶۱</ref>. اتحاد ملی گروه بزرگ تربزرگ‌تر بود اما اکثریت نداشت و عناصری از اشراف را نمایندگی می‌کرد که توانسته بودند در رژیم رضاشاه جایی برای خود باز کنند. رهبری گروه با مرتضی‌قلی‌خان بیات بود. [[حسن اسفندیاری]]، ریاست مجلس سیزدهم و بالاخره سید احمد بهبهانی از دیگر افراد شاخص این فراکسیون بودند.<ref name="abrahamian_161" />.

فراکسیون میهن از میان زمین داران و تجار مناطق جنوبی و جنوب غربی تحت اشغال انگلستان تشکیل می‌شد. هاشم ملک مدنی سخنگوی اصلی گروه بود. مهدی نمازی، تاجر شیرازی و دکتر هادی طاهری تاجر ابریشم از یزد از دیگر افراد شاخص این گروه بودند.<ref name="abrahamian_162">آبراهامیان ۱۶۲</ref>. فراکسیون آذربایجان را اشراف قاجار رهبری می‌کردند. رهبری گروه را که شامل بیش از چند نماینده نبود، محمدولی فرمانفرما به عهده داشت. امیر نصرت اسکندری از اعقاب فتحعلی‌شاه دیگر عضو مهم گروه بود.<ref name="abrahamian_162" />. فراکسیون عدالت نمایندگی نسل قدیم روشنفکران را داشت. اینان نخست طرفدار رضاشاه بودند اما به تدریج از شیوه‌های مستبدانه وی به هراس افتاده بودند. از این رو در امور داخلی می‌خواستند ارتش را تحت نظارت غیرنظامیان درآورند و در امور خارجی امیدوار بودند به ایالات متحده به عنوان نیروی سومی در برابر دو قدرت عمده نزدیک شوند. سخنگوی اصلی این گروه [[علی دشتی]] بود.<ref>آبراهامیان ۱۶۳</ref>. در این دوره، نخست نمایندگان نخست‌وزیر را انتخاب می‌کردند، نخست‌وزیر منتخب برای گرفتن فرمان به حضور شاه می‌رفت و سپس مجلس به برنامه و کابینه‌اش رأی اعتماد می‌داد<ref name="abrahamian_159" /> و به این نسق [[علی سهیلی]]، [[احمد قوام]] و مجدداً سهیلی به نخست‌وزیری برگزیده شدند. در زمان نخست‌وزیری قوام‌السلطنه مجلس لایحه‌ای را تصویب کرد که اداره مالی کشور را به [[آرتور میلسپو|دکتر میلسپو]] آمریکایی می‌داد.<ref>آبراهامیان ۵-۱۶۴۵–۱۶۴</ref>.

در پی خواستهٔ برخی از نمایندگان مجلس هفدهم شورای ملی مبنی بر پخش مذاکرات مجلس و موافت مصدق با آن، برای نخستین بار نشستهای علنی مجلس شورای ملی در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۳۰ به طور زنده از [[رادیو در ایران|رادیو تهران]] پخش شد.<ref>{{یادکرد مجله | نویسنده=محمدرضا ترکی | عنوان = پیشینه‌پیشینه تاریخی پخش‌پخش مستقیم‌مستقیم مذاکرات‌مذاکرات مجلس‌مجلس از رادیو | مجله = رادیو| شماره = ۷ | سال = ۱۳۸۰ | صفحه = ۳۶| پیوند = http://www.ensani.ir/fa/content/76511/default.aspx |تاریخ بازبینی = ۱۸ اسفند ۱۳۹۳}}</ref>

== نگارخانه ==

پرونده:برگه‌ انتخابات مجلس شورای ملی.jpg|برگه‌برگه انتخابات مجلس شورای ملی