سید قطب: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ویرایش کورش تهرانی (بحث) به آخرین تغییری که Mazdakabedi انجام داده بود واگردانده شد |
جز تمیزکاری با استفاده از AWB |
||
خط ۱:
[[پرونده:Qutb.jpg|200px|بندانگشتی|چپ|سید قطب در دادگاهی فرمایشی در دوران ریاست‌جمهوری [[جمال عبدالناصر]] به [[اعدام]] محکوم شد.]]
'''سید قطب''' ([[۹ اکتبر]] [[۱۹۰۶ (میلادی)|۱۹۰۶]] - [[۲۹ اوت]] [[۱۹۶۶ (میلادی)|۱۹۶۶]] ) نویسنده و نظریه‌پرداز [[مصر|مصری]] بود. وی به دلیل بازنگری در تاثیر برخی از مفاهیم اسلامی بر تحولات اجتماعی و سیاسی نظیر [[جهاد]]، میان پژوهشگران [[اسلام سیاسی]]، مشهور است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2014/10/141008_l12_kissinger_book_world_order کیسینجر چه جایگاهی برای ایران در «نظم جهانی» متصور است؟]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> وی را «آموزگار گفتمان [[تکفیر]]» در [[سده ۲۰ (میلادی)|سده بیستم]] خوانده‌اند.<ref name="تکفیری‌ها؛ تاریخ سیاسی و تبار فکری">[http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2013/09/130918_l44_nazeran_excommunication تکفیری‌ها؛ تاریخ سیاسی و تبار فکری]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
وی به دستور [[جمال عبدالناصر]] در سال [[۱۹۶۶ (میلادی)|۱۹۶۶]] میلادی، به اتهام «توطئه برای براندازی رژیم»، [[اعدام]] شد.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2013/08/130820_l31_ha_egypt_brotherhood بازداشت رهبر اخوان المسلمین؛ عبور از خط قرمز]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> اما اندیشه او سخت در ایدئولوژی جنبش‌ها و گروه‌های [[اسلام‌گرایی|اسلام‌گرای]] [[تکفیری]]، [[جهادی]] و [[سلفی]] اثر نهاد و مفهوم‌های «جاهلیت جهان»، «حاکمیت الله» و «جهانی‌بودن اسلام» به «[[تکفیر]]»، «[[انقلاب]]» و «[[خشونت]]» پیوندی ناگسستنی خورد.<ref
▲'''سید قطب''' ([[۹ اکتبر]] [[۱۹۰۶ (میلادی)|۱۹۰۶]] - [[۲۹ اوت]] [[۱۹۶۶ (میلادی)|۱۹۶۶]] ) نویسنده و نظریه‌پرداز [[مصر|مصری]] بود. وی به دلیل بازنگری در تاثیر برخی از مفاهیم اسلامی بر تحولات اجتماعی و سیاسی نظیر [[جهاد]]، میان پژوهشگران [[اسلام سیاسی]]، مشهور است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2014/10/141008_l12_kissinger_book_world_order کیسینجر چه جایگاهی برای ایران در «نظم جهانی» متصور است؟]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> وی را «آموزگار گفتمان [[تکفیر]]» در [[سده ۲۰ (میلادی)|سده بیستم]] خوانده‌اند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2013/09/130918_l44_nazeran_excommunication تکفیری‌ها؛ تاریخ سیاسی و تبار فکری]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
▲وی به دستور [[جمال عبدالناصر]] در سال [[۱۹۶۶ (میلادی)|۱۹۶۶]] میلادی، به اتهام «توطئه برای براندازی رژیم»، [[اعدام]] شد.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2013/08/130820_l31_ha_egypt_brotherhood بازداشت رهبر اخوان المسلمین؛ عبور از خط قرمز]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> اما اندیشه او سخت در ایدئولوژی جنبش‌ها و گروه‌های [[اسلام‌گرایی|اسلام‌گرای]] [[تکفیری]]، [[جهادی]] و [[سلفی]] اثر نهاد و مفهوم‌های «جاهلیت جهان»، «حاکمیت الله» و «جهانی‌بودن اسلام» به «[[تکفیر]]»، «[[انقلاب]]» و «[[خشونت]]» پیوندی ناگسستنی خورد.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/blogs/2013/09/130918_l44_nazeran_excommunication تکفیری‌ها؛ تاریخ سیاسی و تبار فکری]، بی‌بی‌سی فارسی</ref> مکتب فکری او به عنوان «[[قطبی‌گری]]» شناخته می‌شود.
[[سید علی خامنه‌ای]] پیش از [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]، تألیفات و ترجمه‌‌هایی از آثار سید قطب را به [[زبان فارسی]] نشر داده‌بود.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090129_ir_khamenaiee سید علی خامنه‌ای]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
== زندگی و فعالیت سیاسی-اجتماعی ==
سطر ۲۲ ⟵ ۲۰:
با پایان دوران دانشجویی، به استخدام [[وزارت تعلیم و تربیت مصر]] در آمد.
او به عنوان نویسنده و منتقد اغلب اوقاتش را صرف ادبیات می‌کرد. رمانی به نام [[اشواک]] (خارها) نوشت و حتا با نقدهایش [[نجیب محفوظ]]، رمان‌نویس مصری را از گمنامی درآورد.
در سال ۱۹۳۹ کارمند وزارت معارف مصر شد. برای تحصیل دربارهٔ سیستم‌های آموزشی بین سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۵۰ با بورسیه تحصیلی به [[ایالات متحده]] رفت و [[مدرک کارشناسی ارشد]] خود را از [[کالج آموزشی ایالت کلرادو]] (نام فعلی‌اش [[دانشگاه شمال کلورادو]] است) دریافت کرد. «[[عدالت اجتماعی در اسلام]]» را که اولین اثر نظری مهمش در حوزهٔ نقد اجتماعی مذهبی است، در خارج از کشور در سال ۱۹۴۹ منتشر کرد.
سطر ۳۲ ⟵ ۳۰:
هم اخوان‌المسلمین و هم قطب از ارتباط نزدیک‌شان با [[جنبش افسران آزاد]] در زمان کودتای ۱۹۵۲ و پس از آن راضی بودند. بسیاری از اعضای اخوان‌المسلمین انتظار داشتند که [[جمال عبدالناصر|ناصر]] دولتی اسلامی تشکیل دهد، دست کم یک دموکراسی اسلامی. اما خیلی زود رابطهٔ میان اخوان‌المسلمین و افسران آزاد که موفقیت‌هایی در انقلاب کسب کرده بودند، تیره شد. افسران آزاد نه انتخابات برگزار می‌کردند و نه حاضر بودند مصرف الکل را ممنوع کنند. خیلی زود معلوم شد که اصول اسلامی اخوان‌المسلمین و ایدئولوژی سکولار ناصریسم با هم سازگار نیستند.
پس از تلاش برای ترور [[جمال عبدالناصر]] در سال ۱۹۵۴، دولت مصر به تأدیب اخوان‌المسلمین پرداخت. قطب و بسیاری دیگر از اعضای اخوان‌المسلمین را به خاطر مخالفت‌های شفاهی با سیاست‌های دولت حبس کرد. قطب در زندان دو اثر بسیار مهمش را نوشت: تفسیری بر قرآن (''[[فی ظلال القران الکریم]]'') و مانیفست اسلام سیاسی‌اش با عنوان «نشانه‌های راه». این آثار اندیشه‌های نهایی قطب را تشکیل می‌دهند، او در این کتاب‌ها بر مبنای تفسیرهایی از [[قرآن]]، تاریخ اسلام و مسائل اجتماعی و سیاسی مصر ادعاهایی افراطی و ساختارشکنانه مطرح کرده‌است.
قطب با وساطت نخست‌وزیر وقت [[عراق]]، [[عبدالسلام عارف]]، از زندان آزاد شد، اما هشت ماه بعد در اوت ۱۹۶۵ دوباره بازداشت شد. او متهم به طراحی برای سرنگونی دولت بود و به دادگاهی فرستاده شد که عده‌ای آن را دادگاهی نمایشی می‌نامند. اغلب اتهامات او مستقیماً برگرفته از کتاب ''[[معالم فی الطریق]]'' بود. او در دادگاه سرسختانه از عقایدش دفاع کرد. دادگاه قطب و شش عضو دیگر اخوان‌المسلمین را به اشد مجازات یعنی اعدام محکوم کرد. در ۲۹اوت ۱۹۶۶ سید قطب به دار آویخته شد.
سطر ۴۳ ⟵ ۴۱:
== تکامل فکری ==
در این‌باره که چرا قطب از یک اصلاح‌طلب سکولار در دههٔ ۱۹۳۰ به یک اسلام‌گرای تندرو (که در معالم فی الطریق مشهود است) در دههٔ ۱۹۵۰ تبدیل شد، نظریات گوناگونی وجود دارد. یکی از نظریه‌های عمده در این مورد این است که زمانی که وی در سال‌های ۱۹۵۴ تا ۱۹۶۴ در زندان به سر می‌برد، از آن جا که شاهد شکنجه و جنایات زیادی علیه اخوان المسلمین بود، نتیجه گرفت که جز در یک حکومت پای‌بند به قوانین شرع نمی‌توان جلو چنین مظالمی را گرفت. نظریه دیگر این است که تجربیات وی در آمریکا از یک‌سو و این که سیاست‌های ناصر به اندازهٔ کافی ضدغربی نبودند از سوی دیگر باعث شد تا افسون قدرتمند و خطرناک جاهلیت (که در نظر او خطر جدی یک ذهنیت سکولار بود) را احساس کند. سرانجام، قطب نظریه خودش را در «معالم فی الطریق» مطرح کرد، او ادعا می‌کند تا زمانی که از قوانین شریعت به عنوان یک سیستم جامع برای تمام جنبه‌های زندگی پیروی کنیم، هیچ چیز غیراسلامی ناجور و فاسدی وجود نخواهد داشت و انسانیت از تمام مواهب برخوردار خواهد شد، از آرامش شخصی و اجتماعی گرفته تا «گنجینه‌های» نهفته در جهان.
به طور طبیعی، تجربیات قطب به عنوان یک مصری – دوران کودکی، کارهای حرفه‌ای و مبارزاتش در اخوان‌المسلمین- اثر آشکاری بر دیدگاه‌های نظری و مذهبی‌اش باقی گذاشته‌است. حتا در نوشته‌های سکولار اولیه‌اش، نشانه‌هایی برای زمینه‌های بعدی افکارش وجود دارد. برای مثال، در خودزندگی‌نامهٔ دوران کودکی قطب ''[[طفل من القریه]]'' کمتر اشاره‌ای به اسلام یا نظریه‌های سیاسی شده‌است و معمولاً در زمرهٔ یک اثر ادبی [[سکولار]] طبقه‌بندی می‌شود. با وجود این، پر از اشاره‌هایی به عرفان روستایی، [[خرافات]] و [[قرآن]] و وجود بی‌عدالتی است. آثار بعدی قطب در چنین زمینه‌هایی با استفاده از تفسیرهای قرآنی، [[عدالت اجتماعی]] و [[اسلام سیاسی]] بسط پیدا می‌کند.
حرفهٔ نویسندگی قطب تأثیر عمیقی بر فلسفه‌اش گذاشته‌است. در ''[[آفرینش هنری در قرآن]]'' درکی ادبی از قرآن و روش‌شناسی تکمیلی در تفسیر متن را به کار برد. [[هرمنوتیک]] وی که در تفسیر جامع قرآن ''[[فی ظلال القرآن]]'' به کار رفته‌است زیربنای تبیین رادیکال در «نشانه‌های راه» است.
در اواخر عمر، قطب تجربیات شخصی و پیشرفت‌های نظری‌اش را در بدنهٔ باورهای مذهبی و سیاسی‌اش ترکیب کرد و در «معالم فی‌الطریق» منتشر کرد. این کتاب خلاصه‌ای از دیدگاه‌های کلی قطب دربارهٔ سیستم اسلامی است. در ضمن در این کتاب قطب آشکارا حکومت سکولاری مثل رژیم [[عبدالناصر]] که مشروعیتش را بر مبنای خواست و رضایت انسان‌ها قرار داده بود، محکوم کرده‌است. این اثر بیش از دیگر آثارش، شخصیت قطب را به عنوان رهبر اسلام‌گرایان افراطی در قرن بیستم شکل داد.
سطر ۵۳ ⟵ ۵۱:
== دیدگاه‌های سیاسی ==
قطب چه در زمانی که از حکومت دیکتاتوری حمایت می‌کند و چه بعدها که حکومت قوانین شریعت و ذاتاً بدون دولت را ترویج می‌کند، دیدگاه‌های سیاسی‌اش همواره متمرکز بر اسلام است، اسلامی که سیستم جامع اخلاقی، قضایی، و حکم‌رانی دارد و قوانین شریعتش باید تنها مبنای حکومت باشد. دیدگاه قطب دربارهٔ حکومت اسلامی با بسیاری از مسلمانان نوگرا و اصلاح‌طلب که معتقدند چون نهاد قرآنی شورا از انتخابات و دموکراسی حمایت می‌کند، در نتیجه دموکراسی پدیده‌ای اسلامی است، متفاوت است. قطب در عوض از حکومت «مطلقهٔ محض» دفاع می‌کند، او ادعا می‌کند که خطاب قرآن در موضوع [[شورا]] تنها به حاکم است تا با برخی از حکومت‌شوندگان مشورت کند و ربطی به انتخابات ندارد.
قطب انقلاب ۱۹۵۲ را در ابتدا فرصتی برای عملی کردن دیدگاه‌هایش می‌دید، اما به محض این که معلوم شد این رژیم اجرای کامل قوانین شریعت را نمی‌پذیرد، از سیاست‌های دولت جدید افسران آزاد به رهبری جمال عبدالناصر فاصله گرفت. قطب هم‌چنین شاهد عینی وحشی‌گری‌های حکومت ناصر در بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه و خشونت‌های مرگبار در زندان بود. شاید در واکنش به همین مظالم قدرت بود که دیدگاه قطب شکل گرفت: [[حکومت اسلامی]] به جای آن که توسط چند شخص دین‌دار اداره شود، باید «فارغ از انسان‌های روی زمین و هر اراده‌ای جز ارادهٔ خداوند باشد» و هیچ حکم‌رانی نداشته باشد.
در برنامه شاهد علی العصر مفتی سنی مذهب [[یوسف قرضاوی]] در تلویزیون الجزیره:می گوید سید قطب به اتحاد همه مسلمانان اعتقاد داشت و عبارت: ""جهان اسلام از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس "" را
▲در برنامه شاهد علی العصر مفتی سنی مذهب [[یوسف قرضاوی]] در تلویزیون الجزیره:می گوید سید قطب به اتحاد همه مسلمانان اعتقاد داشت و عبارت: ""جهان اسلام از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس "" را [[سید قطب]] در سخنرانی هایش مطرح میکرداما بعد [[جمال عبدالناصر]]آنرا تبدیل به "جهان عرب از اقیانوس هند تا اقیانوس اطلس" کرد تا قومیت عربی را بجای اسلام مطرح کند.
ایدهٔ فراغت کامل حکومت از انسان و راه‌های رسیدن به آن در آخرین کتاب وی «نشانه‌های راه» تبیین شده‌است. قطب خودش را یک [[مسلمان]] پیش‌تاز می‌دید که باید با دو روش با جاهلیت مبارزه کند: تبلیغ کردن و براندازی سازمان‌ها و قدرت‌های سیستم‌های جاهلی از طریق «قدرت فیزیکی و جهاد». جنبش پیشرو باید رشد کند تا یک جامعهٔ حقیقتاً اسلامی را تشکیل بدهد و سپس آن را به سراسر سرزمین‌های اسلامی گسترش دهد و در نهایت تمام جهان را دربربگیرد.
سطر ۶۹ ⟵ ۶۶:
== جاهلیت ==
یکی از بدعت‌های قطب استفاده از واژهٔ «جاهلیت» در مورد جوامع مسلمان دوران مدرن بود، این اصطلاح به طور سنتی به گمراهی بشریت پیش از ظهور اسلام اطلاق می‌شد. از نظر قطب کنار گذاشتن قوانین اسلامی و ارزش‌های مذهبی (به ویژه پس از استعمار اروپا) جهان اسلام را هم‌چون دوران پیش از اسلام (یعنی جاهلیت) در گمراهی فروبرده‌است. قطب با اطلاق جاهلیت به دنیای اسلام، نتیجه می‌گیرد که تمام حکومت‌های غیراسلامی از جمله مصر نامشروعند.
جنجالی‌ترین ویژگی نظریهٔ قطب دربارهٔ جاهلیت، کاربرد وسیع آن بود. قطب معتقد بود که تمام جوامعی که با حکومت‌های غیراسلامی اداره می‌شوند، غیراسلامی هستند. علاوه بر آن، قطب بر مبنای تفسیرهای قرآنی از جاهلیت، نتیجه می‌گرفت که مسلمانانی که در این‌گونه جوامع زندگی می‌کنند شرعاً موظفند با دولت حاکم مبارزه کنند و با حکومت درگیر شوند. با این نظریهٔ مشروعیت و تحریک به انقلاب، قطب در مقابل اغلب جوامع سیاسی و از جمله موطنش، مصر قرار گرفت.
سطر ۸۰ ⟵ ۷۷:
نفوذ قطب و آثارش طیف کامل اسلام‌گرایان را دربرگرفته‌است. او اغلب در کنار اسلام‌گرایان برجسته‌ای چون [[ابوالعلا مودودی|مولانا مودودی]] و [[حسن البنا]]، یکی از پرنفوذترین مبارزان دوران مدرن به حساب می‌آید. وی بدین خاطر شهرت یافت که ایدئولوژی اسلامی را در حل مسائل اجتماعی و سیاسی جاری نظیر غربی شدن، [[مدرنیزاسیون]] و اصلاحات سیاسی به کار برد. قطب موضوعات بسیاری را در کتابش بسط داد که اکنون در گفتمان‌های غربی دربارهٔ [[اسلام‌گرایی]] بسیار متدوال است، از جمله نظریه برخورد ناگزیر ایدئولوژیکی میان «اسلام و غرب»، نظریهٔ امت چندملیتی و کاربرد وسیع جهاد در پیش‌زمینه‌های گوناگون معنوی، سیاسی و اجتماعی.
قطب در زمینهٔ سیاست نشانهٔ بارزی در اخوان‌المسلمین برجای گذاشته‌است که هنوز هم وجود دارد و با سیاست در مصر آمیخته‌است. اثر نظری او در مورد دفاع غیرخشونت‌آمیز از اسلام شامل تأکید بر عدالت اجتماعی و آموزش و پرورش سنگ بنای اخوان‌المسلمین فعلی است. تفسیر او از جهاد به صورت خشونت‌آمیز و غیرخشونت آمیز و کاربردش در [[دگرگونی اجتماعی]] بر بسیاری از مبارزان اسلام‌گرایی که بعد از وی آمدند تأثیر گذاشت. سرانجام، زندانی شدن و اعدام او به دستورجمال عبدالناصر باعث شد که برخی از مسلمانان وی را [[شهید]] به حساب بیاورند. بسیاری او را به عنوان مهم‌ترین مفسر جدید قرآن در قرن بیستم می‌شناسند.
آثار نوشتاری قطب از جمله جنجالی‌ترین‌شان، امروزه در دسترس همگان هست و به اغلب زبان‌های غربی ترجمه شده‌است. مشهورترین کتاب قطب، ''[[نشانه‌های راه]]'' را برخی آغاز اسلام سیاسی مدرن به حساب می‌آورند. در هر حال، اغلب نظریات قطب در تفسیر قرآنی ''[[فی ظلال القرآن]]'' دیده می‌شود. این کتاب سی‌جلدی به خاطر روش ابتکاری وی در تفسیر قابل توجه‌است. این روش وام‌گرفته از تحلیل ادبی [[امین الخولی]] است، هر چند برخی ویژگی‌های ساختاری تفسیر سنتی را نیز حفظ کرده‌است (مثلاً پیش رفتن به ترتیب از اولین سوره تا آخرین سوره).
سطر ۱۲۵ ⟵ ۱۲۲:
* هم الحیاة (قصیدة).
* هتاف الروح (قصیدة).
* تسبیح (قصیدة).
== منابع ==
سطر ۱۳۶ ⟵ ۱۳۳:
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
{{ترتیب‌پیش‌فرض:قطب، سید}}▼
▲{{ترتیب‌پیش‌فرض:قطب، سید}}
[[رده:اعدام‌شدگان اهل مصر]]
[[رده:اعدام‌شدگان با طناب دار]]
| |||