نبرد زنجیر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جنگ زنجیر''' {{به عربی|ذات السلاسل}} به اولین جنگ از رشته جنگ‌های صدر اسلام که بین ایران و اعراب به وقوع پیوست، گفته می‌شود. این جنگ را '''جنگ زنجیر''' نامیده‌اند زیرا بطوریکه اعراب نوشته‌اند پای بعضی از سربازان ایرانی را زنجیر کرده بودند که فرار نکنند.<ref name="پیرنیا، ص ۳۵۸">پیرنیا، ص ۳۵۸</ref> البته این احتمال می‌رود که اگر در واقع زنجیری در کار بوده‌است، نوعی آرایش جنگی بوده‌است که برای اعراب بکلی تازگی داشته‌است.<ref> زرین کوب ص ۲۹۸</ref>

در باب جنگ‌های [[خالد بن ولید]] در عراق خاصه در توالی و ترتیب آنها بین اخبار اختلاف هست. در واقع نه نامه‌هایی که بر حسب روایات گویند بین خالد و [[ابوبکر]] رد و بدل شده‌است، چندان معتبر می‌نماید نه تاریخ آمدن خالد به عراق خالی از اشتباه به نظر می‌رسد. بعلاوه تسخیر شهرها و آبادی‌های سواد و عراق بی‌گمان برای اعراب به یک بار حاصل نشده است و در مدتی که هنوز دولت ساسانی باقی بوده‌است، این شهرها مکرر دست بدست گشته و فاتحان غالباً ناچار می‌شده‌اند که هر شهر را مکرر بگشایند و از این روست که اخبار این فتوح در روایات گاه به صورت‌های گوناگون آمده‌است و گشودن بعضی جاها را به چند تن نسبت داده‌اند و در بعضی جاها بیش از یک بار اشارت به وقوع جنگ کرده‌اند.<ref> زرین کوب ص ۲۹۴</ref> جنگ‌های خالد ولید را با ایرانیان باید جنگ‌های سرحدی دانست زیرا جنگ مابین مرزبانان و مستحفظین مرزی ایران با اعراب بود، از این زمان به بعد بود که محل جنگ‌ها به نواحی داخل مرزی ایران کشیده‌شد.<ref> پیرنیا، ص ۳۵۹</ref>

سبب آمدن خالد به عراق چنانکه از قراین برمی‌آید تنبیه اعراب عراق و هم پیمانان اهل رده بوده‌است لیکن ناچار منتهی به تصادم با لشکریان ایران شده و جنگ‌ها و فتح‌های اسلام از آنمیان پدید آمده‌است. گفته‌اند که مقارن اواخر خلافت [[ابوبکر]] که [[جنگ‌های رده]] پایان یافته بود، [[مثنی بن حارث شیبانی]] به خلیفه نامه نوشت و او را از هرج و مرج عراق و ضعف و فتور دولت ساسانی آگاه کرد. ابوبکر او را نمی‌شناخت از حال و کار او پرسید گفتند که از نامداران و دلاوران عرب است. چندی بعد مثنی بن حارثه بتن خویش آهنگ مدینه کرد و در آنجا با خلیفه دیدن کرد و برای دستبرد به ایران از جانب او استظهار یافت. مقرر شد که ابوبکر عده‌ای از سپاه مسلمانان را به عراق گسیل دارد و از [[بکر بن وائل]] کسانی را که در فرمان مثنی بودند، در نشر اسلام یاری کند. اما برخلاف انتظار مثنی خلیفه امارت مسلمانان عراق را به او که تازه مسلمان بود وانگذاشت و خالد بن ولید را که در آن زمان تازه فتنهٔ اهل رده را در [[یمامه]] و [[بحرین]] فرو نشانده بود، بدین مهم فرستاد.<ref> name="زرین کوب ص ۲۹۵">زرین کوب ص ۲۹۵</ref> البته در آن زمان اندیشهٔ فتح ایران و جنگ منظم با دولت ساسانی بیشک به خاطر خلیفه نمی‌گذشت لیکن این امر نتیجه‌ای بود که رفته رفته از پیشرفت اعراب در حدود [[فرات]] و [[عراق]] به حصول پیوست.<ref> name="زرین کوب ص ۲۹۵<"/ref>

[[مثنی بن حارث شیبانی]] یکی از سردسته‌های قبایل وابسته به [[بکر بن وائل]] بود که در پایان [[جنگ‌های رده]] اسلام آورد. شک نیست که مثنی با قبول مسلمانی پای اعراب [[حجاز]] را به نواحی عرب نشین عراق باز کرد و آنها را برای سعی در نشر آیین تازه در بین اعراب عراق دل داد و گرفتاری‌های [[ساسانیان]] را در امور داخلی برای آنها روشن نمود. لیکن اهتمام او ظاهراً فقط این مایه تأثیر داشت که خلیفه خالد را جهت امارت مسلمانان و تنبیه بقایای اهل رده در آنجا گسیل دارد، کاری که بعدها منجر شد به زد و خوردهای سرحدی با طلایه‌ها و پادگان‌های سپاه ایران و ضعف شدید [[امپراتوری ساسانیان]] شد.<ref> زرین کوب ص ۲۹۶</ref>

[[پرونده:Battle of chains-mohammad adil rais.gif|240px|بندانگشتی|راست|حرکت ارتش راشدین در [[نبرد زنجیر]] (رنگ قرمز) و ارتش ساسانیان (رنگ آبی) پیش از نبرد. استراتژی خالد فریب ارتش ساسانیان بود.]]

در سال [[۶۳۳ (میلادی)|۶۳۳ میلادی]]، [[خالد بن ولید]] بطرف شمال حرکت کرده، وارد نقطه‌ای شد که در نزدیکی [[خلیج فارس]] و [[کویت]] امروزه واقع و در آن زمان سرحد ایران شناخته شده و موسوم به ''حفیر'' بود.<ref> name="پیرنیا، ص ۳۵۸<"/ref> درین زمان مرزبان این نواحی یکی از اسواران بود نامش ''هرمز''. هرمز در سمت بیابان با رهزنان عرب سروکار داشت و در جانب دریا با دزدان دریایی که از [[اقیانوس هند]] به حدود [[خلیج فارس]] می‌آمدند. هرمز چون از آمدن خالد آگاه شد از [[تیسفون]] کمک خواست و خود با لشکری که داشت به جانب حفیر و به جلوگیری خالد رفت.<ref> زرین کوب ص ۲۹۷</ref> در اینجا خالد به ''هرمز'' سرحددار محل تکلیف کرد که یا اسلام را قبول کند یا جزیه دهد. جنگ مابین ایرانیان و مسلمین درگرفت و ''هرمز''، خالد را به ''جنگ مردومرد'' یعنی مبارزهٔ دو سردار طلبیده، بدست وی کشته شد بعد اعراب بر ایرانیان تاختند و فاتح شدند. خالد ایرانیان را تعقیب کرد ولی به قشون ایرانی کمک رسید و کار خالد مشکل شد. در این احوال او به جنگ تدافعی پرداخت ولی دیری نگذشت که به او نیز کمکی رسید و جنگ سختی روی داد که باز مسلمین فاتح شدند. بعد خالد ساحل [[فرات]] را گرفت و به [[فیراز]] که شهر [[روم]]ی و در طرف راست رود مزبور واقع بود، رسید. در اینجا جنگی مابین قوای رومی و سپاهیان ایرانی که به رومیان کمک می‌کردند از یک طرف و خالد ولید از طرف دیگر درگرفت و باز مسلمین فاتح شدند.<ref>پیرنیا، ص ۳۵۸ و ۳۵۹</ref>