ایدئولوژی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ایدئولوژی''' یا '''مرام''' {{انگلیسی|Ideology}} ،<ref>''مرام'' و ''ایدئولوژی'' —هر دو— از واژه‌های مصوب [[فرهنگستان زبان و ادب فارسی]] به جای ''ideology'' در انگلیسی و در حوزهٔ [[علوم سیاسی]] هستند. {{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.persianacademy.ir/UserFiles/File/Mosavvab/01_Latin_(A_Z).rar |عنوان=فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان: ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، بخش لاتین | ناشر =فرهنگستان زبان و ادب فارسی |تاریخ = |تاریخ بازبینی=۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۱|صفحه=۱۱۲}}</ref>، مفهومی بسیار بحث‌انگیز و فرّار در [[علوم اجتماعی]] است. می‌توان گفت ایدئولوژی به مجموعه‌ای از باورها و ایده‌ها گفته می‌شود که به عنوان مرجعِ توجیهِ اعمال، رفتار و انتظاراتِ افراد عمل می‌کند. به طور دقیق‌تر، می‌توان برداشت‌های موجود از ایدئولوژی را در چهار دسته گنجانید:<ref name="payne">{{یادکرد|فصل= مدخل ایدئولوژی، از [[گریگوری الیوت]]|کتاب=فرهنگ اندیشه انتقادی، از روشنگری تا پسامدرنیته|نویسنده = ویراسته [[مایکل پین]]|ترجمه=پیام یزدانجو|ناشر =نشر مرکز|چاپ= چاپ نخست|شهر=تهران|کوشش=|ویرایش=|صفحه= |سال=|شابک=ISBN 964-305-700-3}}.</ref>

:این تعبیر که از نظر [[شناخت شناسی]] منفی است، مشخصا از سوی [[مارکس]] و [[انگلس]] عنوان شده‌است<ref name="payne" />

:به بیان دیگر، بنا به این تعبیر، ایدئولوژی نوعی آگاهی کاذب و غیرواقعی است که انسانها بر اساس آن عمل می‌کنند و خود نمیدانندنمی‌دانند که این آگاهی دروغین است. در حقیقت آنان اینگونه می‌اندیشند که آگاهند در حال یکه آگاهی آنان توسط سرمایه‌داران به آنان بطور ناخودآگاه تزریق شده‌است و انسانها خود از آن بی خبرند.

:این تعبیر از نظر اجتماعی [[نسبی]] است. این دیدگاه بیشتر در نظریه‌های [[پسامارکس]]ی نظیر [[مارکسیسم هگلی]] ِ [[گئورگ لوکاچ]] و نقد [[کارل مانهایم]] بر پیش‌داوری‌های [[ماتریالیسم تاریخی]] حضور دارد.<ref name="payne" />

:این تعبیری محدود از ایدئولوژی است که دو مورد بالا را زیر پوشش می‌گیرد. این تعبیر تا [[دهه ۱۹۶۰ (میلادی)|دهه ۱۹۶۰ میلادی]] برداشت غالب از مقوله ایدئولوژی در بحث‌های [[فلسفه|فلسفی]] و [[سیاست|سیاسی]] بود.<ref name="payne" />

:این تعریفی مبسوط است که توسط [[مارکس]] مطرح شده‌است و بعدها [[آنتونیو گرامشی]] و [[لویی آلتوسر]] آن را توسعه داده‌اند. این برداشت، از دههٔ ۶۰ به بعد مقبول‌تر بوده‌است.<ref name="payne" />

:این تعریف ادامه تعریف مارکسیستی از ایدئولوژی است با این تفاوت که ایدئولوژی را آگاهی کاملاکاملاً کاذب نمیداندنمی‌داند بلکه قسمتی از آن را که ناآگاهانه‌است را مسئول قسمتی از عملکرد انسانها در جامعه میداندمی‌داند.

این تعبیرهای متفاوت که از ''ایدئولوژی'' شده‌است از نظر دستگاه‌های [[معرفت‌شناسی|معرفت‌شناسانهٔ]] ایدئولوژی، شمولِ [[جامعه شناسیجامعه‌شناسی|جامعه شناسانهٔ]] آن، کارکرد، صورت سیاسی، استلزامات ایدئولوژی، و ویژگی ذهنی-روان‌شناسانه یا عینی-اجتماعی آن با هم تفاوت دارند.<ref name="payne" />